د پاکستان د لومړي وزیر لوړپوړی سلاکار رانا ثناالله وايي، چې له پاکستانه د بې اسنادو افغان کډوالو د ایستلو لپاره د مارچ ۳۱/ وري ۱۱مه نیټه «اسماني صحیفه» نه ده او بدلیدلی شي. هغه وويل چې پاکستان به کابل ته د خپل ځانګړي استازي د سفر د پایلو له کتنې وروسته په دې اړه پرېکړه وکړي.
د پاکستان د لومړي وزیر شهباز شریف لوړپوړي سلاکار د چهارشنبې په شپه، د وري میاشتې شپږمه، له پاکستاني ټلویزیون اې ار وای نیوز سره په یوه مرکه کې وویل: «د مارچ ۳۱مه کومه اسماني صحیفه نه ده چې مخکې یا شاته به نه شي.»
هغه کابل ته د افغانستان لپاره د پاکستان د ځانګړي استازي صادق خان سفر ته په اشارې سره وویل، «د پاکستان حکومت کولای شي له افغان (طالبانو) سره د صادق خان د خبرو اترو د معلوماتو پر بنسټ د افغان کډوالو د ایستلو په اړه پرېکړه بدله کړي.»
هغه د کوم چارواکي نوم وانخیست او ویې ویل، چې په دې اړه بیانونه خپاره شوي دي، خو په هغه څه به تصمیم نیول کیږي چې د پاکستان په ګټه وي.
وروسته له هغه چې له طالبانو سره د اسلام اباد اړیکې ترینګلې شوې، پاکستان پریکړه وکړه چې د مارچ له ۳۱مې وروسته سلګونه زره افغان کډوال، چې په کې بې اسناده کډوال او د اې سي سي کارت لرونکي شامل دي، له خپل هیواده وباسي.
پاکستان وویل چې دا پریکړه یې وروسته له هغه وکړه، چې افغان وګړو په پاکستان کې په ترهګریزو بریدونو کې برخه واخیسته.
پاکستاني رسنۍ اېکسپرېس ټربیون راپور ورکړی، چې د امریکا تر ۱۸ پورې استخباراتي ادارو د تحریک طالبان پاکستان ډله د واشنګټن لپاره «احتمالي راتلونکی ګواښ» بللی دی.
د دغو ادارو لهخوا چمتو او د سې شنبې په ورځ خپاره شوي ۳۰ مخیز راپور کې ویل شوي، که څه هم د تحریک طالبان پاکستان عملیات د پاکستان حکومت پر وړاندې بریدونو پورې محدود دي؛ خو د دغې ډلې وړتیاوې، له القاعدې ډلې سره یې تاریخي اړیکې او د متحده ایالاتو پر وړاندې د هدفي عملیاتو لپاره یې پخوانی ملاتړ د اندېښنې وړ دی.
اېکسپرېس ټربیون لیکلي، چې پاکستان له اوږدې مودې راهیسې د متحده ایالاتو په ګډون نړۍوالې ټولنې ته د ټيټيپي لهخوا د نړۍوال ګواښ په اړه خبرداری ورکړی؛ خو سیمهییزو او نړۍوالو لوبغاړو په لویه کچه دغه ډله پاکستان پورې محدود ګواښ ګڼلې ده.
له بل پلوه اېکسپرېس ټربیون د خپلو رسمي سرچینو په حواله لیکلي، چې دا یو ښه پرمختګ دی چې بالاخره متحده ایالاتو د ټيټيپي لهخوا رامنځته شوی ګواښ درک کړی.
سرچینو دا هم ویلي، چې د امریکا لهخوا د ګواښ په توګه د ټيټيپي پېژندل کولی شي د ترهګرو ډلو پر وړاندې د پاکستان مبارزه پیاوړې کړي.
د دغې رسنۍ په راپور کې راغلي، چې ښایي دا د پاکستان او امریکا ترمنځ همکاري بیا را ژوندۍ کړي په داسې حال کې چې په افغانستان فشار هم زیاتوي.
پاکستان په دوامداره توګه ویلي، چې ټيټيپي د افغانستان له خاورې فعالیت کوي.
