توافقنامه دوحه که باعث شد ایالات متحده پس از ۲۰ سال جنگ، هزاران کشته و صدها میلیارد دالر هزینه، قدرت در افغانستان را که از طالبان گرفته بود، بار دیگر به طالبان تحویل دهد، در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ امضا شد.
ماه فبروری در گاهشمار میلادی ۲۸ روز دارد و هر چهار سال یکبار ۲۹ روزه میشود تا حساب و کتاب سال و ماه برابر شود. به این سال کبیسه میگویند. در گاهشمار خورشیدی هم، ماه حوت (اسفندماه) که ۲۹ روزه است، در سال کبیسه ۳۰ روزه میشود.
در فرهنگهای مختلف، نگرشهای گوناگونی درباره روز اضافه سال، یعنی ۲۹ فبروری وجود دارد. این روز برای عدهای روزی خوش اقبال است در حالی که برخی دیگر، آن را بدشگون و خبیث میشمارند.
در باورهای فولکلور یونانی و اوکراینی، ازدواج در سال کبیسه محکوم به شکست و جدایی است. نویسنده کتابی به نام «تکههای مرگ، افسانههای هویت: انسانشناسی آتنی» که در سال ۱۹۹۵ نوشته شده، توضیح میدهد که این خرافات، ناشی از هراس از شروع هر چیز جدید در آن دوران بوده است، بنابراین چنین باوری وجود داشته که هر ازدواج یا نامزدی در روز کبیسه، به طلاق یا حتی مرگ همسر منجر میشود.
یک باور خرافی دیگر در اسکاتلند وجود دارد که هر کس در روز کبیسه زاده شود، زندگی سرشار از درد و رنج خواهد داشت.
در سوی دیگر ماجرا، باورهای خرافی مثبت درباره روز کبیسه است. در برخی جوامع در شمال اروپا، مانند اسکاتلند، ایرلند و دنمارک، روز ۲۹ فبروری، روز مردان مجرد بوده است. در این روز برخلاف رسم معمول، زنان از مردان خواستگاری میکردهاند. گفته میشود که مارگرت، ملکه اسکاتلند در قرن سیزدهم میلادی، برای مردانی که پیشنهاد ازدواج زنان را رد میکردهاند، جریمه نقدی وضع کرده بود.
این باورهای خرافی مربوط به گذشته است و هرچه سواد در جوامع مختلف گسترش یافت، باور به خرافات کمتر شد. با این حال به نظر میرسد توافق روز کبیسه سال ۲۰۲۰ امریکا با طالبان، برای این گروه، خوشیمن و برای بسیاری از مردم افغانستان، به ویژه زنان و دختران، بدشگون و خبیث بوده است.
با این توافق که حکومت دونالد ترامپ به واسطه زلمی خلیلزاد آن را امضا کرد و در دوره جو بایدن اجرا شد، گروه طالبان پس از فرار اشرف غنی از کابل، بهگونه تمام و کمال قدرت در افغانستان را قبضه کرد. این گروه در بیش از دو نیم سال گذشته، در برابر هرگونه تغییر و تعادل در مواضع واپسگرایانه خود به ویژه درباره کار و آموزش زنان و رعایت حقوق بشر مقاومت کرده و روز به روز محدویتهای بیشتری بر مردم وضع میکند.
جواد کریمی قدوسی، نماینده راستگرای شهر مشهد در مجلس ایران است که به تازگی جواد ظریف، وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی را به خیانت و نفاق و عامل امریکا بودن متهم کرده است.
اما چرا نام شبرغان و افغانستان وارد این دعوا شده و آیا این نماینده پارلمان ایران، واقعاً متولد مرکز ولایت جوزجان است؟
نه. اول اینکه جواد کریمی قدوسی، متولد مشهد است. مطرح شدن نام افغانستان و شهر شبرغان، مقابلهبهمثل سایت خبری - تحلیلی عصر ایران در پاسخ به چند ادعای این سیاستمدار راستگرا درباره وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی است.
آقای کریمی قدوسی در پستی در شبکه اجتماعی اکس ادعا کرده بود که جواد ظریف در جوانی از سربازی در ایران فرار کرده و در ارتش امریکا خدمت کرده است، برای اعضای خانواده خود شهروندی امریکا گرفته و خودش هم تابعیت ایالات متحده را دارد. او حتی ادعا کرده بود که آقای ظریف از سوی امریکا کارمند سازمان ملل شده و با اعمال نفوذ واشنگتن، به وزارت خارجه جمهوری اسلامی تحمیل شده است.
