یک روز پس از اعلام زمان برگزاری نشست ناروی، برای پوشش خبری این رویداد به طرف اسلو راه افتادم. در مسیر راه به این فکر میکردم که چرا اولین سفر طالبان به اروپا مهم است و چرا طالبان در چنین شرایطی از سوی یکی از کشورهای اروپایی پذیرایی میشود.
زمانی که وارد هواپیما شدم، تام وست، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان در چوکی بزنس کلاس هواپیما نشسته بود؛ او را شناختم اما نمیدانستم شمار دیگر از دیپلماتهای کشورهای غربی نیز در این هواپیما حضور دارند.
به محض نشستن در هواپیما، یکی از دیپلماتها از چوکی پهلو به زبان انگلیسی پرسید از افغانستان هستم و در جریان گفتگو از من خواست هویتش را فاش نکنم.
این دیپلمات گفت اگر افغانستان را کمک نکنیم، وضعیت بشری آشفتهتر میشود و میلیونها شهروند افغانستان ممکن است کشور را ترک کنند و این به مصلحت نیست.
از او در مورد طالبانی که نه به حقوق بشر باور دارد و نه به انتخابات و نه هم به حقوق زنان پرسیدم که چگونه کشورهای اروپایی با این گروه کنار میاید. این دیپلمات گفت دشوار اما تلاش میکنیم تا در مورد حقوق بشر و حقوق زن توافقاتی با طالبان داشته باشیم اما در بحث انتخابات، غرب میتواند بدون نظام جمهوریت با طالبان کار کند.
به نظر میرسد نشست ناروی ادامه روند گفتگوهای دوحه است که در آن آمریکا و طالبان روی دولت اسلامی توافق کرده بودند.
حضور نمایندگان طالبان در نشست ناروی، اولین سفر رسمی این گروه به یک کشور اروپایی است و این سفر با توجه به گذشته سرد و پر تنش طالبان و غرب، برای طالبان یک دستآورد بزرگ محسوب میشود.
گروه طالبان در دو دهه اخیر حملات متعدد انفجاری را در افغانستان انجام دادند و با نیروهای ناتو جنگیدند و اکنون آنها توسط یک هواپیمای اختصاصی به یک کشور اروپایی منتقل شدند.
طالبان علیرغم جنگ طولانی با نیروهای بینالمللی، پس از تسلط بر افغانستان در صدد عادی سازی روابط با غرب است. اما کشورهای غربی آنطوری که جک سلیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، گفت به طالبان چک سفید نمیدهد.
غرب از طالبان چه میخواهد؟
مهمترین خواستهای کشورهای غربی از طالبان تأمین حقوق بشر، تشکیل حکومت فراگیر و آموزش زنان و عدم استفاده از خاک افغانستان برای حمله به کشورهای غربی است.
به نظر میرسد به غیر از ارزشهای جهان شمول، دوری طالبان از کشورهای منطقه به ویژه چین، یکی از خواستهای اساسی کشورهای غربی به ویژه امریکا از طالبان است.
این دیپلمات غربی به من گفت، طالبان اختیار دارند چین را انتخاب کند یا غرب را. به این دلیل، نشست ناروی فراتر از یک نشست عادی خواهد بود. کشورهای غربی انتظار دارند در ازای کمکها و اخذ تضمینهایی در زمینه حقوق بشر در افغانستان، از چگونگی روابط طالبان با کشورهای منطقه نیز اطمینان حاصل کنند.
آیا طالبان حاضر به این معامله هستند؟
سقوط شتابزده دولت اشرف غنی و پیروزی طالبان در افغانستان، توافق دوحه را تحتالشعاع قرار داد و معامله این گروه با غرب را تا حدودی برهم زد، چرا که پس از پیروزی طالبان، گروهای تندروی مانند شبکه حقانی که رابطه نزدیکی با کشورهای همسایه داشتند به قدرت رسیدند، شاخهای که پس از پیروزی فکر میکرد نفع کافی را از توافقنامه دوحه برده اند و دیگر نیازی نیست که به تعهدات توافق نامه پایند بمانند.
نمایندگانی که در دوحه با امریکا به توافق رسیده بودند، بعد از پیروزی در کابل از صلاحیت لازم برخوردار نبودند تا وعده هایی را که به جهان داده بودند عملی کنند. بنابراین توافقنامه دوحه تا مدتی معلق ماند.
