خانواده گرانت بیلی، مرد بریتانیایی ربوده شده در کابل هنوز اطلاعی از او نیافتهاند و در مورد وضعیت او ابراز نگرانی میکنند. قرار بود گرانت بیلی روز یکشنبه، ۱۹ دسمبر کابل را به قصد بریتانیا ترک کند، اما یک روز پیش از پرواز، از اتاق هوتل خود در کابل ربوده شد و دیگر کسی او را ندید.
رابین، برادر آقای بیلی به رسانهها گفته است برادرش پس از سقوط کابل به دست طالبان در اواسط ماه اگست، به این شهر بازگشت تا به مردم کمک کند اما آنها اکنون نگران اند بدترین اتفاق ممکن برای او پیش آمده باشد.
گرانت بیلی حدود ۵۰ سال دارد و اهل جنوب بریتانیا است. او از چند سال پیش در افغانستان مشغول کار در یک سازمان غیردولتی بود.
برادر بیلی میگوید هنگامی که او پس از سقوط کابل به دست طالبان تصمیم گرفت به کابل بازگردد و به مردم کمک کند، از این تصمیم بیلی «متحیر» شده بود.
نیویارک تایمز قبلا گزارش داده بود که گرانت بیلی در بازداشت طالبان به سر میبرد.
وزارت خارجه بریتانیا گفته «ما از بازداشت یک شهروند بریتانیایی در افغانستان آگاه هستیم و با خانواده او برای حمایت از آنها در تماس بودهایم.»
ریچارد درکس، نماینده مجلس عوام بریتانیا تأیید کرد که از این پرونده آگاه است و در این مورد شخصاً با وزیر امور خارجه در تماس بوده است.
کمیته بینالمللی نجات در این گزارش نوشته است گه افغانستان در حالی در صدر فهرست کشورهای دچار بدترین بحران انسانی قرار میگیرد که با وجود پایان درگیریها، نیازهای اولیه مردم بر آورده نمیشود و اقتصاد و خدمات عمومی در این کشور فرو پاشیده است.
این کمیته میگوید ورود طالبان به عرصه قدرت باعث شده است کمکهای بشردوستانه و میلیاردها دالر دارایی افغانستان مسدود شود که پیامد آن فروپاشی اقتصادی و نظام صحی این کشور است.
این نهاد ناظر بینالمللی هشدار میدهد که فروپاشی اقتصادی افغانستان باعث بدتر شدن بحران انسانی در این کشور خواهد شد.
این نهاد با استناد به گزارش سازمان ملل نوشته است که افغانستان با ۹۷ درصد جمعیت فقیر، تا اواسط ۲۰۲۲ شاهد فقر گسترده خواهد بود.
به گفته کمیته بینالمللی نجات، اگر جامعه جهانی به این بحران توجه نکند، افغانستان درگیر ناامنی غذایی، سوءتغذیه و بحران صحی خواهد شد.
فروپاشی نظام صحی
دلیل دیگری که این کمیته برای شرایط بحرانی افغانستان در سال جدید بر شمرده فروپاشی نظام صحی این کشور است.
در گزارش این نهاد آمده است که افغانستان تقریباً در حال فروپاشی کامل نظام صحی و سایر خدمات اساسی است که باعث خواهد شد رفاه میلیونها افغان به خطر بیافتد.
بر اساس این گزارش، در حکومت قبلی حدود ۷۵ درصد از هزینههای عمومی افغانستان به منابع خارجی متکی بود. به ویژه، حدود ۳۰ میلیون افغان از طریق یک برنامه تحت مدیریت بانک جهانی به خدمات صحی وابسته بودند.
اکنون بیم میرود که بیش از ۹۰ درصد از کلینیکهای کشور تعطیل و میلیونها نفر از مراقبتهای اولیه محروم شوند؛ چیزی که مبارزه با کووید ۱۹ را با مشکل رو برو کرده و خطر عمده شیوع بیماری، سوء تغذیه و مرگهای قابل پیشگیری را ایجاد میکند.
بحران گرسنگی
چالش دیگری که طبق این گزارش افغانستان در سال ۲۰۲۲ با آن رو بروست، بحران بیسابقه گرسنگی در این کشور است.