دغه ارزونه د ملګرو ملتونو د څارنې ډلې لهخوا هم منل شوې، چې ټيټيپي یې د طالبانو د واکمنۍ پرمهال په افغانستان کې ترټولو لویه ترهګره ډله وبلله.
ورته مهال د امریکا د استخباراتي ادارو راپور داعش هم یو لوی نړۍوال ګواښ وباله.
په راپور کې راغلي، چې د داعش د عملیاتو پلانوونکي د بهرنیو بریدونو د ترسره کولو، ورته د اسانتیا برابرولو او هڅولو لپاره په انلاین بڼه د فعالیتونو په ترسره کولو سره د تبلیغاتو خپرولو په حال کې دي.
راپور زیاتوي: «په سوېلي اسیا کې د داعش خراسان څانګه د دغې ډلې تر ټولو لویه څانګه ده، چې بهرني ترهګریز بریدونه ترسره کوي او په سوېلي او مرکزي اسیا او په نړۍواله کچه د بریدونو د ترسره کولو وړتیا لري.
په راپور کې راغلي و، چې په ۲۰۲۴ کال کې په روسیه او ایران کې د داعش خراسان ډلهییزه مرګ ژوبله او همدارنګه په اروپا او متحده ایالاتو کې د داعش خراسان ملاتړو نیول، د سوېلي اسیا هاخوا د دغې ډلې پراخېدونکې وړتیا او د خلکو هڅولو وړتیا په ګوته کوي چې بهرني بریدونه ترسره کړي.
د راپور په وروستۍ برخه کې راغلي، پاکستان په دې وروستیو کې محمد شریف الله چې د اګست ۲۰۲۱ کال د کابل هوايي ډګر د برید یو له اصلي طراحانو څخه و، ونیو.
له هغه وروسته دغه کس امریکا ته وسپارل شو، چې په دې برخه کې د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له خوا د پاکستان ستاینه هم وشوه.
د طالبانو مشر ملا هبتالله په خپل اختریز پیغام کې ویلي، چې د دغې ډلې اړوند ټولې محکمې یې د حنفي فقې په رڼا کې د «شریعت» په تطبیق مکلفې کړې دي. د هغه په وینا، له همدې امله د دوی محکمې مکلفې دي چې د «شریعت» له مخې پرېکړې وکړي او «حدود» جاري کړي.
هغه زیاته کړې: «دا زموږ او ستاسو د جهادونو او قربانیو تر ټولو ستر هدف و.»
هغه له خلکو غوښتي، چې د «مغرضو کړیو او استخباراتي سازمانونو په هغو تبلیغاتو باور ونه کړي، چې د خلکو د نهیلي کولو هڅې کوي، یا د بېوزلۍ او اقتصادي ستونزو په برخه کې اندېښنې خپروي.»
ملا هبتالله د نورو هېوادونو سره د اړیکو په برخه کې ویلي، غواړي له اسلامي نړۍ سره د اسلامي ورورولۍ له مخې ټينګې او ښې اړیکې ولري او له نورو هېوادونو سره په «اسلامي اصولو» ولاړې ښې او ګټورې اړیکې وپالي.
نوموړي دارنګه د کوم هیواد یا چا له نوم اخیستلو پرته له ټولو خواوو غوښتي، چې د افغانستان د خلکو «معتقداتو او ارزښتونو» ته درناوی وکړي او د دوی په کورنیو چارو کې لاسوهنه ونه کړي او د ټیکاو، امنیت او پرمختګ مخه ونه نیسي.
نوموړي له خلکو او علماوو غوښتي، چې د طالبانو د امر بالمعروف وزارت سره د فساد او منکراتو د له منځه وړلو په برخه کې همکاري وکړي او خپل شرعي مسوولیت ادا کړي.
هغه دغه راز د فلسطین پر خلکو د اسراییل بریدونه «وحشیانه» بللي او په کلکه یې غندلي دي.
نوموړي له اسلامي نړۍ غوښتي، چې تر خپله وسه دې د فلسطینیانو ملاتړ وکړي؛ ترڅو خپل تروړل شوي حقونه بېرته تر لاسه کړي.