در مدت بیشتر از پنج ماه حالا نشانههایی دیده میشود که هم طالبان و هم کشورهای غربی، به ویژه امریکا، برای عملی کردن این توافقنامه و سرگیری رابطه با طالبان گامهای عملی را برداشته اند.
گفته میشود یکی از موانع ایجاد رابطه با کشورهای غربی است، شبکه قدرتمند حقانی است که به دلیل تحریم های رهبرشان چندان با امریکا رابطه خوبی ندارد.اما نشانههایی دیده میشود که حلقاتی برای عادیسازی روابط شبکه حقانی با غرب کار میکنند.
هفته پیش، مطلق القحطانی نماینده ویژه قطر در امور افغانستان که حافظ منافع امریکا در افغانستان است به کابل سفر کرد و با سراجالدین حقانی دیدار کرد.
در این دیدار سراجالدین حقانی به نماینده قطر گفت که دوحه حیثیت پل بین جهان و طالبان را دارد و امید است که کشور قطر به این نقش خود دوام داده، و زمینههای خوبتری را مساعد کند.
به دنبال این دیدار، حالا میبنیم که در فهرست هیئت طالبان در نشست ناروی، انس، برادر سراج حقانی دیده میشود. فردی که نشست دوحه را از نزدیک دنبال میکرد و اطلاعات کافی در مورد آن دارد.
مساله بقیه طرفهای سیاسی چه میشود؟
در نشست ناروی کشورهای غربی ده نماینده، از اقشار مختلف را دعوت کرده اند. این شرکت کنندگان نمایندگان جامعه مدنی افغانستان و شماری از چهره های سیاسی کمتر تاثیر گذار افغانستاناند که به دعوت ناروی به این نشست شرکت کردند.
چهره های که در ردیف مخالفان سیاسی رده اول طالبان حساب نمیشوند. شرکت این چهره ها بیشتر به این می ماند که کشورهای غربی برای تامین خواستهای شان با طالباناز آنها دعوت کرده اند و این شرکت کنندگان بیشتر برای تامین خواستهای غرب شکل پوششی را دارند اما بدون شک، آنها میتوانند، خواستههای جدی در مورد تامین حقوق بشر و زنان را با طالبان مطرح کنند.
اما سرنوشت قشر کلان سیاسی افغانستان که در بیست سال گذشته بر سر قدرت بودند، دیده میشود قربانی معامله های غرب با طالبان شده است. طالبان هم که با سفر به کشورهای غربی از یک طرف تلاش میکنند تا خودشان را هم به غرب قیمت بفروشند و هم به کشورهای منطقه. اما بعید است که همزمان این دو مهم را بدست آورند.
هیاتی از دولت ناروی و نمایندگانی از کشورهای اروپایی و امریکا، علاوه بر نمایندگان جامعه مدنی افغانستان و فعالان حقوق بشری در این نشست حضور خواهند داشت.
انتظار میرود کمکرسانی به افغانستان، وضعیت حقوق بشری شهروندان این کشور و ترکیب حکومت طالبان، از مسایل اصلی مورد بحث باشد.
وزیر خارجه ناروی گفته است که برگزاری این نشست، نمایانگر بهرسمیت شناختن رژیم طالبان نیست، اما او تاکید کرده است که جامعه جهانی «ناگزیر است با گروهی که کنترول افغانستان را در دست دارد، گفتگو کند.»
چه کسانی در نشست حضور دارند؟
روزنامه ویجی ناروی گزارش داده است که نمایندگان ویژه ایالات متحده امریکا، آلمان، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و اتحادیه اروپا در این نشست حضور خواهند داشت.
همچنین براساس اطلاعاتی که به افغانستان اینترنشنال رسیده، انتظار میرود چهرههایی چون عبدالکریم خرم، از افراد نزدیک به حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان، سید اسحاق گیلانی، رهبر نهضت همبستگی ملی، جعفر مهدوی، عضو سابق پارلمان، هلالالدین هلال، معاون پیشین وزارت دفاع، محبوبه سراج و جمیله افغان، از فعالان حقوق زن، شاهگل رضایی، عضو سابق پارلمان و شماری دیگر در این نشست حضور داشته باشند.
بر اساس همین اطلاعات، انتظار میرود انس حقانی، از سران شبکه حقانی نیز در کنار امیرخان متقی، در این نشست از طالبان نمایندگی کند.
وزارت خارجه ناروی گفته است که در دیدار با هیات طالبان، «زنان، روزنامهنگاران، و افرادی که در عرصههای حقوق بشر و مسایل اقتصادی و سیاسی فعال هستند» حضور خواهند داشت.