بر اساس این گزارش در اواخر سال ۲۰۲۱ نزدیک به نیمی از جمعیت افغانستان بحران غذایی یا سطوح بدتر ناامنی غذایی را تجربه کردهاند که نسبت به شش ماه پیش از آن ۳۷ درصد افزایش را نشان میدهد.
اما در طول ماههای اول سال جدید میلادی ۵۵ درصد افغانها با ناامنی غذایی حاد مواجه خواهند شد؛ از جمله نزدیک به ۹ میلیون نفر در سطوح اضطراری - یک قدم قبل از شرایط قحطی - بهسر خواهند برد.
ناامنی غذایی احتمالاً در سال ۲۰۲۲ عمیق تر خواهد شد زیرا افغانستان با کمبود مواد غذایی، افزایش سریع قیمت مواد غذایی و خشکسالی مداوم مواجه است. علاوه بر این، گرسنگی ممکن است باعث آوارگی بیشتر شود.
وضعیت زنان و دختران
چهارمین دلیلی که کمیته بینالمللی نجات برای بدتر شدن بحرانی انسانی در سال پیش رو برشمرده، سایه سیاست طالبان بر وضعیت زنان و دختران افغان است.
طبق این گزارش زنان و دختران بیش از هر زمانی در معرض خشونتهای مبتنی بر جنسیت قرار دارند.
در کنار سوء استفاده از دختران خردسال و فروش آنها در مواقع افزایش بحران گرسنگی، اما فروپاشی نظام صحی، دستاوردها را به خصوص در بخش سلامت مادران نابود میکند.
علاوه بر این، محدودیتهای که طالبان بر کار و آموزش دختران و زنان وضع کرده است، امکان خودکفایی زنان و آموزش دختران را از بین میبرد.
خطر حملات داعش
پنجمین عاملی که سال ۲۰۲۲ را به بدترین بحران انسانی برای افغانستان تبدیل میکند، از نگاه کمیته بینالمللی نجات، سایه سیاه شاخه خراسان داعش بر وضعیت امنیتی افغانستان است.
طبق این گزارش، داعش میتواند دست به خشونتهای بزرگی بزند و به غیرنظامیان آسیب جدی وارد کند.
این کمیته میگوید تصور میشود که بهدنبال پیروزی طالبان، داعش عملیات خود در افغانستان را گسترش دهد.
به باور تهیهکنندگان این گزارش، داعش میتواند تهدید امنیتی بزرگی محسوب شود و از تغییر رژیم برای انجام حملات بیشتر و ایجاد ناامنی بیشتر استفاده کند.
بر اساس این گزارش، پس از بهقدرت رسیدن طالبان داعش بر حملات خود شدت بخشید و معلوم نیست که طالبان بتواند این گروه را مهار کند.
معاون سخنگوی طالبان در حالی از "محترم" بودن مخالفان سخن میگوید که گزارش میرسد استخبارات این گروه از ناشران و کتابفروشان تعهد گرفته است آثار و اوراق متعلق به "مخالفان امارت اسلامی" را منتشر نکنند، و الا با آنها برخورد خواهد شد.
از زمان سقوط حکومت پیشین در اواسط ماه آگست بهدلیل سرکوبهای رژیم طالبان، اعتراضهای خیابانی به اجتماعات کوچک زنان درون چهار دیواری خانهها محدود شده است.
اکنون کمتر کسی جرات سازماندهی اعتراض خیابانی به فقر و بیکاری گسترده و دیگر مشکلات موجود در افغانستان را دارد.
در مواردی که گروههایی از زنان به خیابانها ریخته و خواهان حقوق از دست رفته خود شدهاند، اعتراض آنها به شدت سرکوب شد و خبرنگارانی که جریان راهپیمایی زنان را پوشش میدادند بازداشت و شکنجه شدند.
انعامالله سمنگانی میگوید "آنانیکه باورها و نظریات مخالف دارند و منتقد نظام هم هستند، اما در افغانستان و در بین مردم خود ماندهاند، محترماند."
اما گزارش سازمانهای و نهادهای مدافع حقوق بشر خلاف این را نشان میدهد.
دیدهبان حقوق بشر با مستند کردن دهها مورد قتل انتقامجویانه، طالبان را متهم کرده که با وجود اعلام "عفو عمومی" بیش از ۱۰۰ افسر پولیس و اداره امنیت ملی پیشین را اعدام یا سر بهنیست کرده است.
