په بلوچستان کې جګړه پر څه ده ؟
افراسیاب خټک
پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
د پاکستان په مطبوعاتو کې له راپورونو سره سم په بلوچستان کې د دولت په ضد د ډیر وخت نه روانې جګړې او شورش په نږدې وختونو کې زیات زور موندلی دی.
پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
د پاکستان په مطبوعاتو کې له راپورونو سره سم په بلوچستان کې د دولت په ضد د ډیر وخت نه روانې جګړې او شورش په نږدې وختونو کې زیات زور موندلی دی.
د مثال په توګه د روان کال په لومړیو دریو میاشتو کې د بلوڅو بیلتون خوښو جنګیالیو درې شپیته بریدونه کړي، چې پکې د پوځي او ملکي افرادو په ګډون پنځه شپیته کسان وژل شوي او ګڼ نور ټپیان شوي دي.
شنونکي وايي چې د تیر کال سره په مقايسه په بلوچستان کې د خشونت سطح ۹۶ فیصده لوړه شوې ده.
د دغو بریدونو زیاته برخه د بلوچستان په جنوبي سیمه مکران کې او یا یې په شاوخوا سیمو کې شوي دي او د دغو بریدونو مسولیت د بلوچستان لبریشن ارمي یا د بلوچستان ازادۍ بخښونکي پوځ او بلوچستان لبریشن فرنټ یاد بلوچستان ازادۍ بخښونکې جبهې نومې بیلتون خوښو سازمانونو په غاړه اخستی دی.
د پاکستان د تاسیس نه وړاندې د بلوڅانو د قلات په نوم څو سوه کاله زوړ خپل دولت درلود چې د قلات د ریاست او ترې چاپیره پرتې د بلوڅانو نورې قبیلې د قلات د خان د واکمنۍ منونکې وې.
د انګلیسانو امپراتورۍ چې په ۱۸۵۷ کې هند په رسمی توګه ونیو، نو په نولسمه پیړۍ کې یې خپله امپراتوري د شمال او غرب په لور د غځولو په سلسله کې د قلات ریاست هم اشغال کړ او بیا یې هم په دغه لار په افغانستان بریدونه وکړل، خو له دې سره سره د قلات ریاست یوه اندازه داخلي خودمختاري لرله.
په ۱۹۴۷ کې چې انګلیسان د هند نه وتل، نو د قلات خان میر احمد یار خان له انګلیسانو سره استدلال وکړ، چې کله هغوی هند نیو نو قلات د هند برخه نه و، نو اوس چې انګلیسان د هند نه وځي، باید چې د قلات د دولت مستقل حیثیت ومني.
جالبه دا وه چې د پاکستان بنسټګر محمد علي جناح، چې یو مسلکي حقوق دان هم و، له انګلیسانو سره یې په دې دعوه کې د قلات د خان وکالت وکړو.
د ۱۹۴۷ نه تر ۱۹۴۸ پورې یو کال د قلات ریاست مستقل پاته شو، خو بیا پاکستان خپل فوج ور واستاوه او قلات یې په زور ونیو.
د پاکستان دغه ګام ته په عکس العمل کې د قلات د خان کشر ورور شهزاده عبدالکریم د پاکستان په ضد د وسله وال قیام په نیت غرونو ته وخوت.
دا د پاکستان په ضد د بلوڅو ملت پالو وړومبی وسله وال پاڅون و، چې د پاکستان پوځ یې سرکوب کړ. په ۱۹۶۹ کې بلوچستان د پاکستان په صوبه بدل کړی شو چې په شمالي سیمه کې یې پښتانه اوسي او په جنوبي سیمه کې یې بلوڅان میشت دي.
بلوچستان له افغانستان او ایران سره پوله لري. په ۱۹۵۸ کې بلوڅان د نواب نوروز خان په مشرۍ دویم ځل غرونو ته لاړل.
د پاکستان حکومت هغوی د روغې جوړې په نوم وغولول او له غرونو یې راکوز کړل، خو وړوسته یې د نواب نوروز خان دوه زامن اعدام کړل او نوروز خان او نور ملګري یې بندیان کړل.
د بلوڅانو دریم وسله وال قیام د کال ۱۹۷۳ نه تر ۱۹۷۳ پورې هغه مهال ادامه وکړه چې د پاکستان مرکزي حکومت د بلوچستان د انتخاباتو له لارې راغلی جمهوري حکومت په غیر قانوني توګه منحل کړ.
