سفیر ایران: تنها ما با افغانستان مشکل آبی نداریم، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی هم دارند
علیرضا بیکدلی، سفیر ایران در کابل، از بیتوجهی به اختلافات آبی در گذشته انتقاد کرده و گفته است که ایران و افغانستان نیازمند توافقی تازه در حوزه هریرود هستند.
علیرضا بیکدلی، سفیر ایران در کابل، از بیتوجهی به اختلافات آبی در گذشته انتقاد کرده و گفته است که ایران و افغانستان نیازمند توافقی تازه در حوزه هریرود هستند.
سفیر ایران در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا اظهار داشته است: «وظیفه ما در دیپلوماسی این است که از راه گفتوگو، طرف مقابل را قناعت دهیم تا بپذیرد کشوری که در بالادست منابع آبی مشترک قرار دارد، از نظر حقابه تاریخی و نیز از نگاه زیستمحیطی و حقوق بینالملل، در برابر کشورهای پاییندست مسئولیت دارد.»
او با طرح این پرسش که «چرا موضوع حقابه هریرود در سالهای گذشته پیگیری نشده است» از کوتاهی در این زمینه انتقاد کرده است.
سفیر ایران تاکید کرده است که افغانستان تنها با ایران درگیر چالش آبی نیست، بلکه در حوزه آبهای مشترک با پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی نیز اختلافاتی وجود دارد.
بیکدلی در ادامه گفت: «بهعنوان نمونه، مطالعاتی در مورد بندسازی بر منابع آبی مشترک با پاکستان ـ از جمله در مورد رودخانهها و سرچشمههای دریای کنر ـ انجام شده و در این زمینه بحثهایی جریان دارد.»
او در بخش دیگری از سخنانش به افزایش تقاضا برای آب در افغانستان اشاره کرده و گفته است که بخشی از مشکلات کنونی این کشور در زمینه منابع آبی ناشی از رشد سریع جمعیت است.
به گفته وی، «نرخ رشد جمعیت در افغانستان بالاست و از سوی دیگر، شیوههای زراعت و آبیاری در این کشور همچنان سنتی است. این دو عامل باعث شده است که برداشت از منابع آبی افزایش یابد و در نتیجه، میزان آب ورودی به کشورهای پاییندست کاهش پیدا کند.»
سفیر ایران خواستار توجه بیشتر به اختلافات آبی با افغانستان شد و افزود که با توجه به افزایش مصرف آب در این کشور، موضوع آبهای مشترک باید با دقت و حساسیت بیشتری دنبال شود.
منصور گفت که «افغانها حق دارند آبهای کشور خود را مدیریت کنند.»
رودخانه کنر یکی از پنج رودخانه اصلی افغانستان بهشمار میرود. این رودخانه از چترال سرچشمه میگیرد و پس از طی کردن حدود ۴۸۲ کیلومتر به رودخانه اصلی کابل پیوسته و دوباره به پاکستان باز میگردد.
بخش اعظم آب رودخانه کابل به پاکستان سرازیر میشود. پاکستان با کمبود آب روبروست و برخی ایالتها از جمله خیبرپختونخوا به آب افغانستان وابسته اند. افغانستان سرشار از منابع آبی است. اما دههها بحران سبب شده است که از منابع آبی کشور به درستی استفاده نشود.
حساسیت پاکستان
تاکید بر ساخت بند بر دریای کنر در حالی مطرح میشود که روابط میان اداره طالبان و پاکستان در هفتههای اخیر با تنش و درگیری همراه بوده است. موضوع آب یکی از مسایل حساس میان دو کشور به شمار میرود. افغانستان و پاکستان هیچ معاهده آبی ندارند و تقسیم آب بر اساس عرف صورت میگیرد.
اخیرا برخی رسانههای پاکستان گزارش دادند که این کشور در نظر دارد مسیر آب رودخانه چترال را از افغانستان منحرف کند و آن را به سوی دریای سوات امتداد دهد.
روزنامه نیشن به نقل از یک منبع حکومت پاکستان نوشت که اسلام آباد میخواهد جریان آب چترال را قبل از اینکه با دریای کنر و کابل در افغانستان یکجا شود، به دریای سوات منحرف کند.
سال قبل پس از رسانهای شدن برنامه طالبان برای سدسازی در شرق افغانستان، جان اچکزی یک مقام سابق ایالتی پاکستان نوشت که «تصمیم یکجانبه طالبان افغانستان برای ساخت سد بر رودخانه کنر، که به نام رود چترال نیز شناخته میشود، اقدامی خصمانه علیه پاکستان تلقی خواهد شد.» وی افزود: «اگر طالبان بدون مشارکت پاکستان این سد را بسازد، پیامدهای جدیای از جمله تشدید تنشها و احتمال درگیری به دنبال خواهد داشت.»
