د ملګرو ملتونو پراختیايي پروګرام وايي، په بلخ، لغمان، بادغیس، ننګرهار، فراه او کندهار ولایتونو کې یې تر دوه زره هکتاره ډېر نوي باغونه او د انګورو تاکونه جوړ کړي دي. دغه بنسټ وايي، چې د دغه پروګرام په ترڅ کې ډېری کروندګرو د کوکنارو کروندې د مېوو په باغونو بدلې کړې دي.
د ملګرو ملتونو پراختیایي پروګرام د چهارشنبې په ورځ (د لیندۍ په اتمه) پر اېکس ټولنیزې شبکه کې یې د یوې ویډیو په خپرولو سره لیکلي، چې د کرنې او کلیو پراختیا پروژې په پیل کولو سره د ۱۷۰۰ جریبه څخه زیات د انګورو تاکونه او باغونه کرل شوي دي.
دغه سازمان ویلي، چې د لوړ ارزښت لرونکي محصولات لکه میوې او سبزیجات د تریاکو په پرتله د بزګرانو لپاره ډېر ګټور دي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي پروګرام ویلي؛ د کرنې د ودې او کلیو پراختیا پروژې د کروندګرو لپاره د حاصلاتو د راټولولو د میتودونو په اړه روزنیز خدمات هم وړاندې کړي دي.
د ملګرو ملتونو پراختیايي پروګرام ویلي، چې په کروندګرو یې د باغدارۍ اړین وسایل، کرنیز خام مواد، کیمیاوي سرې او اصلاح شوی تخم وېشلې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې ملګرو ملتونو په ۱۴۰۲ لومړیو کې ویلي وو، چې د طالبانو له خوا د کوکنارو د کښت د بندولو حکم کروندګرو ته له یو میلیارد ډالرو زیات زیان اړولی دی.
په کندهار کې د فوټبال فدراسيون مسولينو د ګروپي سياليو د پيلېدو خبر ورکړی او ویلي یې دي، چې په دغو سیالیو کې ۱۰ الف لوبډلو برخه اخیستې ده.
د کندهار د فوټبال فدراسيون رسنيز دفتر ويلي، چې دغه سيالۍ د (زمستان) په نوم پيل شوي، چې يوه میاشت به دوام ولري.
ددوی د معلوماتو له مخې؛ چې سيالۍ پر ۲ ګروپونو ويشل شوې دي.
د کندهار د فوټبال فدراسيون په خبره، چې د سیاليو څخه یې هدف په کندهار کې د فوټبال د دوو منتخبو لوبډلو جوړل دي.
دوی وایي؛ تر سياليو وروسته به سم دستي په کندهار کې د فوټبال ولایتي سيالۍ هم پیل کړي.
د يادوني وړ ده، چې دوه اونۍ مخکې په کندهار کې د فوټبال د ولايتي سياليو اتلولي د فراه ولایت ابومسلم فوټبال لوبډلې په خپل نوم کړې وه.
د ایران د کورنیو چارو وزیر وايي، طالبانو د قانوني کډوالو ستنېدو ته د حالاتو برابرولو لپاره له دغه هېواد وخت غوښتی دی. احمد وحیدي وايي، د کډوالو د نظم د پلان له مخې، قانوني کډوالو ته کارتونه ور کول کېږي او بې اسناده کډوال به و اېستل شي.
ښاغلي وحیدي د چارشنبې په ورځ له مهر خبري اژانس سره مرکه کې زیاته کړې، چې په دغه هېواد کې نږدې پنځه میلیونه افغان کډوال اوسېږي.
نوموړي له طالبانو وغوښتل چې په افغانستان کې چاپېریال داسې برابر کړي چې افغان کډوال ور سره خپلو مېنوته ستانه شي.
طالبان دا مهال له پاکستانه د لکونو افغان کډوالو د ستنېدو سره مخ دي.
پاکستان وايي، تر راتلونکې جنورۍ ټول بې اسناده کډوال باسي او له هغه وروسته اسنادي کډوالو ته هم وخت ټاکي.
د طالبانو د روغتیا وزیر چې د ډاکټرو روغتیاپالو له کمښت شکایت کوي، نن دې ډلې په کندهار کې د طب په برخه کې د نجونو د نیمه زدکړو ټولګي وتړل. ځینې نجونو او د څو انستیتیوتونو مسوولانو د چارشنبې په ورځ افغانستان انټرنشنل پښتو ته وویل، چې طالبانو له کوم دلیل پرته دا زدکړې نن بندې کړې.
د کندهار غضنفر دولتي طبي انستیوت زدکوونکې وايي، طالبان له وسلو سره د ښځينه زدکوونکو ټولګيو ته داخل شول او زدکوونکې يې په زور له ټولګيو و اېستلې.
د دوی د معلوماتو له مخې، په دې مرکز کې تر سلو زياتو نجونو په بېلا-بيلو وختونو کې نيمه لوړې زدکړې کولې.
د دې زدکوونکو په خبره، دوی له تېرو دوو میاشتو راهيسې، د نرسنګ او قابلګۍ نوي ټولګي شروع کړي او په بندېدو سره یې دا هيلې هم په اوبو لا هو شوې.