د بلوڅو څلورم پاڅون په ۲۰۰۶ کې هغه وخت پیل شو چې د پاکستان پوځي دکتاتور جنرال پرویز مشرف د بلوڅانو یو نومیالی سیاسي او قومي مشر نواب اکبر بګټي په عملیاتو کې وواژه.
په تیرو اتلسو کلونو کې د بلوڅو وسله واله مبارزه په تدریج سره پراخه شوې ده او د پاکستان پوځ هم د هغوی په ضد عملیاتو ته ادامه ورکړې ده .
د بلوچستان نفوس د پاکستان د ټولو نفوس ۶.۲ فیصدي تشکیلوي، چې د پاکستان تر ټولو کم نفوسه صوبه ده، خو د رقبې په لحاظ د پاکستان تر ټولو غټ ایالت دی او د پاکستان د ټولې رقبې په سلو کې ۴۳.۶ فیصدي د بلوچستان رقبه ده.
بلوچستان د طبیعي منابعو غټې زیرمې لري چې پکې نفت، ګاز، سره زر، کرومایټ یا سپین کاڼي، زغال سنګ او د نورو ډیرو قیمتي شیانو معدنونه شامل دي.
پر دې برسیره بلوچستان ۸۰۰ کیلومتره نه زیات د بحر هند ساحل هم لري، چې خورا ډیر ستراتیجک اهمیت لري.
په ایران کې هم د بحرهند د ساحل په زیاته برخه بلوڅ میشت دي.
په کال ۲۰۱۴ کې چې د پاکستان او چین تر مینځه د اقتصادي او تجارتي کارادور کار رون شو، نو د بلوچستان اهمیت نور هم سیوا شو،ځکه چې دغه کارادور د چین شنجیان یا سنکیانګ ایالت د بلوچستان له ګوادر بندر سره وصلوي.
د دغه کارادور جوړیدل به د شرق میانه سره د چین تجارت ته لاره هواره کړي او په بحرهند کې به د امریکا او هند سره د پوځي سیالۍ لپاره یو اهم بحري بندر هم په لاس ور کړي.
له بلې خوا امریکا او د هغې متحدین نه غواړي چې چین دې په بلوچستان کې دغه تجارتي او ستراتیجک امکانات تر لاسه کړي.
په بلوچستان کې په عنعنوي توګه د پاکستان د دولت په ضد د وسله والو مبارزو مرکزونه له سیبۍ سره نزدې د ځواکمنې بلوڅ قبیلې مري سیمه وه او یا د خضدار په سیمه کې پرته د مینګل قبیلې ساحه وه.
د دغو دواړو قبیلو سردارانو د پاکستان په ضد سیاسي او وسله واله مبارزه کوله، خو اوس د بلوڅ جنګیالیو فعالیت جنوب ته د مکران سیمه کې زیات شوی دی.
په مکران کې د قبائیلو په ځای د درمیانه اقشارو باسواده بلوڅ ځوانانو وسله راپورته کړې ده.
د دغو ځوانو بلوڅ جنګیالیو جګړه زیاته منظمه او پلانیزه شوې ده او دوی په مهمو او حساسو پوځي مرکزونو حملې کوي چې د پاکستان پوځ د تلفاتو کچه لوړه شوې ده.
بلوڅ جنګیالي، چې په بلوڅۍ ژبه کې ورته سرمچار یعنې سر ښندونکي وايي، اوس ځان مرګی بریدونه هم کوي.
د پاکستان پوځ او استخبارات یې چې په هر چا شک لري، نو هغه بغیر د محکمې یا د قضا له امر پرته تري تم کوي چې تر اوسه زرګونه بلوڅ ځوانان تري تم شوي دي او د هغوی د کورنیو خلک د خپلو بچو د خلاصون لپاره پراخ تظاهرات او لاریونونه کوي.
په دې ډول زرکونو بلوڅو ښځو په انقلابي سیاسي مبارزه کې برخه اخستل پیل کړي دي.
د تیرکال دسمبر کې بلوڅو ښځو د خپلو غوښتنو د منل کیدو لپاره د بلوچستان د تربت نه د پاکستان د مرکز اسلام اباد پورې یو نیم زر کیلومتر لاریون کړی و چې یوه میاشت یې ادامه درلوده.
د بلوچ پیوستون د شورا په نوم د دغه نهضت مشريډاکټر ماهرنګ بلوڅ او سمي دین بلوڅ په غاړه ده، چې په بلوڅو کې خورا ډیر محبوبیت او پلویان لري.
یادونه: پورته مقاله د لیکوال خپل نظر څرګندوي، افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