یک ناشر در کابل به افغانستان اینترنشنال گفت: همه ناشران و کتابفروشان موظف شدهاند تمام مشخصات انتشارات و کتابفروشی خود را در فورمهای توزیع شده از سوی اداره استخبارات طالبان ثبت کنند و پس از مهر و امضا، تحویل اداره استخبارات طالبان دهند.
در فورمهای توزیع شده، از ناشران و کتابفروشان تعهد گرفته میشود که "هیچگونه مجلات، اوراق و کتابهایی که توسط گروههای تروریستی و مخالفین امارت اسلامی باشد" نشر نکنند.
در این تعهدنامه کتبی همچنین از کتابفروشان و ناشران تعهد گرفته میشود که آثاری را که "سبب تخریش (تشویش) اذهان عامه، تبلیغ جنگ و خشونت در کشور" شود، خرید و فروش نکنند.
متخلفان از این تعهد، تهدید به پیگیرد قانونی شدهاند.
این ناشر که به دلایل امنیتی نامش فاش نمیشود، به افغانستان اینترنشنال گفت این فورمها نشانه نظارت و دقت طالبان بر کار نشر و فروش کتاب است. او از آینده مبهم صنعت نشر و فروش کتاب ابراز نگرانی کرد.
آنچه در اقدامات محدودکننده اخیر طالبان بیشتر باعث نگرانی ناشران و کتابفروشان میشود، مبهم و قابل تفسیر به رای بودن مواردی است که در تعهد کتبی آمده است.
معلوم نیست گروه طالبان که خودش متهم به اقدامات تروریستی در ۲۰ سال گذشته است، چه کسانی را تروریست میداند که نشر آثار آنها را ممنوع کرده است.
همچنین عبارت "مخالفان امارت اسلامی" و "تشویش اذهان عمومی"، روشن نیست.
کسی به درستی نمیداند طالبان چه کسانی را دشمن خود میدانند و این احتمال وجود دارد که در آینده بر روی آثار هر نویسندهای دست بگذارند و به بهانه انتشار کتابی از او، با ناشران و کتابفروشان برخورد کنند.
همچنین معلوم نیست گروه طالبان چه مسائلی را باعث تشویش اذهان عمومی میداند.
آقای رهی با اشاره به اظهارات سخنگویان طالبان که گفتهاند کار روی تشکیل یک ارتش ۱۰۰ هزار نفری "نزدیک به پایان است" نوشته است در حالی که برخی در افغانستان ممکن است طالبان را به خاطر این دستاورد تحسین کنند، اما یک مشکل عمده در تشکیل یا سازماندهی مجدد جنگجویان طالبان در چوکات یک اردوی منظم وجود دارد: افغانستان به ارتش نیاز ندارد.
تاریخچه ارتشهای شکست خورده
مشاور پیشین والی پروان با اشاره به فراز و فرود ارتشهای افغانستان مینویسد از لحاظ تاریخی، افغانستان هرگز در ایجاد، حفظ و استفاده درست از ارتش خود، حتی در بهترین زمانها، خوش شانس نبوده است. از سال ۱۷۴۷، زمانی که احمدشاه درانی یک نظام پادشاهی را در قندهار تأسیس کرد که بعداً به افغانستان امروزی تبدیل شد، حاکمان افغان تلاشهای متعددی را برای تشکیل و حفظ ارتش انجام دادهاند.
با اینحال، هیچ ارتش افغانستان نیم قرن دوام نیاورده است.
آقای رهی به طور نمونه به ارتشی که احمدشاه درانی در اواخر دهه ۱۷۴۰ تشکیل داد اشاره میکند که در جنگ داخلی میان نواسههایش در دهه ۱۷۹۰ متلاشی شد.
او در ادامه به ارتش امیر عبدالرحمان خان اشاره میکند که در دهه ۱۸۸۰ با کمک بریتانیا ایجاد شد اما با فرار نواسهاش شاه امانالله خان در اواخر دهه ۱۹۲۰ ازهم پاشید.