برای هیچکدام از این ادعاها سند و مدرکی ارائه نشده و به نظر میرسد نماینده مجلس ایران، در پاسخ به انتقاد محمدجواد ظریف از عملکرد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به او حمله کرده است.
رسانههای نزدیک به طیف سیاسی موسوم به میانهرو و اصلاحطلب در ایران، با طرح چند ادعای بدون پشتوانه درباره جواد کریمی قدوسی، خواستهاند به او و همفکرانش یادآوری کنند که ادعاهایش درباره وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی، چقدر عجیب و خندهدار است.
این جوابیه که یک سایت نوشته و سایتهای و روزنامههای دیگر آن را بازنشر کردهاند، چنین عنوانی دارد: آقای کریمی قدوسی! به شناسنامهتان نگاه کردهاید که محل تولدتان را شبرغان در افغانستان ذکر کرده است؟
در این جوابیه، در آغاز فهرستی از ادعاهایی که نویسنده مطلب از اول تاکید میکند که نادرست است، در کنار انتصاب کریمی قدوسی به ارتباط با اسرائيل، تامین هزینههای تبلیغات انتخاباتی او از سوی موساد و استفاده او از شناسنامه یک کودک درگذشته ایرانی، نوشته شده: «کریمی قدوسی در شبرغان افغانستان به دنیا آمده است. نام واقعی او "جمعه" است.»
در جمهوری اسلامی این نخستین بار نیست که نام افغانستان دستمایه کنایه و مضحکه میشود. چند سال پیش، حسن روحانی رئيسجمهور وقت ایران، در یک سخنرانی درباره الکترونیکی شدن انتخابات در کشورش به خنده گفت «این انتخابات را الکترونیکی کنید بابا، افغانستان هم این کار را کرد» و بعد صدای قهقهه حاضران شنیده شد.
سالها پیش از آن، سریالی به نام چارخونه از تلویزیون ایران نشر میشد که دو شخصیت افغان به نامهای شنبه و چهارشنبه داشت.
شنبه، با بازی جواد رضویان، یک کارگر ساده و سادهدل افغان بود که برای یک خانواده ایرانی در تهران کار میکرد. چهارشنبه (رضا شفیعی جم) پسر کاکای شنبه بود که یک خانواده ایرانی را فریب داده و به امید دست یافتن به خانه، نام حامد برخود گذاشته و با دختر خانواده ازدواج کرده بود.
اعتراض به دستانداختن هویت و لهجه افغانی در این سریال نه تنها باعث اعتراض کاربران شبکههای اجتماعی و رسانههای افغانستان شد بلکه صدای سفارت افغانستان در تهران را هم درآورد.
این تصور که مردم افغانستان نام روزهای هفته را بر روی فرزندان خود میگذارند، با دو شخصیت شنبه و چهارشنبه در سریال چارخونه در ایران جدیتر شد.
روزنامهها و سایتهای اصلاحطلب در ضدحمله اخیر خود به یک سیاستمدار راستگرا هم نام جمعه را برای او انتخاب کردهاند که بهنظر میرسد ریشه در همان تصور دارد. البته گفتنی است که جمعه به دلیل اینکه یک واژه قرآنی است، در میان نامهای مردان در افغانستان وجود دارد، اما دیگر روزهای هفته الزاماً نه.
نکته دیگر این است که در جمهوری اسلامی ایران اگر کسی متولد افغانستان باشد، به مقامی نمیرسد. متولد عراق اگر باشد مشکلی نیست و شماری از مقامهای ارشد جمهوری اسلامی، متولد عراقاند. اما افغانستان گویا منطقه ممنوعه است. این موضوع مطلب مفصل جداگانهای میطلبد.
با سوالهایی مواجه میشوم که خودم هم جوابی برای آنها ندارد. این زنان کجایند؟ خانههای امن چه شد؟ زندانیان زن در چه وضعیتی بهسر میبرند؟ آینده افغانستان چه میشود؟ چرا مردم ساکتاند و فقط تحمل میکنند؟
من که بعد از ترک افغانستان دچار بحران مهاجرت، سردرگمی، عذاب وجدان نجاتیافتگان و سایر حسهای مختلط و متضاد شدهام جواب دادن به جای مردمی که در کشور باقی ماندهاند برایم دشوار است. بعضی سوالها هم که برایشان جوابی ندارم.
