آیا طالبان در پنجشیر و اندراب مرتکب جنایت جنگی شده‌اند؟
منابع موثق به افغانستان اینترنشنال تأیید کرده‌اند که در جریان درگیری‌های اخیر، یکشنبه شب ۱۸ ثور، طالبان ۷ تن را در دره عبدالله‌خیل پنجشیر و دوشنبه شب ۵ تن دیگر را در دره قاسان اندراب تیرباران کرده‌اند.
به گفته منابع افراد تیرباران‌شده همه غیرنظامی بوده‌اند و طالبان با انگیزه انتقام از کشته‌شده‌های این گروه در درگیری‌ها و ضرب‌شست نشان‌دادن به مردم محل به خاطر همکاری با نیروهای مخالف طالبان اقدام به تیرباران افراد غیرنظامی کرده‌اند.
به گفته این منابع جنگجویان طالبان تعداد دیگری از افراد محل را نیزبازداشت کرده و به مکان نامعلومی منتقل کرده‌اند.
در واکنش به این خبرها، شهرزاد اکبر رییس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان این اقدام طالبان را جنایت جنگی خوانده است.
جنایت جنگی چیست؟
در مورد جنایات جنگی قوانین و کنوانسیون‌های زیادی وجود دارد. سازمان ملل در توضیح و تبصره قوانین جنگی به کنوانسیون‌های چهارگانه ۱۲ اگست ۱۹۴۹ جینوا و دو پروتکل الحاقی ۱۹۷۷ استناد می‌کند.
تمرکز اصلی این کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های الحاقی بر تدوین قوانین جنگی و محافظت از افرادی است که یا اصلا در جنگ و مناقشات مسلحانه شرکت نداشته‌اند یا این که دست از جنگ کشیده‌اند. طبق قوانین بین‌المللی رعایت قوانین جنگی در هر مناقشه مسلحانه الزامی است و تخطی از آن مصداق جنایت جنگی به شمار می‌آید.
براساس این کنوانسیون‌ها که به تصویب همه کشورهای عضو سازمان ملل رسیده است و در اساسنامه رم دادگاه کیفری بین‌المللی صراحت یافته موارد زیر مصادیق بارز جنایات جنگی به شمار می‌آیند:
- کشتار تعمدی افراد غیرنظامی
- شکنجه و رفتار غیرانسانی با افراد غیرنظامی از قبیل آزمایش‌های بیولوژیکی
- آزار و اذیت شدید یا آسیب‌زدن به بدن و سلامتی فرد غیرنظامی
- تخریب یا تصرف گسترده غیرقانونی اموال و املاکی که کاربرد نظامی ندارند
- وادار کردن اسرای جنگی و افراد غیرنظامی به خدمت نظامی نیروهای مسلح متخاصم
- محروم کردن عمدی افراد از محاکم عادلانه
- گروگانگیری افراد غیرنظامی
- کوچ اجباری مردم از سرزمین‌شان
موارد عمده دیگر که از آن به عنوان مصادیق جنایت جنگی یاد شده عبارتند از:
- سوق‌دادن عمدی جنگ به سمت مناطق مسکونی یا افرادی که مستقیما در جنگ‌ها مشارکت نداشته اند
- سوق دادن عمدی جنگ به سمت اهداف غیرنظامی یعنی اهدافی که مستقیماَ اهداف نظامی به شمار نمی‌آیند
- حمله تعمدی و با آگاهی از اینکه چنین حملاتی منجر به خسارت‌های جانی و مالی افراد غیرنظامی یا تأسیسات غیرنظامی می‌شود یا این که چنین حملات خسارت‌های گسترده و درازمدت برای محیط‌زیست به‌بار می‌آورد و این خسارت‌ها به مراتب عظیم‌تر از دستاوردهای نظامی مورد نظر است
- حمله یا بمباران به هروسیله‌ای به شهرها، روستاها، خانه‌ها، یا ساختمان‌هایی که بدون دفاع‌اند و اهداف نظامی به شمار نمی‌آیند
- کشتار یا زخمی‌کردن افرادی که سلاح خود را زمین گذاشته‌اند و از خود دفاع نمی‌کنند و آگاهانه قصد تسلیم‌شدن دارند
انواع جنایات جنگی
در مجموع، مطابق این کنوانسیون‌ها جنایات جنگی به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
الف - جنایت علیه افرادی که در جنگ مشارکت ندارند
ب- جنایت علیه افراد و کسانی که در عملیات امدادرسانی بشردوستانه و صلح مشارکت دارند
ج- تعرض بر اموال، املاک و سایر حقوق مردم عادی
د – استفاده از شیوه‌ها و روش‌های غیرقابل قبول جنگی از قبیله شکنجه، آزار و اذیت و گروگانگیری
هـ – استفاده از تسلیحات جنگی ممنوعه.
تفاوت «جنایت جنگی» با «جنایت علیه بشریت» در این است که جنایت جنگی در جریان درگیری نظامی رخ می‌دهد و افراد مرتکب شونده با آگاهی کامل و شناختی که از افراد دارند این جنایات را مرتکب می‌شوند.
براساس تصاویری که به افغانستان انترنیشنال رسیده افرادی که از سوی طالبان تیرباران شده‌اند هیچ‌کدام مسلح نبوده اند و به گفته منابع این افراد یا بر سر مزارع و کشتزارهای خویش هدف قرار گرفته‌اند یا این که اسیرشده و از فاصله نزدیک به آن‌ها شلیک شده‌اند.
کیفر جنایت جنگی
پس از تأسیس دادگاه کیفری بین‌المللی در جولای ۲۰۰۲ در شهر هاگ کشور هالند امروزه جنایات جنگی تاحد زیادی قابل پیگیری و مرتکبان آن قابل مجازات اند. افغانستان از جمله کشورهایی است که مشروعیت این دادگاه را به رسمیت شناخته است و فیصله‌های این دادگاه در مورد اتباع افغانستان قابل اجراست. شروط اصلی بررسی جرایم در این دادگاه عبارتند از:
- جرایم از مصادیق جنایت جنگی به شمار بیاید
- این جرایم پس از سال ۲۰۰۲ رخ داده باشد
براساس قوانین افرادی که دارای پرونده در دادگاه کیفری بین‌المللی باشد متهم جرایم جنگی شمرده می‌شوند و کشورهای عضو این دادگاه می‌توانند در صورت شناسایی، این افراد را دستگیر کرده و به دادگاه تحویل دهد. بر همین اساس، ماه پیش این دادگاه عبدالرزاق عریف یک شهروند افغان را که در دوران حکومت حزب دموکراتیک خلق به آزار و شکنجه زندانیان در زندان پلچرخی متهم بود، به جرم ارتکاب جنایت جنگی به ۱۲ سال زندان محکوم کرد.