"فاجعه تمامعیار انسانی"
نخستین سفر رسمی هیات طالبان به اروپا از زمان بازگشت به قدرت، در حالی انجام میشود که براساس آمار سازمان ملل متحد، حدود یک میلیون کودک در افغانستان با تهدید جدی گرسنگی و مرگ روبرو اند و حدود ۲۴ میلیون نفر مصونیت غذایی ندارند.
براساس این آمار، حدود نیمی از نفوس افغانستان در سال جاری میلادی، با قحطی دست به گریبان خواهند بود و احتمالا ۹۷ درصد جمعیت این کشور زیر خط فقر قرار بگیرند.
وزیر خارجه ناروی در آستانه برگزاری نشست اوسلو گفت که شرایط کنونی اقتصادی و سیاسی افغانستان، زمینه را برای «یک فاجعه تمامعیار برای میلیونها انسان» فراهم کرده است.
هماکنون بیکاری در افغانستان به اوج رسیده و بسیاری از آنهایی که هنوز وظیفهای هم دارند، از جمله کارمندان صحی، ماههاست معاش نگرفته اند.
به این ترتیب، یافتن راهی برای کمکرسانی به مردم افغانستان، و رسیدگی به وضعیت بحرانی اقتصادی، از اهداف مهم نشست اوسلو خواهد بود.
در همین حال، طالبان نیز سعی خواهند کرد به جامعه جهانی فشار آورند تا نزدیک به ۱۰ میلیارد دالر ذخایر ارزی افغانستان از جانب امریکا و متحدانش آزاد شود.
اعتراضهای مردمی: نان، کار، آزادی
سفر هیات طالبان به اروپا، در سایه موجی از نارضایتیها و اعتراضهای مردمی در داخل و بیرون از افغانستان انجام میشود؛ اعتراضهایی که حداقل در داخل افغانستان، همواره از جانب طالبان سرکوب شده است.
همین روزها، افراد طالبان به خانههای چند فعال زن در کابل هجوم برده و شماری از آنها را با خشونت بازداشت کردند.
پیش از این نیز، افراد طالبان در برخورد با تظاهرات زنان، از اسپری مرچ کار گرفتند و در مواردی هم، معترضان و روزنامهنگاران را لت و کوب کردند.
هفته گذشته، حفیظه نظری، از فعالان زن در شهر مزار شریف، در نزدیک خانهاش ترور شد. پیشتر از آن هم، فیضالله جلال، استاد دانشگاه کابل و از منتقدان طالبان، چند روز را در بند طالبان بهسر برد.
انتظار میرود کارنامه حقوق بشری طالبان و برخورد این گروه با صداهای منتقد و معترض، در گفتگوهای اوسلو با جدیت مطرح شود.
آموزش دختران، مشارکت سیاسی و حکومت فراگیر
از دیگر موارد اصلی مورد بحث در نشست اوسلو، سیاست طالبان در برخورد با حق آموزش دختران و مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان و ساختار و ترکیب حکومت طالبان خواهد بود.
از زمان حاکم شدن طالبان بر افغانستان، مکاتب دخترانه برای دورههای متوسطه و لیسه مسدود شده است. دانشگاههای دولتی و خصوصی نیز، به دلیل محدودیتهای وضع شده از جانب طالبان، تقریبا تعطیلاند.
سخنگویان طالبان گفتهاند که در بهار سال آینده مکاتب دخترانه باز خواهند شد، اما ناظران و فعالان حقوق بشر، این تعهدات را «بهانهتراشی» طالبان میدانند و به آن اعتماد ندارند.
علاوه بر مکاتب، طالبان با وضع محدودیتهای اجتماعی، عملا راه را بر مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان بستهاند.
در کابینه سرپرست این گروه و حتی در سطح معین و رییس، هیچ زنی حضور ندارد و علاوه بر آن، نمایندگان اقوام غیرپشتون و اقلیتهای مذهبی افغانستان نیز تقریباً نادیده گرفته شدهاند.
هرچند شاید برای طالبان، صرفا حضور در نشست اوسلو گامی به جلو تلقی شود، اما جامعه جهانی و مردم افغانستان منتظرند ببینند که پاسخ طالبان به سوالها و نگرانیهای جدی در باره وضعیت حقوق بشری، اقتصادی و سیاسی افغانستان چیست. نوعیت پاسخ به این سوالهاست که آینده طالبان را مشخص خواهد کرد.