دغه نجوني وایې، د طالبانو له لوري له ټولګيو د نجونو ايستل ځورونکي و او ځینې نجونې له ډېر خپګان بې هوشه شوې.
په کندهار کې دا مهال د غضنفر په نوم يو دولتي، د مامون طاهري، ميرويس نيکه او البلال په نوم درې شخصي انستيتیوتونه فعاليت کوې.
په دې مرکزونو کې د نرسنګ او قابلګۍ په برخه کې تر ۷ سوو زياتې زدکوونکې په زدکړو بوختې وې.
په کندهار کې د نجونو د پوهنتونو بندېدو سره هم مهال د نیمه لوړو زدکړو دغه مرکزونه هم بند شول.
خو په ولایتونو کې ښځینه روغتیاپالو د کمښت له امله درې مياشتې مخکې په کندهار او ځينو نورو سيمو کې د نرسنګ او قابلګۍ نيمه لوړو زدکړو ته بيرته اجازه ورکول شوه.
دا اوسنی ګام په داسې مهال دی چې د روانې اونۍ په لومړیو کې د طالبانو د روغتیا وزیر په افغانستان کې د ډاکټرو له کمښت شکایت وکړ.
قلندر عباد په ارزګان ولایت کې خبري غونډې ته وویل، سره له دې چې د افغانستان په ټولو ولایتونو کې د ښځینه ډاکټرانو شمېر کم دی؛ خو ارزګان، پکتیکا او زابل ډول هغه ولایتونه دي چې د ډاکترو، روغتیاپالو او قابلو شمېر پکې په نشت حساب دی
د یو بوټبه تبر ورک و. پسې وګرځېد، پېدا یې نه کړ. د ګاونډي زوی ته یې، چې هلته نژدې ولاړ و پام واوښت.
په زړه کې ورتېره شوه:« دا به د همدې هلک کار وي، سترګې یې د غله دي، ناکراره ښکاري، لکه چا چې ګناه کړې وي، څېره یې د ګناهنګار ده خو څنګه به یې ورباندې ثابتوم چې هلکه غل یې؟ مجبور یم، پټه خوله پاته شم.»
څو ورځې وروسته تبر د لرګیو تر كوَټې لاندې پيدا شو او بوټبه ته ورياد شول چې هورې یې هېر کړی و. په سبا یې چې د ګاونډي زوی بیا په کوڅه کې ولید، له ځان سره وویل:« عجبه ده، هغه د غلوغوندې کاته یې اوس نشته.»
د دغه سړي بدګوماني شاید د ساده ګي نتیجه وي. ساده کسانو ته معمولا له بل سره رابطه نیول سخت شي، نه د خپلې خبرې د رسولو چل ورځي، نه د بل د خبرې په معنا سم پوهېږي، د پېښو په منځ کې د منطقي تړاو پیدا کول هم ورته اسانه نه وي؛ داسې کسان ډېر ځله د بدګومانۍ په لومه کې لاس وپښې وهي.
تر حده زیاته خودخواهي او ځانولي د بدګوماني د ناروغي لویه وجه ده. په ځان مین کسان کېدی شي په ظاهره زیات روابط وپالي خو په اصل کې یوازیتوب احساسوي او نورو ته په شک ګوري.
د ښوونځي او لېسې د دورې یوه اصلي دنده دا ده چې د زدکوونکو اجتماعي روحیه وروزي، یعنې راتلونکی نسل داسې رالوی کړي چې د یو بل خبره واوري، د یو بل احترام وکړي او یو بل درک کړای شي.
زما په فکر په افغانستان کې د بدګومانۍ د زیاتوالي یو لوی علت دا دی چې په ښوونځیو کې د زدکوونکو اجتماعي کېدو ته سمه توجه نه کېږي. زموږ په ښوونځیو کې د چا په څېره پورې، د چا په لهجه پورې، د چا په مذهب پورې، د چا په جامو پورې، د چا د پوهې په سویه پورې خندل او ریشخند وهل عام دي چې دغسې چلند وګړي په ظاهره سره یو ځای او په اصل کې سره لرې ساتي.
تاسې د خپلې ټولنې کوډګر او فالبینان سترګو ته ودروئ چې خپلو مشتریانو ته معمولا څه وایي؟ د دوی د خبرو تکرارېدونکی ټکی دا دی چې یو څوک درسره رخه کوي، یو څوک ستا د کامیابي د لارې خنډ دی... کوډګر او تعویذګر ځکه دغه خبره ډېره کوي چې مشتریان یې منلو ته تیار دي او مشتریان یې ځکه منلو ته تیار دي چې په ټولنه کې بدګوماني عامه ده.
په ناامنو،بې ثباتو او فساد کې ډوبو ټولنو کې بدګوماني د سرې د اور غوندې په سرعت خپرېږي چې تباه کوونکي نتایج لري. په ټولنه کې د بدګوماني زیاتېدل، وګړي ګوښه کېدو او انزوا ته وربولي او د اجتماعي فعالیتونو، اتحادیو، ګوندونو او مشترکو چارو امکان کموي.
