مقامهای پاکستانی روز دوشنبه اعلام کردند که در پی تصمیم حکومت مبنی بر عدم تمدید مهلت اقامت مهاجران افغان، روند اخراج اجباری آنان از سر گرفته شده است. این تصمیم حدود ۱.۴ میلیون افغان را متاثر میکند که کارت اقامت (پیاوآر) دارند و مهلت قانونی آنها در پایان ماه جون تمام شده است.
علاوه بر دارندگان کارتهای (پیاوآر)، حدود ۸۰۰ هزار افغان دارای کارتهای «شهروندی افغان» هستند. پولیس میگوید این افراد نیز بهطور «غیرقانونی» در کشور زندگی میکنند و در ایالتهای پنجاب، بلوچستان و ایالت سند بازداشت میشوند.
تصمیم روز دوشنبه با انتقاد کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان روبهرو شد.
طبق گزارش ماه جون کمیساریای عالی سازمان ملل، دستکم ۱.۲ میلیون افغان در سال جاری از ایران و پاکستان بهطور اجباری به افغانستان بازگردانده شدهاند. بازگرداندن مهاجران در چنین مقیاسی، میتواند وضعیت شکننده افغانستان را بیثباتتر کند.
در یک اطلاعیه دولتی به تاریخ ۳۱ جولای که بهدست خبرگزاری آسوشیتدپرس رسیده، تصمیم پاکستان برای بازگرداندن تمام شهروندان افغان دارای کارتهای منقضیشده (پیاوآر) تأیید شده است.
در این اطلاعیه آمده است افغانهایی که پاسپورت معتبر و ویزای پاکستانی ندارند، بهطور غیرقانونی در کشور حضور دارند و باید طبق قوانین مهاجرتی پاکستان به کشور خود بازگردند.
دو مقام دولتی و امنیتی پاکستان به آسوشیتدپرس گفتهاند که پولیس در سراسر پاکستان افغانها را برای انتقال به گذرگاههای مرزی بازداشت میکند. آنها افزودند که پولیس دستور یافته است که خانهبهخانه رفته و افرادی را که بهطور غیرقانونی زندگی میکنند، شناسایی و بازداشت کند.
شکیلخان، کمیسار امور مهاجران افغان در ایالت خیبر پختونخواه، گفت: «مهاجران افغان که بهطور غیرقانونی در پاکستان زندگی میکنند، بهگونهای محترمانه به کشورشان بازگردانده میشوند.»
او افزود این عملیات جدید مهمترین گام در راستای اجرای دستور حکومت فدرال است.
رحمتالله، یک مرد ۳۵ ساله افغان، گفت خانوادهاش دههها پیش به شهر پیشاور در شمالغرب پاکستان مهاجرت کردهاند و اکنون در حال آمادهشدن برای بازگشت به افغانستاناند.
او گفت: «من پنج فرزند دارم و نگران هستم که آنها از تحصیل باز بمانند. من اینجا به دنیا آمدهام، فرزندانم نیز اینجا به دنیا آمدهاند، اما حالا باید برگردیم.»
میلیونها افغان در چهار دهه گذشته برای فرار از جنگ، بیثباتی سیاسی و مشکلات اقتصادی به پاکستان پناه بردهاند. این دور جدید اخراجها در پی سرکوب سراسری آغاز شده که در سال ۲۰۲۳ علیه اتباع خارجی بدون اسناد اقامت قانونی راهاندازی شد.
قیصرخان افریدی، سخنگوی آژانس پناهندگان سازمان ملل، نسبت به اقدامات اخیر حکومت پاکستان عمیقا ابراز نگرانی کرد. او در بیانیهای اخراج اجباری مهاجران افغان را «نقض تعهدات بینالمللی» خواند و از پاکستان خواست تا «رویکردی انسانی در پیش گیرد و اطمینان حاصل کند که بازگشت افغانها بهصورت داوطلبانه، تدریجی و همراه با حفظ کرامت انسانی انجام میشود.»
افریدی گفت: «ما از حکومت میخواهیم که بازگرداندن اجباری را متوقف کند و روند بازگشت را بهصورت داوطلبانه، تدریجی و با حفظ کرامت انسانی پیش ببرد. بازگشت گسترده و شتابزده میتواند زندگی و آزادی مهاجران افغان را به خطر بیندازد و همچنین موجب بیثباتی نهتنها در افغانستان، بلکه در سراسر منطقه شود.»
همزمان نهادهای حقوقبشری هشدار دادهاند که طالبان به سرکوب نظاممند سیاسی و اجتماعی ادامه داده است.