د طالبانو مشر ملا هبتالله هرکال خپل اختریز پیغام په لیکلي بڼه خپروي؛ خو د نړۍ د نورو مشرانو پرتله یې مخامخ خلکو ته وینا نه ده کړې.
واک ته د طالبانو له رسېدو نږدې څلور کاله کېږي؛ خو ملا هبتالله لاهم د خلکو پر وړاندې نه دی راڅرګند شوی او د خلکو له نظره یې ځان پټ ساتلی دی.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد ویلي، چې د بدخشان ولایت د واخان ولسوالۍ اړوند له چین سره د نښلېدونکي سړک لومړۍ برخه بشپړه شوې او په دویمې یې کار روان دی. هغه باور لري، چې که د واخان سړک له چین سره ونښلول شي، له دې لارې به هر کال شپږ میلیارده ډالره عواید ترلاسه کوي.
د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلوېزیون د ذبیح الله مجاهد یو غږیز پېغام خپور کړی، چې په کې یې پر یو شمېر اقتصادي پروژو خبرې اترې کړي دي.
هغه ادعا کړې، چې د واخان دهلېز د لومړي فاز چارې بشپړې شوي او دویم فاز یې هم پیل شوی دی.
هغه ویلي، چې واخان دهلیز کې چین سره نښلیدونکی سړک په اساسي بڼه جوړېږي؛ خو د طالبانو د کلیو او بیا رغونې وزارت بیا د پوره څوارلس ورځې وړاندې د (کب۲۴مه) خبر ورکړی و، چې په واخان دهلېز کې یې د یوه خامه سړک چارې بشپړې کړي او د دویم فاز خامه سړک قرارداد یې هم کړی دی.
ذبیح الله مجاهد په غږیزه وینا کې وړاندې وايي، چې د واخان دویم سړک په اساسي توګه رغول کېږي ؛خو د طالبانو کلیو او پراختیا وزارت یې څه موده مخکې خبر ورکړ چې یوازې په واخان کې د چین تر کرښې «۷۱ کیلومېټره» سړک د جغل اندازۍ قراداد یې لاسلیک کړی دی.
د یاد وزارت سرپرست محمد یونس اخوندازده دوه اوونۍ وړاندې د طالبانو د ټولګټو له وزارت څخه غوښتنه وکړه، چې د واخان کوریډور سړک د ټرانزیټي کیدو لپاره دې لاس په کار شي او په اساسي توګه د رغولو لپاره دې یې هڅې وکړي.
طالبانو تر دې مخکې هم څو څو ځله چین سره د دغه نښلیدونکې لارې په تړاو له یو بل سره په ټکر کې څرګندونې کړي دي.
له یاد دهلېز څخه طالبانو د یوې تبلیغاتي وسیلې په توګه کار اخیستی او باورونه دا دي، چې په لنډ مهال کې له دې لارې سوداګریزې راکړې ورکړې شونې نه دي.
طالبانو په وار وار ادعاوې کړي، چې د واخان کوریډور له لارې به د دوی سوداګري له چین او اروپايي هېوادونو سره ونښلول شي.
دغه ډله د دې ټرانزیټي لارې د پرانیستل کیدو لپاره د هڅو خبر ورکوي، خو په عملي توګه لا هم کوم داسې کوم څرک نه شته.
نیوکې دا دي چې طالبان د رغنیزو پروژو په برخه کې یوازې تر تبلیغاتو محدود پاتې دي.
د ښځو لپاره د ملګرو ملتونو ادارې تازه اندېښنه ښوولې، چې د پرلپسې درېیم کال لپاره هم د طالبانو له لوري د افغان نجونو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې تړلې دي. یاد سازمان دا چاره لویه بې عدالتي ګڼلې ده.
دغه سازمان د «وري ۷مه» د یوې خبرپانې په خپرولو سره یادې اندېښنې شریکې کړې دي او له طالبانو یې غوښتي، چې ژر تر ژره افغان نجونو ته د زدهکړو اجازه ورکړي.