یک فعال بلوچ نیز نوشت که اقدام طالبان برای سدسازی در کنر، همراستا با اقدامات هند است که تلاش دارد جریان آب را به روی پاکستان قطع کند.
اما طالبان پیوسته بر سدسازی در شرق افغانستان به ویژه دریای کنر تاکید میکند.
عبداللطیف منصور گفته بود که برخی کشورهای همسایه از اینکه «افغانستان صاحب آبهای خود شده است»، ناراحتاند.
او حدود دوماه پیش در گفتوگویی اختصاصی با تلویزیون شمشاد، ساخت بند بر دریای کنر را از اولویتهای اصلی حکومت طالبان خوانده و با استناد به گفتههای هبتالله اظهار کرده بود: «اگر اکنون در کنر بند نسازیم، هرگز نخواهیم توانست.»
منصور افزود که ظرفیت تولید انرژی و برق در دریای کنر در هیچ نقطه دیگر افغانستان وجود ندارد.
او در صحبتهایش به تنشهای آبی با سایر همسایهها نیز پرداخته و گفته بود که کشورهای آسیای مرکزی در طول دههها از آبهای افغانستان استفاده کرده و در خاک خود به ساخت بندها پرداختهاند. وی با اشاره به پروژه کانال قوشتپه گفت: «حتا ساخت چند کانال دیگر مانند قوشتپه نیز نمیتواند آبی را که در گذشته هدر رفته است، جبران کند.»
وزیر انرژی و آب طالبان همچنان از سفر خود به ترکمنستان یاد کرده و گفته است که مقامهای آن کشور خواهان پایبندی طالبان به معاهدات آبی شدهاند و مدعی بودند که در دوران شوروی، آب میان کشورها سهمیهبندی شده بود. اما منصور تاکید کرد که «طالبان به معاهداتی که در دوران اشغال امضا شده، پایبند نیستند.»
منصور گفته است که به جز ایران، افغانستان با هیچ کشور همسایه معاهده آبی ندارد و به همین دلیل، سدسازی در سایر حوزهها مانعی ندارد. او تاکید کرده است که طالبان به معاهده آبی با ایران پایبند بودهاند.
به رغم دستور رهبر طالبان، منصور از کمبود بودجه برای پروژههای بندسازی شکایت کرده و گفته است که بارها از سرمایهگذاران داخلی و خارجی خواستهاند تا در طرحهای آبی از جمله پروژه انتقال آب پنجشیر به کابل سرمایهگذاری کنند، اما آنان تنها وعده دادهاند و عملی انجام ندادهاند.
وزارت انرژی و آب طالبان در اسد ۱۴۰۳ گفته بود که شرکت چینی گوسان انرژی، «آماده سرمایهگذاری» در بندهای بشال، ساگی و سرتاق در کنر برای تولید برق است. عبداللطیف منصور وزیر انرژی و آب طالبان مدعی شد با اعمار بندهای کنر، «افغانستان به سایر کشورهای همسایه برق صادر خواهد کرد.»
با اظهارات وزیر انرژی طالبان مشخص نیست که سرمایه گذاران داخلی چقدر مایل به ساخت بند دریای کنر هستند و آیا توانایی فنی این کار را دارند یا نه.
یوسف وفا، والی طالبان در بلخ و از نزدیکان هبتالله آخندزاده، به دعوت رسمی و غیرمنتظره حکومت تاجیکستان به دوشنبه سفر کرده است. او در این سفر با مقامهای ارشد تاجیکستان دیدار و گفتوگو کرده است.
به باور ناظران، این سفر گامی دیگر برای گسترش روابط طالبان و تاجیکستان است. به گفته آنها، عملکرد ضعیف جبهات مخالف و گرایش روسیه و آسیای میانه به طالبان، حکومت امامعلی رحمان را به سوی بهبود روابط با طالبان کشانده است.
پیش از این، دیدارهایی میان دو طرف انجام شده بود؛ از جمله رئیس استخبارات و رئیس شرکت برق تاجیکستان به کابل سفر کرده بودند. اما اینبار، یکی از چهرههای برجسته و نزدیک به هبتالله آخندزاده، رهبر طالبان، به دوشنبه رفته است.
