بشري ناورین: افغانان له ګاونډیو اېستل کېږي، خو په هېواد کې خلک له لوږې ځورېږي
له پاکستان او ایران څخه د مېشتو افغان کډوالو د اېستلو بهیر په وروستیو اوونیو کې یو ځل بیا چټک شوی دی. افغان کډوال په داسې حال کې له دغو هېوادونو اېستل کېږي، چې افغانستان له بشري ناورین، لوږې، بېکارۍ او نړۍوالې بېپامۍ له سختو شرایطو سره مخ دی.
د افغان خیریه موسسې "اصیل" کارکوونکی نجیب غیاثي وایي، دوی د تورخم په پوله هره ورځ زرګونه افغان کورنۍ ویني چې یوازې د تن جامو سره بېرته افغانستان ته ستنېږي.
غیاثي وايي: «دا کورنۍ هېڅ نهلري. د کلونو ژوند یې هلته پای ته رسېدلی. اوس دوی یوازې د ژوندي پاتې کېدو لپاره خېمو ته پناه وړي.»
یوې افغانې مېرمنې ماوسره چې له کلونو راهیسې له خپلو لمسیانو سره د پاکستان په ښارونو کې کار کاوه، وایي چې زوییې وژل شوی او مېړهیې پرېښې ده. اوس، دغې درې کسیزې کورنۍ پرته له خوراک، جامو او وسایلو په تورخم کې خیمه وهلې.
له دواړو ګاونډیو هېوادونو د افغان کډوالو جبري اېستلو زور اخیستی
د ملګرو ملتونو د کډوالو ادارې یو تازه راپور ښيي، چې یوازې د جون له ۱ تر ۱۵مې پورې شاوخوا ۷۱زره افغان کډوال له پاکستان او ایران شړل شوي دي.
د نړۍوالې ژغورنې کمېټې د افغانستان مشرې شرین ابراهیم تایید کړې، چې سږکال دواړو هېوادونو د اېستلو کچه لوړه کړې.
ابراهیم زیاتوي، چې یوازې په یوه ورځ د شړل شویو کسانو شمېر ۳۰،۶۰۷ ته رسېدلی او دا د وروستیو کلونو تر ټولو لوړه ورځنۍ شمېره ده.
سرپناه نهشته، مرسته نهشته
ویډیوګانې چې د اصیل موسسې له خوا خپرې شوي، ښيي چې خلک د خپلو لږو شتو سره په ټرکونو او ان موټرو بار دي. ښځو نوي زېږېدلي ماشومان نیولي، ماشومان پر کاليو ناست او خلک د لارو پر غاړو شپې سبا کوي.
غیاثي وایي:«دا شړنه تر ټولو ډېر ماشومان ځپي، ځکه هغوی په دې پوهېږي چې یو خراب حالت روان دی، خو نه پوهېږي ولې شړل کېږي له هغو کورونو چې د دوی کور یادېږي.»
قانوني اسناد؛ پلمه که پرېکړه؟
دواړه هېوادونه وایي، چې یوازې غېرقانوني کډوال اېستل کېږي، خو مدافعین شک لري.
د ایران حکومت ویاندې ویلي، چې «قانوني اسناد لرونکي کډوال به پاتې شي، نور به ووځي»، خو د بشري حقونو ادارې وایي، دا پلمه له کلونو راهیسې د کډوالو د اېستلو لپاره کارېږي.
نړۍوال غبرګون؛ د کډوالو لپاره مرستې کمې شوي
د "مینا لېست" موسسې مشره تېریسا کاسالي وایي، چې د افغان کډوالو اېستل د هېوادونو د کډوال ضد سیاستونو یوه برخه ده.
هغې وویل:«پاکستان د کډوالو د حقونو کوم نړۍوال تړون نهدی لاسلیک کړی. افغان کډوال هلته قانوني حیثیت نهشي ترلاسه کولی، نو هغوی هېڅ حقوقي محافظت نهلري.»
سږ کال د امریکا له خوا د افغانستان لپاره ټولې بشري مرستې بندې شوې، په دغه مرستو کې د خوړو نړۍوال پروګرام ته ۲۸۰ میلیون ډالره، د نفوس صندوق ته ۲۴ میلیون او نورو موسسو ته ۲۵۷ میلیون ډالره مرستې شاملې وې.
مېرمنې، ماشومان او د کار حقونه
راستنې شوې کورنۍ اکثره د مېرمنو تر مشرۍ لاندې دي، خو د طالبانو حکومت ښځو ته د کار اجازه نه ورکوي.
صفی نورزی چې له اصیل سره کار کوي، وایي: «ماشومان اوس په سړکونو کې موټر پاکوي، یا ټیشو خرڅوي، ان سوال کوي. دا ماشومان د یوې کورنۍ لپاره یوازینۍ اقتصادي وسیله ګرځېدلي.»
اټکل: تر ۳ میلیونه زیات شړل کېدونکي کډوال
د ناروې د کډوالو شورا مشر یاکوبو کاریډي خبرداری ورکړی، چې که همدا لړۍ دوام ومومي، نو د ۲۰۲۵ کال تر پای ته رسېدو پورې به تر ۳میلیونه زیات افغانان له ګاونډیو هېوادونو بېرته افغانستان ته وشړل شي.
د کډوالو د شړلو دا لړۍ په داسې حال کې روانه ده، چې افغانستان لا هم د نړۍ تر ټولو لوږه ځپلی، ناامن او د نړۍوالو مرستو تر ټولو اړمن هېواد پاتې دی.
فعالان وایي، که نړۍوال غبرګون جدي نه شي، د یوه انساني ناورین لمن نوره هم پراخېږي.