د ښځو لپاره د ملګرو ملتونو سازمان خبرداری ورکړی، که پر نجونو د طالبانو دغه بندیزونه همداسې دوام وکړي؛ نو دا چاره راتلونکي نسلونه زیانمنولای شي.
دغه سازمان ویلي، د طالبانو تر واک لاندې دا درېیم ښوونیز کال دی چې د نجونو له زدهکړو پرته پیلېږي او باید دوی ته خپل اساسي حقونه بېرته ورکړل شي.
ملګري ملتونه داسې مهال دغه اندېښنه څرګندوي، چې تر دې وړاندې د زدهکړو ملاتړو او بشري حقونو یو شمېر سازمانونو هم د ښوونیز کال په پیل سره ورته اندېښنې څرګندې کړې دي.
طالبانو د خپلې واکمنۍ په لومړیو ورځو کې د «امر ثاني» په نوم د نجونو پر زدهکړو بندیزونه ولګول؛ خو ویاند یې ذبیح الله مجاهد څو، څو ځله خبر ورکړی، چې ګنې دغه بندیز لنډمهالي دي. اوس د افغانانو او نړۍوالو لپاره د طالبانو د ویاند او نورو چارواکو دغه څرګندونې بې ارزښته دي.
باورونه دا دي، چې ملا هبت الله او د هغه نږدې ملګري نه غواړي د نجونو لپاره د ښوونځیو او پوهنتونونو زدهکړې بیا پیل شي؛ خو یو شمېر طالبان په ښکاره د خپل مشر له دغه دریځ سره مخالفت لري.
ملاهبت الله چې د نجونو عصري زدهکړې د خپلې افراطي دیني باور له مخې «ناروا» ګڼي، ټول هغه کسان ځپي چې د ده د دغه پرېکړې مخالف کوي.
حتی د زدهکړو او بشري حقونو فعالانو د ځپل کېدو تر څنګ هغه طالبان هم تر سختو فشارونو لاندې راغلي، چې د نجونو د زدهکړو د ملاتړ په برخه کې یې غږ پورته کړی دی.
طالبانو ځیني فعالان چې د نجونو زدهکړې یې غوښتې زنداني کړل، ځیني یې شکنجه کړل او په یوشمېر نورو یې بندیزونه ولګول، چې نور په رسنیو کې پر دغه مسلو خبرې نه کوي.
د طالبانو له ډلې د دوی د بهرنیو چارو وزارت مرستیال وزیر عباس ستانکزي په ښکاره څو، څو ځله د ملا هبت الله د دریځ پر وړاندې څرګند بغاوت وکړ؛ خو بیا یې هم زور ونه رسېد او بالاخره د خپل مشر پر ضد څرګندونو یې په افغانستان کې د ژوند کړۍ پرې هم را تنګه کړه.
هغه د خوست په یوې مدرسه کې پر ملا هبت الله نیوکه وکړه، چې د خپل شخصي طبعیت له مخې یې د نجونو پر زدهکړو بندیزونه لګولي او دا چاره یې د اسلامي شریعت سره په ټکر کې وبلله. د طالبانو مشر تر دې څرګندونو وروسته سملاسي د عباس ستانکزي د نیول کېدو امر وکړ؛ خو هغه پرې وار لومړی کړ او هېواد یې ورته پرېښود.
د ملا هبت الله د بهرنیو چارو دغه مرستیال وزیر اوس په متحده عربي اماراتو کې له ناڅرګند برخلیک سره مخ دی.
د اسلامي هېوادونو استازو هم څه باندې دوه میاشتې وړاندې په اسلام اباد کې په «مسلمانو هېوادونو کې د نجونو زدهکړې» تر عنوان لاندې نړۍواله ناسته وکړه او پکې پر طالبانو نیوکې وشوې، چې د شریعت خلاف یې پر نجونو او ښځو بندیزونه لګولي دي.
طالبان هم یادې ناستې ته وربلل شوي وو؛ خو پکې یې ګډون ونکړ.
نړۍوالو سازمانونو او هېوادونو څو، څو ځله له ملا هبت الله او دغې ډلې غوښتي، چې پر نجونو روان بندیزونه لرې کړي؛ خو هغه دغو غوښتنو ته چندان ارزښت نه دی ورکړی، بلکې خپل بندیزونه یې لا پسې سخت او پراخ کړي دي.