حرفهایم تمام میشود. در نگاه حاضران تشویق و ستایش برق میزند. باید کتابها را برای علاقهمندان امضا کنم. صف طولانی از مردم برای امضا گرفتن شکل گرفته است. زنی میآید و میگوید: «ببین مرسل، درست است من مادرت نیستم اما آرزو داشتم تو دخترم بودی». زن دیگری میگوید: «باورم نمیشود در این سن کم آدم این همه زندگی کرده باشد.» مردی میپرسد: «چطور و با چه امیدی کنار آمدی، چطور از پس این مشکلات برآمدی؟» لبخند میزنم و میگویم: «به تاریکی قمری دارم» سر در نمیاورد، لبخند میزند و میرود.
این همه تشویق و استقبال از کتاب «کی فریاد ما را خواهد شنید؟» برایم دلگرمکننده بود. شرکتکنندگان در مراسم رونمایی کتاب، آدمهایی از ملیتها و کشورهای مختلف بودند. از افغانستان هم بودند. برای من قسمت که نوستالژی داشت این بود که در قلب پاریس کتابم را به زبان فارسی برای بعضی دوستانم با نوشتن « به امید آزادی» امضا کنم. زمانی که نوشتم به امید آزادی، دلم برای افغانستان تنگ شد. غم نبودن در سرزمین خودم و رونمایی از کتابم، رویای دیرینهام در کابل سراسر وجودم را گرفت و در همان چند ثانیه گویا پرتاب شدم به افغانستان.
جامعه سنتی، مذهبی و زنستیز، جایی که زنان نقششان با رضایت یا بدون رضایت، فقط به ارایه خدمات برای مردان خلاصه میشود. شب در بستر میخوابند و همسرانشان را باید راضی نگه دارند. صبح روز بعد هم که هوا روشن میشود، همه پی کار خود میروند. زنان دوباره در آشپزخانه و مردان در سر کار، هیچ کسی از خشونت علیه زنان سخن نمیگوید، گویی همه پذیرفتهاند که با زن باید خشونت کرد. مانند ضربالمثلی که معلوم نیست از کجا آمده اما بسیاری با آن آشنایی دارند که میگوید «زن یعنی بزن». این چرخه را اکثریت زنان جامعه، برای حفظ آبروی خانواده تحمل کردهاند.
دلم برای همان جامعهای شور زد که این روایتها را از آن گردآوری کردهام. هنگام نوشتنشان اشک ریختم. دل و نادل برای نوشتنشان بودم. با خودم کلنجار رفتم و در نهایت تصمیم گرفتم چاپ شوند. بمانند برای تاریخ، تا در آیندهها از آن درس بگیریم. چون باور دارم قصهها زمانی که مستند میشود میتواند کمکی باشد برای متوقف کردن چرخه خشونت. این داستانها از افغانستان بعد از حاکمیت دوباره طالبان نیست بلکه از دو دهه جمهوریت است که انتظار میرفت افغانستان جای بهتری برای زنان شده باشد؛ که نشد.
آنچه در این مدت کوتاه مواجه شدم استقبال گرم خوانندگان غربی بود. کتابها در همه کتابفروشیها به فروش رفت. هرچند کتاب با استقبال اجتماع افغانستان چه در داخل و چه در خارج مواجه شد اما از طرف دیگر با انبوهی از پیام و نظرهای مردم، عمدتا مردان مواجه شدم که حاوی آزار و اذیت جنسی بود. مخاطبانی که دغدغهشان کتاب نبود بلکه عکسی بود که من از خودم با کتاب نشر کرده بودم. عکس کاملا پوشیده بود اما نظریات و پیامهای مملو از فحش و ناسزاهای جنسیتزده بود که گویا من آبروی مردان افغانستان را با آنچه از خشونت حرف زدم در میان جامعه جهانی بردهام، یا اینکه آبروی اسلام و مسلمان افغانستان را با نوع پوششم بردهام. این حملات به خوانندگان غربی کتاب ثابت میکردند که در صورت دست یافتن این جماعت معترض به من، متن کتاب چقدر واقعی بود و حتی شاید فاجعه فرخنده تکرار میشد.
این داستانها در داخل افغانستان، برای جامعهای که خشونت را زندگی میکند و یا اعمال میکند شاید جذابیت زیادی نداشته باشد. چون میدانند اگر زنان خشونت پیدا و پنهان را بشناسند و یا روایت کنند موقعیت اجتماعی این شهروندان در خطر میافتد، پس همان بهتر که زنان سکوت کنند.