همچنین، ارتشی که نادر شاه در اوایل دهه ۱۹۳۰ ایجاد کرد، در اثر کودتای کمونیستها علیه رییسجمهور وقت، محمد داوود خان در اواخر دهه ۱۹۷۰ متلاشی شد.
نویسنده مقاله نشنال اینترست میگوید سه ارتشی که در بالا ذکر شد ارتشهایی بودند که بیشترین دوام را داشتند. او مینویسد علاوه بر این سه، ارتشهای دیگری نیز وجود داشتند که عمرشان بسیار کوتاه بود.
هرچند نویسنده فقط به سقوط اردوی ملی اشاره میکند اما میتوان از ارتش متعلق به حکومتهای کمونیستی نام برد که توسط مجاهدین متلاشی شد؛ تشکیلات نظامی نسبتا ابتدایی مجاهدین که توسط طالبان از بین رفت و اردوی طالبان که در حمله ایتلاف بینالمللی متلاشی شد هم نام برد.
بیفایده بودن ارتش افغانستان
آروین رهی در مطلبی که برای نشنال اینترست نوشته به دلایل بیفایده بودن تشکیل ارتشهای پردخته و نوشته است: افغانستان یک کشور عمیقاً تقسیم شده بر اساس خطوط قومی، زبانی و قبیلهای است. هیچ قوم یا قبیلهای نمیخواهد که توسط یک قوم یا قبیله دیگر اداره شود.
او افزوده است که اکثر سربازانی که برای یک ارتش به اصطلاح ملی استخدام می شوند، بیشتر به گروهها و رهبران قومی و قبیلهای خود وفادار میمانند تا به فرماندهی ارتش. نتیجه فقدان انسجام در ارتش افغانستان و از هم پاشیدگی مکرر آنها میشود.
نویسنده در ادامه به ناتوانی حاکمان کابل در گسترش ساحه قدرت و نفوذشان فراتر از کابل، پایتخت اشاره میکند و مینویسد افغانها برای جبران بیکفایتی و بیتفاوتی حاکمانشان، همیشه به صاحبان قدرت در کابل و ارتشهایشان اهمیت چندانی نمیدادند. بنابراین، به باور نویسنده، همیشه میان حاکمان و مردم شکاف وجود داشته که در نهایت بر عملکرد ارتش افغانستان تأثیر گذاشته است.
آقای رهی مینویسد در طول دو قرن گذشته، هیچ ارتش افغانستان نتوانسته است جلوی تهاجم خارجی را بگیرد یا حتی با موفقیت در برابر آن مقاومت کند.
او افزوده هر زمان که تهاجمی رخ داده است، ارتش افغانستان یا از بین رفته است (مانند جنگ دوم افغان - انگلیس در ۱۸۷۹-۱۸۸۱)، یا در کنار مهاجم قرار گرفته است (نمونه آن در زمان تهاجم شوروی و اشغال افغانستان در دهه ۱۹۸۰ است). تمام قدرتهای که به افغانستان تجاوز کردهاند با مقاومت مردمی مجبور به ترک کشور شدند و ارتش افغانستان هیچ نقشی در آن نداشتهاند، به جز زمانی که سربازان واحدهای خود را ترک کرده و به مقاومت پیوستهاند.
آروین رهی نوشته است که ارتش افغانستان بار دوش مالیات دهندگان افغان یا حامیان خارجی آنها بوده است.
او به مثالی از کتاب تامس بارفیلد به نام افغانستان: تاریخ فرهنگی و سیاسی اشاره میکند که پیش از جنگ دوم افغان - انگلیس، امیر شیرعلی خان ۴۰ درصد از درآمد دولت را صرف ارتش میکرد. با این حال، در آغاز جنگ دوم، شیرعلی خان از کابل گریخت و ارتش متعاقباً متلاشی شد.
به همین ترتیب، در زمان حاضر، علیرغم سرمایهگذاری میلیاردها دالر توسط امریکا در اردوی ملی افغانستان، به محض اینکه حمایتهای خارجی برداشته شد، ارتش ملی افغانستان مانند خانهای کاغذی فرو ریخت.
این نویسنده افغان معتقد است که شاید دلیل دیگری پشت "بی فایده بودن تاریخی ارتش افغانستان" وجود داشته باشد. به طور سنتی، حاکمان افغان ارتش را نه برای دفاع از تمامیت ارضی افغانستان، بلکه به عنوان ابزاری برای تحکیم قدرت خود و سرکوب مخالفان داخلیشان تشکیل میدهند.