د ملګرو ملتونو د رسمي شمېرو له مخې، که پر نجونو د زدهکړو روان بندیزونه همداسې دوام وکړي؛ نو ښايي تر ۲۰۳۰ کاله پورې په افغانستان کې څلور مېلیونه نجونې له زدهکړو محرومې شي.
د راپورونو له مخې، په سږني ښوونیز کال کې یوازې ۴۰۰زره افغانې نجونې له زدهکړو محرومې شوې دي.
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د خپلواکو کارپوهانو یوې ډلې ویلي، چې پاکستان باید سمدلاسه د بلوڅانو د بشري حقونو مدافعین خوشې کړي او د سولهییزو لاریونوالو پر وړاندې دې ځپنه ودروي.
کارپوهانو ویلي:« موږ په تېرو څو میاشتو کې د بلوڅ فعالینو د ادعا شویو نیولو او جبري ورکېدو په اړه د مخ پر زیاتېدونکو اندېښنو راپورونو څارو او په تېرو څو ورځو کې د تاوتریخوالي پېښو زموږ اندېښنې د پام وړ زیاتې کړې دي.»
کارپوهانو د بلوڅو یووالي غورځنګ پر وړاندې د پاکستان د پولیسو لهخوا د زیاتېدونکو اقداماتو په اړه اندېښنه څرګنده کړې.
د ملګرو ملتونو لهخوا په دې اړه په خپور شوي راپور کې راغلي:« دغه اقدامات د ۲۰۲۵ کال (د مارچ په ۱۱مه) د بلوڅ بېلتون غوښتونکو لهخوا په یوه مسافر وړونکي اورګاډي له ترهګریز برید وروسته زیات شول.»
د ۲۰۲۵ کال (د مارچ په ۲۱مه) د کوټې پولیسو د بلوچستان پوهنتون مخې ته د بلوڅو یووالي غورځنګ په یوه سولهییز لاریون برید وکړ، چې د نیول شویو او جبري ورک شویو فعالینو د خوشې کولو غوښتنه یې کوله.
د راپورونو له مخې، په دغو تاوتریخوالو کې درې کسان په ډزو ووژل شول، ځیني کسان ټپیان شول او لسګونه نور د پولیسو لهخوا ونیول شول.
کارپوهانو وویل:« یو ځل بیا موږ د سولهییزو لاریونونو پر وړاندې د لومړي غبرګون په توګه د پوځي ځواک کارول ګورو. موږ (د مارچ ۱۱مې) ترهګریز برید غندو او د پېښې له قربانیانو سره خواخوږي څرګندوو؛ خو خپلسرې نیونې، جبري ورکېدل او د سولهییزو لاریونونو پر وړاندې له تاوتریخوالي ډک اقدام دغه زیان نشي کمولی.»
په راپور کې راغلي، چې (د مارچ په ۲۲مه) سهار مهال پولیسو د بلوڅو یووالي غورځنک لاریون په نښه کړ او د دغه غورځنګ د مشرې ماهرنګ بلوڅ په ګډون یې یوشمېر غړي له ځانه سره نامعلوم ځای ته یوړل.
د راپور له مخې، (د مارچ په ۲۴مه) پولیسو د دغه غورځنګ یوه بله غړې سامي دین بلوڅ د کراچۍ پریس کلب مخې ته ونیوله.
د ملکرو ملتونو کارپوهانو ویلي:« موږ د ډاکټر ماهرنګ بلوڅ، سامي دین بلوڅ او د بشري حقونو د نورو مدافعینو د هوساینې په اړه خورا اندېښمن یو، چې د سولهییز اعتراض له امله نیول شوې دي.»
دغه کارپوهانو له پاکستاني چارواکو غوښتنه کړې، چې سمدلاسه دې دوی خوشې کړي او د بشري حقونو د مدافعینو په وړاندې د ترهګرۍ ضد یا عامه خوندیتوب اقداماتو څخه د ناوړه ګټه اخیستنې څخه ډډه وکړي.