اهمیت این سفر در آن است که دوشنبه پایگاه اصلی جبهه مقاومت در برابر طالبان محسوب میشود. تاجیکستان، در میان کشورهای آسیای میانه، تا کنون کمترین سطح روابط را با طالبان داشته است. این کشور تنها دولت در منطقه است که با طالبان رابطه دیپلوماتیک رسمی ندارد. سفارت تاجیکستان در کابل همچنان بسته است و در مقابل، سفارت افغانستان در دوشنبه در اختیار سفیر دولت پیشین قرار دارد که با جبهه مقاومت روابط نزدیک دارد.
کاربران نزدیک به طالبان در شبکههای اجتماعی از سفر یوسف وفا به تاجیکستان بهطور گسترده استقبال کردهاند. برخی از آنان با شادمانی نوشتهاند که با این سفر «گلیم جبهه مقاومت جمع میشود».
پیشتر، گزارشهایی وجود داشت که تاجیکستان فعالیت جبهه مقاومت در این کشور را محدود کرده است. جبهه مقاومت ملی، از اظهارنظر درباره این سفر و محدودیتها خودداری کرد.
جبهه مقاومت به رهبری احمد مسعود، روابط نزدیکی با تاجیکستان دارد که میراث روابط عمیق برهان الدین ربانی و احمد شاه مسعود، رهبران فقید جبهه متحد سابق و جایگاه آنها در سیاست تاجیکستان است. گسترش روابط اداره طالبان و حکومت تاجیکستان مایه ناخرسندی عمیق جبهه مقاومت و آزادی خواهد بود که روی حمایت کشورهای همسایه در درگیری با طالبان حساب میکنند.
پذیرایی از والی طالبان این امید را در میان اعضای طالبان به وجود آورده است که تاجیکستان پایگاه فعالیت گروههای مسلح مخالف ضد طالبان در ولایتهای مرزی افغانستان نخواهد بود. یک چهره حامی طالبان در اکس نوشت که رئیس استخبارات تاجیکستان تعهد سپرده تا به مخالفان طالبان که قصد بیثباتسازی افغانستان را دارند، اجازه فعالیت ندهد.
کاربر دیگر نزدیک به طالبان نوشته است که این سفر میتواند به بحران در روابط میان دو کشور پایان دهد.
ناظران میگویند که تاجیکستان الزامات و منافعی در گسترش روابط با طالبان دارد.
فاضل سانچارکی، معاون سابق وزارت فرهنگ افغانستان و روزنامهنگار به افغانستان اینترنشنال گفت که «ظاهراً تاجیکستان به خاطر فشار مسکو و نیز به دلیل ناامیدی از جبهه مقاومت، به سوی عادیسازی روابط با طالبان گام بر میدارد.»
به گفته او، احتمالاً تاجیکستان میخواهد مانند سایر کشورهای همسایه، با طالبان تعامل کند؛ هرچند هنوز آنان را به رسمیت نمیشناسد.
آقای سانچارکی تصریح کرد: «مسکو طالبان را به رسمیت شناخته و ظاهراً مایل است که کشورهای مشترکالمنافع در آسیای میانه نیز از سیاست روسیه پیروی کنند. این کشورها فعلاً با طالبان تعامل میکنند و پس از ارزیابی اوضاع، گامهای بعدی را برمیدارند. هماکنون شما شاهد حضور فعال طالبان در قزاقستان، ترکمنستان و اوزبیکستان هستید؛ جایی که منافع اقتصادی و همکاریهای منطقهای نیز در میان است.»
او همچنین یادآور شد که مسائل امنیتی و رفع تهدیدهای احتمالی از سوی طالبان نیز در محاسبات این کشورها نقش دارد.
پس از آن که روسیه طالبان را به رسمیت شناخت انتظار میرفت کشورهای متحد مسکو از جمله اوزبیکستان و قزافستان نیز گام مشابهی بردارند. اما این دو کشور هنوز چنین تصمیمی نگرفتهاند.
یک منبع آگاه گفت که عملکرد ضعیف گروه های مخالف طالبان، دوشنبه را به اداره طالبان نزدیک کرده است. او گفت که «رژیم طالبان بیش از چهار سال دوام آورده و چشمانداز روشنی برای تغییر آن دیده نمیشود.»
او افزود که مخالفان طالبان نتوانستهاند انتظارات را برآورده کنند یا دستاورد قابلتوجهی داشته باشند که در نتیجه کشورهای حامی سنتی آنان مانند هند و تاجیکستان به دنبال بهبود روابط با طالبان افتادهاند.