در حدود یک قرن گذشته، بخش اعظم ارتش افغانستان در کابل و اطراف آن و دور از مرزهای افغانستان با کشورهای همسایه مستقر شده است. هدف دور نگه داشتن مخالفان از کابل و اطمینان از اینکه کابل برای نخبگان حاکم است امن بوده است.
شرایط فعلی
آقای رهی هدف اولیه طالبان از تشکیل ارتش گردآوری جنگجویان اش را تحت یک فرماندهی یکپارچه عنوان میکند تا به این ترتیب وحدت آنها را حفظ کند.
به باور نویسنده رهبری طالبان نمیتواند جنگجویان خود را خلع سلاح یا آنها را به حال خودشان رها کند.
به گفته نویسنده مقاله نشنال اینترست، قرار دادن جنگجویان تحت فرماندهی ارتش یکپارچه اول تلاشی برای مراقبت از جنگجویان آنها و جلوگیری از مشکلات درون طالبان است. دوم، طالبان میخواهند مخالفان خود را در سراسر افغانستان با استفاده از ارتش خود و مقادیر زیادی سلاح و تجهیزات نظامی به جا مانده از امریکا خاموش و سرکوب کنند.
این نویسنده افغان در ادامه مطلب خود برای نشنال اینترست مینویسد که چند نکته را باید در نظر داشت:
اول: به عنوان یک جریان شورشی، برای رهبری طالبان اداره این گرو که به نام دین با دشمن خارجی می جنگیدند، آسانتر بود. او میافزاید که هنوز زود است که بگوییم آیا ارتش طالبان در غیاب دشمن خارجی قادر به حفظ انسجام خود خواهد بود یا خیر.
آقای رهی میگوید تجارب قبلی افغانستان در این مورد، دلسرد کننده است.
بحث دیگر اینکه طالبان احتمالاً کمکها و پول نقد را که باید به جمعیت غیرنظامی گرسنه بدهد، برای اداره ارتش خود صرف خواهد کرد.
به باور نویسنده تأمین مالی یک گروه چریکی یک چیز است و تأمین مالی یک ارتش متعارف موضوعی دیگری است.
او مینویسد که افغانستان نمی تواند منابع کمیاب خود را به سمت حفظ یک ارتش بزرگ و متوسط سوق دهد.
دوم: به باور آقای رهی، در آیندهای قابل پیشبینی هیچ کشوری جرات حمله به افغانستان را نخواهد داشت. با این حال، او مینویسد اگر یک قدرت بزرگ تصمیم به حمله به افغانستان بگیرد، هیچ ارتش افغانستان قادر به بازدارندگی یا توقف آن نخواهد بود.
بنابراین، تشکیل و حفظ ارتش از منظر پاسداری از تمامیت ارضی و استقلال افغانستان در آغاز بیفایده به نظر میرسد.
علاوه بر این به باور نویسنده اقوام مختلف افغانستان بیشتر به انتقال قدرت از کابل به ولایات و داشتن سهم بیشتری در امور منطقهای خود علاقه مند هستند تا تشکیل ارتشی که مأموریت، اهداف و آینده آن نامشخص است.
مشاور پشین والی پروان در پایان مقاله توصیه میکند به جای ارتش متعارف، افغانستان برای تضمین صلح پایدار به موارد زیر نیاز دارد:
اول: تمرکززدایی و واگذاری قدرت از کابل به ولایات، یا گروههایی از ولایات به زونها معروف است.
دوم: ایجاد تشکیلات پولیس در سطوح ولایاتی (یا منطقهای) برای حفظ نظم و قانون.
سوم: تشکیل نیروی پولیس مرزی ملی چند قومیتی مبتنی بر شایستگی.
چهارم: ایجاد اداره اطلاعات ملی چند قومیتی مبتنی بر شایستگی.
پنجم: ایجاد یک قول اردوی چند قومیتی از نیروهای ویژه مبتنی بر شایستگی.
و ششم: تشکیل نیروی هوایی کوچک مبتنی بر شایستگی، چند قومیتی.