سونیتا (مستعار) فعال حقوقبشر افغان، پس از استیلای طالبان در آگوست ۲۰۲۱، با خانوادهاش به ایران گریخت، اما ماه گذشته مجبور شد با خانوادهاش به افغانستان بازگردد، جایی که نگران است احتمالا هدف انتقام طالبان قرار گیرد.
سونیتا در گفتوگوی تلفنی با واشنگتنپست گفت: «میترسم که شناسایی و بازداشت شوم.» او یکی از بیش از یک میلیون افغان است که از ماه جنوری تاکنون از ایران بازگشتهاند.
برای آنانی که هنوز در ایران هستند، هرچند تداوم سرکوبها زندگی را برایشان دشوارتر کرده، اما بسیاری از آنان باور دارند آنچه در افغانستان در انتظارشان است، بدتر خواهد بود.
بهگفته گروههای حقوقبشری، همسو با ورشکستگی اقتصادی افغانستان، حکومت طالبان همچنان به سرکوب اجتماعی و سیاسی ادامه میدهد.
گزارش سازمان ملل که ماه گذشته منتشر شد، هشدار داد که برخی از بازگشتکنندگان با «نقض شدید حقوق بشر» از جمله «شکنجه و بدرفتاری، بازداشت خودسرانه و تهدیدهای جدی علیه امنیت فردی» مواجهاند؛ بهویژه زنان، کارمندان دولت پیشین، خبرنگاران و فعالان جامعه مدنی در معرض خطر بیشتری هستند.
بیشتر بخوانید: سازمان ملل: طالبان بازگشتکنندگان را شکنجه میکند
حمدالله فطرت، معاون سخنگوی طالبان، وجود خطر برای بازگشتکنندگان را رد کرده و به «عفو عمومی» اشاره کرده است. او گفت: «ممکن است بعضی موارد ادعایی وجود داشته باشد، اما حکومت اقدامات لازم را انجام داده»، و از افغانها خواست «بدون ترس» به کشورشان بازگردند.
یک افسر پیشین پولیس افغانستان، که یک ماه پیش با همسر و دو پسرش از ایران بازگشته، گفت به وعده عفو طالبان اعتماد ندارد. او اکنون در خانه پدرزنش پنهان شده است و میگوید همسایگان در مورد ناپدیدشدن اعضای سابق نیروهای امنیتی، صحبت میکنند.
او در گفتوگوی تلفنی گفت: «هیچکس نمیداند چه بر سرشان آمده است.»
بازگشتکنندگان افغان نسبت به شرایط دشوار و چالشهای فراروی آنان هم در ایران و هم در افغانستان ابراز نگرانی کردهاند.
ثریا (مستعار) یک ورزشکار ۲۹ ساله افغان، میگوید که زندگی در ایران در آغاز «قابل تحمل» بود، اما مشکلات بهسرعت پدیدار شد. بیشتر مهاجران بدون دریافت اقامت، قادر به ثبتنام در مدارس یا دانشگاه نبودند. نمیتوانستند سیمکارت قانونی بخرند یا حساب بانکی باز کنند.
حکومت ایران پس از نبرد ۱۲ روزه با اسرائیل در ماه جون، کارزار گسترده اخراج مهاجران افغان را آغاز و تاکنون بیش از یک میلیون نفر را اخراج کرده است؛ روندی که همچنان ادامه دارد.
هرچند رئیسجمهور ایران ماه گذشته گفت که این اخراجها باید «با نهایت احترام» انجام شود، اما افغانهای ساکن ایران از فضای روبهافزایش خصومت خبر میدهند.
ثریا میگوید قرارداد اجارهاش اخیرا لغو شده و ممکن است در روزهای آینده بیخانمان شود. او گفت: «من در ترس دائمی زندگی میکنم.»
سونیتا نیز میگوید: «مردم با ما طوری رفتار میکردند که انگار جاسوس یا قاتل هستیم. حتی ایستادن در صف نانوایی غیرقابل تحمل شده بود.» وقتی شوهرش در اواخر جون توسط پولیس ایران بازداشت و مورد ضربوشتم قرار گرفت، به گفته خودش، خانوادهاش دیگر چارهای جز ترک ایران نداشت.
اخراج مهاجران از پاکستان
اخراج افغانها از ایران همزمان با تلاش مشابهی در پاکستان رخ داده است که از سال ۲۰۲۳ آغاز شد. به گفته سازمان ملل، در دو سال و نیم گذشته، بیش از یک میلیون افغان از پاکستان اخراج یا مجبور به ترک شدهاند.
مقامات پاکستانی نگرانیهای امنیتی و اقتصادی را دلیل اخراج افغانهایی دانستهاند که مدارک قانونی ندارند. بسیاری از افراد هدف قرار گرفته، دههها در پاکستان زندگی کردهاند.
