د میدان وردګ، لوګر، خوست او پکتیا پخوانی والي
د کربلا پېښه د اسلامي تاریخ له مهمو، دردناکو او ژورو سیاسي پېښو څخه ده. دا پېښه د ۶۱ هجري کال د محرم پر لسمه (۶۸۰ میلادي) د امام حسین بن علي (رض) او د اموي واکمن یزید بن معاویه ترمنځ د خلافت، واکمنۍ مشروعیت، او د ولسي مشورتي نظام پر سر د ژور اختلاف پایله وه.
که څه هم د کربلا پېښه ډېر کله یوازې د مذهبي احساساتو، قربانۍ او مظلومیت له زاویې تحلیلېږي، دا لیکنه هڅه کوي دغه پېښه د تاریخي، سیاسي او دیني لیدلوري له مخې د زده کړې او عبرت په نیت وڅېړي. لیکنه دا ټکی روښانوي چې ولې امام حسین (رض) د یزید له خلافت سره مخالفت وکړ، او څنګه یې د استبدادي او موروثي واک پر وړاندې د اسلامي مشورتي نظام دفاع وکړه. دا دریځ نن هم د سیاسي تګلارې یوه پیاوړې بېلګه ګڼل کېږي.
۱. د خلافت نظام او د یزید ټاکنه
اسلامي خلافت د مشورې، تقوا، اهلیت او د ولس پر رضا ولاړ نظام و. د خلفای راشدینو (رض) خلافت د اهل حل و عقد له خوا، د بیعت له لارې، او د ولس په رضا تثبیتېده. خو معاویه بن ابیسفیان (رض)، چې د اموي دولت بنسټايښودونکی و، خپل زوی یزید د وصیت له لارې واک ته ورسولو (ابن خلدون، ۱۳۷۷ هـ ق؛ الطبري، ۱۹۶۷م).
تاریخي روایتونه ښيي، کله چې معاویه (رض) د یزید د ولیعهدۍ پرېکړه وکړه، نو مغيرة بن شعبة (رض) ورته مشوره ورکړه چې خلک به بیعت وکړي، ته یوازې یو ځل امر وکړه (الطبري، ۱۹۶۷م؛ البلاذري، ۱۹۸۷م). ابن خلدون هم دا مشوره تاییدوي (ابن خلدون، ۱۳۷۷ هـ ق).
مغيرة بن شعبة (رض) د نامتو صحابهوو له ډلې و. د حضرت عمر بن الخطاب (رض) په خلافت کې والي پاتې شوی و، او د معاویه (رض) په واکمنۍ کې د کوفې والي و. معاویه (رض) د خپل زوی یزید د خلافت وصیت د خپل خلافت په وروستیو کلونو کې، شاوخوا ۵۶ هجري (۶۷۶ میلادي) کې وکړ.
ورپسې یې د خلکو له خوا د بیعت بهیر تنظیم کړ، پرته له دې چې د امت پراخ توافق تر لاسه کړي. دا کار له دودیز اسلامي سیاسي اصل سره په ټکر کې و (ابن خلدون، ۱۳۷۷ هـ ق؛ الطبري، ۱۹۶۷م).
په پای کې، معاویه (رض) د ۶۰ هجري کال د رجب میاشتې په پیل کې وفات شو، او یزید ـ چې شاوخوا ۳۴ کلن و ـ د خلافت پر څوکۍ کښېناست. دا ډول ټاکنه د ګڼو صحابه کرامو له مخالفت سره مخ شوه، لکه عبدالله بن عمر (رض)، عبدالله بن زبیر (رض)، عبدالله بن عباس (رض)، عبدالرحمن بن ابی بکر (رض) او امام حسین (رض). دا مخالفتونه یوازې شخصي نه، بلکې په دیني او سیاسي اصولو ولاړ وو (البلاذري، ۱۹۸۷م؛ ابن کثیر، ۱۹۹۷م).
۲. د کوفې بلنه او د حسین (رض) سفر
وروسته له هغې چې یزید واک ته ورسېد، امام حسین (رض) له هغه سره بیعت ونهکړ. کوفې کې خلکو نوموړي ته بلنه ورکړه چې د دوی مشري پر غاړه واخلي. سلګونه لیکونه او پیغامونه له کوفې ور ولېږل شول، چې پکې د ملاتړ ډاډ ورکړل شوی و (الطبري، ۱۹۶۷م؛ المسعودي، ۹۵۶م).
ځینو صحابهوو لکه عبدالله بن عباس (رض) او عبدالله بن عمر (رض)، امام حسین (رض) ته مشوره ورکړه چې کوفې ته نه ورځي، ځکه چې د کوفې خلک وفادار نه دي (ابن کثیر، ۱۹۹۷م). خو امام حسین (رض) د اصلاح په نیت دا مشوره ونه منله او د کوفې پر لور وخوځېد.
هغه خپل استازی، مسلم بن عقیل (رض)، کوفې ته ولېږه، خو نوموړی د عبیدالله بن زیاد لخوا ونیول شو او شهید شو (المسعودي، ۹۵۶م؛ ابن کثیر، ۱۹۹۷م).