بسیاری میپرسیدند «چرا کتاب به زبان فارسی نشر نشده؟» میخواهم بگویم که در افغانستان کتابهای زنان و قصههای زنان خیلی خواننده ندارد. اما بله! این کتابها در غرب استقبال میشود. مردم جهان بیرون، میخواهند ببینند زنانگی در کشوری که زمان در آن متوقف شده و زن را کسی انسان بهحساب نمیآورد، چه حسی دارد. میخواهند بخوانند و بدانند زندگی زنان در افغانستان، یک کشور بهشدت سنتی و مذهبی چه رنگی دارد.
همچنان در افغانستان، کشوری که من از آن میآیم، سرانه کتابخوانی خیلی پایین است. فرهنگ کتابخوانی متاسفانه خیلی بالا نیست،اگر هم کسی کتاب بخواند، آن را نمیخرد، دنبال پیدیاف رایگان کتاب میگردد. من دهها پیام با آدرس دریافت کردم که وطنداران خارج نشین فرستادند و خواستند که برای شان کتاب بفرستم. و چون کتاب را نوشتهام هزینه پست را هم باید بپردازم. در حالی که مخاطبان غربی کتاب، هر کدام چند جلد کتاب میخرند، برای خود، آشنایان و حتی برای تحفه دادن به دوستان شان در مناسبتهای مختلف.
روی هم رفته خوشحالم که از وضعیت زنان در افغانستان، روایتها و مشاهدات را نوشتم. از کشوری میآیم که نام نویسنده زن به سختی شنیده میشود یا کار، فکر و خواستههای زنان، به شدت نادیده گرفته میشود. اما اینجا در غرب، مردم برای گرفتن امضای همان نویسنده صف میکشند.
دیدارهای دوجانبه هیئتهای مختلف در دوحه و گفتوگو درباره افغانستان از همان شام شنبه که نمایندگان کشورها دوحه به رسیدند، آغاز شد.
نشست دوحه جلسات متعدد طرفهای مختلف را در بر میگیرد که عمدهترین آنها، جلسهای میان نمایندگان کشورها به میزبانی دبیرکل سازمان ملل است. به گفته منابع ما در دوحه، در این جلسه هئیتهای کشورها روی شکلدهی اجماع جهانی در قبال تعامل با افغانستان تحت کنترول طالبان گفتوگو خواهند کرد.
به گفته منابع، کشورها در مورد تعامل طالبان دیدگاههای مختلفی دارند و رسیدن به موضع مشترک، کار دشواری است. در عین حال، چگونگی رویکرد جهانی در قبال افغانستان و طالبان برای منطقه و جهان از واشنگتن بحث اساسی است.
از چالشهای عمده دستیابی به اجماع جهانی برای تعامل با افغانستان این است که ملل متحد و نمایندگان کشورها باید چین، روسیه و ایران را، که راوبط نزدیک با طالبان دارند، قناعت بدهند. چین و روسیه به قطعنامه سازمان ملل، که خواستار تعیین نماینده ویژه جدید برای حل مناقشه در افغانستان شده بود، رای ممتنع دادند.
به گفته منابع، دو جلسه دیگر روز دوشنبه برگزار خواهد شد. در نشست اولی درباره این رایزنی میشود که جامعه جهانی کمکهایش را به افغانستان تحت کنترول طالبان افزایش یا کاهش دهد؛ کمکهایی که تعدادی از فعالان و منتقدان طالبان باور دارند که به دست حاکمان کنونی افغانستان میرسد و این گروه از آن برای تقویت پایههای حاکمیت خود استفاده میکند.
منابع گفتند که شرکتکنندگان این نشست همچنین درباره اینکه جامعه جهانی حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد یا خیر و اینکه چگونه میتوان عنصر تعامل را به عنوان نفوذ بر طالبان استفاده کرد، رایزنی خواهند شد.
دوحه بعد از ظهر دوشنبه نشست دیگری با حضور آنتونیو گوترش و نمایندگان کشورها برای افغانستان برگزار خواهد شد. در این جلسه درباره چگونگی نقشهراه حلوفصل سیاسی موضوع رایزانی خواهد شد.
دبیرکل ملل متحد و نمایندگان کشورها در این جلسه این موضوع را بررسی میکنند که آیا روش مشابه نشست بن برای حل مسئله افغانستان انتخاب شود یا اینکه به پیشنهادهای فریدون سینیرلیاوغلو، هماهنگکننده ویژه ملل متحد، توسل صورت گیرد.