در حالیکه ایالات متحده در آغاز از اسلامآباد خواست رویکرد خود را بازنگری کند، اکنون امریکا نیز برخی برنامههای حمایتی از پناهجویان افغان را لغو کرده است.
حکومت ترامپ برنامه کمک به بیش از ۲۵۰ هزار افغان برای اسکان مجدد در امریکا را متوقف کرده و وضعیت حفاظتی موقت را از افغانهای حاضر در امریکا لغو کرده است؛ هزاران نفر ممکن است پس از حکم اخیر دادگاه با اخراج مواجه شوند.
حامیان اخراج استدلال میکنند که امنیت در افغانستان پس از بازگشت طالبان بهبود یافته است.
به گزارش واشنگتنپست، بازگشتکنندگان چالش و فرصت برای طالبان هستند زیرا بسیاری از وزارتخانهها و شرکتها در سالهای اخیر بهخاطر فرار مغزها آسیب دیدهاند و هزاران نیروی متخصص کشور را ترک کردهاند. تازهواردان میتوانند این خلأها را پر کنند.
اما اقتصاد وابسته به کمکهای خارجی افغانستان اکنون در تنگنا قرار دارد، زیرا حکومت ترامپ امسال تقریبا تمام پروژههای انساندوستانه و اقتصادی تأمینشده توسط امریکا را که بیش از ۴۰ درصد کمکهای خارجی را تشکیل میداد، قطع کرده است.
برای بسیاری از دختران افغان بالاتر از صنف ششم که خواهان آموزش هستند، مدارس دینی تنها گزینه موجود بهشمار میرود، زیرا افغانستان تنها کشوری در جهان است که پس از قدرتگیری طالبان، آموزش بالاتر از صنف ششم برای دختران و زنان در آن ممنوع شده است.
بر مبنای آمار وزارت معارف طالبان، در سه سال گذشته حدود ۲۳ هزار مدرس دینی با حمایت این گروه ایجاد شده است. در این میان، مسئولان مدرسه دینی «ناجی بشر» در کابل به سیانان گفتهاند که شمار دانشآموزان پس از محرومسازی دختران از آموزش رسمی، بهطور چشمگیری افزایش یافته است.
مدیر مدرسه دینی ناجی بشر، میگوید: «برنامه درسی که در این مدرسه دینی تنظیم شده است، به گونهای طراحی شده که برای نقش مادران در جامعه بسیار سودمند است، تا بتوانند فرزندان خوبی پرورش دهند.»
یک دختر نوجوان با صورت کاملا پوشیده که دانشآموز مدرسه دینی «ناجی بشر» در کابل است، به سیانان گفت: «میخواستم در آینده داکتر شوم، اما وقتی طالبان به افغانستان آمدند، همه درهای مکاتب بسته شد.»
نرگس (نام مستعار) ۲۳ ساله از کابل، نیز به سیانان گفت که «من هرگز علاقه به رفتن به مدرسه دینی نداشتم. آنها چیزهایی را که ما باید یاد بگیریم، به ما آموزش نمیدهند.»
نرگس قبل از استیلای طالبان در یک دانشگاه خصوصی اقتصاد میخواند، کار نیمهوقت داشت و شبها نیز بهطور خودآموز انگلیسی یاد میگرفت، اما در آگوست ۲۰۲۱ همه چیز برای نرگس و میلیونها دختر دیگر تغییر کرد.
او با حسرت گفت: «اگر چهارسال پیش از من میپرسیدید که میخواهم با زندگیام چه کنم، آرزوها، اهداف و امیدهای زیادی داشتم. آن زمان میخواستم یک تاجر بزرگ شوم، میخواستم از کشورهای دیگر واردات کنم، میخواستم یک مکتب بزرگ برای دخترها داشته باشم. میخواستم به دانشگاه آکسفورد بروم.»
او که اکنون از همه حقوقش محروم شده است و نسبت به آینده خوشبین نیست و میگوید: «ما برای چه اینقدر تلاش میکنیم؟ برای کدام وظیفه؟ برای کدام آینده؟»
پیشتر نهاد فرهنگی سازمان ملل متحد تصریح کرد که تاکنون محدودیتهای طالبان بر زنان و دختران در افغانستان حدود ۱.۵ میلیون دانشآموز دختر را تحت تأثیر قرار داده است. یونسکو هشدار داد که در صورت ادامه محدودیتها تا ۲۰۳۰، شمار دختران محروم از آموزش به بیش از ۴ میلیون نفر خواهد رسید.
بیشتر بخوانید: ادامه محدودیتهای طالبان تا ۲۰۳۰ «بیش از چهار میلیون دختر را از آموزش محروم میکند»