۳. د کربلا جګړه او د حسین (رض) درې وړاندیزونه
امام حسین (رض) د کوفې پر لور روان و، خو د کربلا په سیمه کې د عبیدالله بن زیاد له پوځ سره مخ شو. هغه له خپلو شاوخوا اویا تنو ملګرو سره محاصره شو. د سولهيیز حل لپاره یې درې وړاندیزونه وکړل:
۱. اجازه ورکړل شي چې یزید ته لاړ شي او د اصلاح لپاره نصیحت ورته وکړي؛
۲. بېرته مکې ته ستنیږي؛
۳. د اسلامي سرحدي جبهې ته ولاړ شي چې له دوښمن سره وجنګېږي.
خو دا درې واړه وړاندیزونه رد شول. اموي پوځ د شمر بن ذي الجوشن تر مشرۍ لاندې د امام حسین (رض) او د هغه د کورنۍ ډېری غړي شهیدان کړل (الطبري، ۱۹۶۷م؛ ابن کثیر، ۱۹۹۷م).
۴. یزید، خلافت او د مشروعیت بحث
که څه هم یزید د معاویه (رض) زوی و، او ظاهراً د بیعت له لارې خلافت ته ورسېد، خو د هغه خلافت د اسلامي مشروعیت له پلوه تر پوښتنې لاندې و. اسلامي خلافت باید د مشورې، عدالت، تقوا او د امت له رضا پرته مشروع ونه ګڼل شي (امام غزالي، ۱۹۸۵م).
د همدې دلیل له مخې، امام حسین (رض) د هغه پر ضد موقف ونیو. د خلافت دا ډول انتقال، د اسلامي ولسي نظام پر ځای، د قیصري شاهي واکمنۍ تقلید و (ابن خلدون، ۱۳۷۷ هـ ق).
۵. د حسین (رض) قیام: د ارزښتونو دفاع، نه د قدرت هڅه
امام حسین (رض) د شخصي قدرت لپاره نه، بلکې د اسلامي ارزښتونو او اصولو د دفاع لپاره پاڅون وکړ. د هغه دریځ دا پیغام لري:
« واک ته د رسیدو طریقه باید د امت د رضا، مشورې او اهلیت له مخې وي، نه د زور، انحصار، موروثیت یا داخلي خانداني جوړجاړي له لارې» (نصیحة الملوک، امام غزالي، ۱۹۸۵م).
په ننني عصر کې، دا پیغام ژوندی دی. د ډېرو اسلامي هېوادونو ـ په ځانګړي ډول افغانستان ـ واکمنان د ملت له رضایت پرته د موروثي یا انحصاري واک له لارې قدرت ته رسېږي. د حسین (رض) قیام موږ ته دا را زده کوي چې د ظالم، غاصب او استبدادي واک پر وړاندې درېدل ديني، اخلاقي او انساني مسؤولیت دی.
پایله
کربلا یوازې مذهبي پېښه او د عزارداري نمایش نه وه؛ دا د سیاسي شعور، د امت د حقونو، او د مشورتي نظام د دفاع یوه نه هېریدونکې بېلګه ده. امام حسین (رض) د مظلومیت تر څنګ، د حق زړور غږ و. دا پېښه موږ ته دا را زده کوي چې کله مشروع واک له منځه لاړ شي، حقمحور دریځ خپل ارزښت لري، که څه هم د قربانۍ بیه پرې ورکړل شي.
د کربلا پېښه د دوو نظامونو ترمنځ د انتخاب جګړه وه:
۱. یو لور ته استبدادي، انحصاري، موروثي او وصیتي خلافت؛
۲. بل لور ته د امت په خوښه، د مشورې، عدل، او اهلیت پر بنسټ نظام.
د حسین (رض) تګلاره د امت لپاره د اتمام حجت یوه بېلګه ده. یزید واک درلود، خو د امت د مشروعیت له پلوه یې حق نه درلود. حق او باطل د شمېر له مخې نه، بلکې د معیار له مخې بیلېږي. نن هم موږ د انتخاب پر څوکه ولاړ یو: آیا د باطل د تېر دود تقلید کوو، او که د حسین (رض) د حقمحوره تګلارې پیروان کېږو؟
دا لیکنه په ځانګړي ډول د افغانستان د اوسني سیاسي وضعیت پر بنسټ لیکل شوې، ترڅو د ملي مسؤلیت په درک، د واک خاوندان د مشروعیت، مشارکت، مشورې او عدالت پر ارزښتونو وپوهېږي. دا هم د غاړې خلاصول او هم د تاریخ پر وړاندې د اتمام حجت یوه هڅه ده. اوس دا په چارواکو پورې اړه لري چې د یزید غوندې یې خلک په نوم اخېستلو شرمېږې او که د حسین رض غوندې ویاړلی نوم ګټي.
ماخذونه:
۱- ابن خلدون. (۱۳۷۷ هـ ق). المقدمه. قاهره: دارالفکر.
۲- الطبري. (۱۹۶۷م). تاریخ الرسل والملوک. بیروت: دارالتراث.
۳- البلاذري. (۱۹۸۷م). أنساب الأشراف. بیروت: دارالفکر.
۴- ابن کثیر. (۱۹۹۷م). البدایة والنهایة. ریاض: دار ابن جوزي.
۵- المسعودي. (۹۵۶م). مروج الذهب. قاهره: المکتبة التجاریة.
۶- امام غزالي. (۱۹۸۵م). نصیحة الملوک. قاهره: دارالمعارف