آقای سینیرلیاوغلو در ارزیابی خود، که در ماه نوامبر به دبیرکل ملل متحد ارائه کرد، پیشنهاد تعیین یک نماینده ویژه را برای پیشبرد گفتوگوهای بینالافغانی داده بود.
برپایه پیشنهاد هماهنگکننده ملل متحد، نماینده جدید این سازمان باید با تشکیل یک گروه تماس، زمینه گفتوگو میان طرفهای مختلف افغان و شرکای بینالمللی افغانستان را تسهیل کند.
گفتوگو با شرکتکنندگان افغان
سازمان همچنین روز دوشنبه جلسه دیگری با شرکتکنندگان افغان نشست دوحه برگزار خواهد کرد. در این نشست، لطفالله نجفیزاده، به نمایندگی از جامعه مدنی، و شاهگل رضایی، میترا مهران و محبوبه سراج، به نمایندگی از زنان حضور مییابند.
به گفته منابع ما در جلسه با شرکتکنندگان افغان، که برای دو ساعت برنامهریزی شده، مشورههای آنها برای جامعه جهانی گرفته خواهد شد. در این نشست شرکتکنندگان افغان همچنین ارزیابیشان از وضعیت کنونی افغانستان و راهحلهای پیشنهادی خود را ارائه خواهند کرد.
سازمان ملل در را به رای طالبان باز نکرد
در هفتههای گذشته طالبان در دیدار با برخی مقامهای سازمان ملل و دیپلوماتهای خارجی، بارها از رایزانیهایشان درباره شرکت نشست ملل متحد سخن زدند. امیرخان متقی گفته بود که اگر شرایط این گروه پذیرفته نشود، بهتر است که در نشست دوحه شرکت نکند.
طالبان همچنین در بیشتر این نشستها بارها این موضع خود را تکرار کردند که با موجودیت یوناما، به تعیین فرستاده ویژه دیگر ملل متحد برای افغانستان نیازی نیست.
در نهایت، شرطهای طالبان پذیرفته نشد و یک روز قبل از آغاز نشست دوحه، هنگامی که نمایندگان کمکم به محل اقامت خود در هتل «چهار فصل» حضور مییافتند، این گروه با نشر اعلامیهای از شرکت نکردن خود در این نشست خبر داد.
طالبان دو شرط عمده برای شرکت در نشست دوحه گذاشته بودند: اول، مقامهای بلندپایه این گروه با دبیرکل ملل متحد دیدار کنند و دوم، هیچ شرکتکننده افغان دیگری غیر از آنها در نشست نباشد.
به گفته منابع، سازمان ملل ایمیلهای طالبان درباره این شرطها را «اصلا پاسخ نداد.»
منابع همچنین گفتند طالبان برای قبولاندن شرطهای خود در مورد نشست دوحه به پنج یا شش کشور نیز پیام فرستاندند، اما پاسخ نگرفتند.
تعیین نماینده ويژه و مخالفان آن
منابع ما از قطر دومین نشست دوحه را آغاز یک «پروسه» مهمی عنوان میکنند که میتواند به نتایج موفقیتآمیزی دست یابد یا ناکام شود.
روسیه و ایران، از مخالفان این رونداند که سازمان ملل میخواهد در آن نقش تعیینکننده داشته باشد.
مسکو پیش از این گفته بود که از تصمیم دبیرکل سازمان ملل برای تعیین نماینده ویژه در امور افغانستان تا زمانی که طالبان آن را تایید نکند، حمایت نخواهد کرد.
با این حال، منابع گفتند که مخالف سرسختتر روند دوحه جمهوری اسلامی است. حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه ایران برای افغانستان است. او رفتارهایی شبیه زلمی خلیلزاد میکند و به دنبال محدودسازی حضور امریکاییها در منطقه است.
برپایه اطلاعات منابع مطلع، ایران روند آشتی افغانستان را «گروگان» گرفته و میخواهد در خصوص افغانستان به عنوان یک بسته منطقهای در کنار یمن، فلسطین و سوریه گفتوگو شود. غرب اما میگوید که مسئله افغانستان جدا است و باید حوزه مشترک همکاری جهانی باشد نه بخشی از یک بسته منطقهای.
پاکستان در حال حاضر در حال گذار از انتخابات است و موضوع مشخصی درباره نتایج احتمالی نشست دوحه ندارد.
همچنین امریکا چندان تمایلی به رهبری و داشتن نقش تعیینکننده در گفتوگوهای دوحه نشان نداده است.