د جمهوریت په کلونو کې ډېره هڅه وشوه چې ګوندونه جوړ او د سیاست شوقیان په حزبونو کې راټول شي، مګر په عمل کې مو ولیدل چې ګوندونو سا نه اخیسته، حال دا چې تر جګړو له مخه د دموکراسي په لسیزه کې که څه هم د سواد کچه ټیټه وه، که څه هم د احزابو قانون نه و او که څه هم د ګوندونو د حمایت نورې زمینې برابرې نه وې، مګر د رښتیا ګوندونه جوړ شول چې غړي یې منډو ترړو او ان د سر و مال قرباني ته تیار وو.
د دې تفاوت یوه وجه دا وه چې په جګړه ځپلې ټولنه کې ځانځاني او بدګوماني زیاتېږي او ارزښتونو ته وفاداري کمېږي.
کله چې خلک په ټولنه کې عدالت احساس نه کړي، چې د قانون په مقابل کې ځان برابر ونه ویني، چې په حکومت کې ځان شریک ونه ویني او داسې ونه ګڼي چې د نظام په جوړولو کې یې برخه ده، نو هم د بدګوماني ناروغي زیاتېدلی شي.
د بې باوري په ناروغي مبتلا ټولنه کې سیاسي پرمختګ مشکل دی، ځکه هر څوک چې د ټولنې په چارو کې مداخله کوي، نور د شک په نظر ورته ګوري او که یو ووایي چې دا کار د خلکو د خیر لپاره کوم، بل ورته وایي، پیشو د خدای لپاره موږک نه نیسي.
زموږ ټولنه چې تر بلې هرې ټولنې شریکو هڅو ته اړه او د اجتماعي فعالیتونو محتاجه ده، ان په بهر کې او له هېواده په زرګونو کیلومتره لرې هم، د ګډ کار کسان نه لري یا یې خورا لږ لري. د دې وضعیت یوه لویه وجه بدګوماني ده. د ټولنې اکثره خواخوږي انفرادي کار کوي، حال دا چې په دې ښه پوهېږي چې ګډې هڅې په مراتبو ګټورې دي.
زه یو څوک پېژنم چې د ټولنې د خیر فکرونه ورسره دي خو چې ښه کوي، کوښښ کوي چې نور ورباندې خبر نه شي. له ده سره وېره وي چې که نور ورباندې خبر شي، تر مثبتو تبصرو به منفي ډېرې واوري، نو ښه دا ده چې په پټه خیر ورسوي.
د بې باورۍ په چاپېریال کې اقتصادي وده هم اسانه نه ده. په دغسې چاپېریال کې شتمن په اسانه نه تیارېږي چې له بل شتمن سره سرمایه شریکه او شرکت جوړ کړي.
پخوانو متل کړی دی چې مار هم په بل لاس مه وژنه. چې بې باوري زیاته وي، بل ته د کار سپارلو امکان کمېږي او هغه سرمایه چې باید په تولید ولګېږي، یوه غوښنه برخه یې پر څار او نظارت مصرفېږي.
په ټولنه کې ناوړه شکونه د هغې فرهنګ ته صدمه رسوي. مونږ تر جګړو له مخه خپل هېواد، خپل تاریخ او خپلو ارزښتونو ته زیات درناوی کاوه خو تر جګړو وروسته مو دا دلچسپي ډېره شوه چې د هېواد له تاریخ او هویته منکر شو.
د فرهنګ یو اصلي نقش په ټولنه کې د پیوستون راوستل دي. د فرهنګ کمزوري کېدل د پیوستون د کمېدا سبب کېږي.
بدګومانه کسان معمولا چوکاټي افکار لري. دوی مخکې تر مخکې خلک په تور او سپین وېشلي وي او نوي معلومات نوي څه نه ور زده کوي بلکې هر نوی خبر په ذهن کې تیارو جوړو کړیو فکري چوکاټونو ته وراچوي او لکه د خښتو قالب چې یو ډول تولید کوي، د دوی د ذهن په تولید کې هم تغییر نه راځي.
په بدګومانه ټولنه کې د بدبینۍ کلیشې په ډېرو ذهنونو کې ریښې کوي او ممکن یو څوک ځکه بد وبلل شي چې د پلاني قوم دی، د پلانۍ سیمې دی، په پلاني ګوند کې دی، په پلانۍ ژبه خبرې کوي، چې لمونځ کوي لاسونه داسې تړي.
د اجتماعي ښکارندو یوه ځانګړنه دا ده چې ډېر ځله یو شی هم معلول وي، هم علت. یعنې که دا ووایو چې جګړه، ناامني، بېوزلي، بې عدالتي او بې قانوني زموږ په ټولنه کې د بدګوماني ځينې اصلي عوامل دي نو دا هم ویلی شو چې بدګوماني په خپل وار د ذکر شویو ستونزو یو اصلي علت دی.
بدګوماني طبعا په اسانه نه ختمېږي خو که په ټولنه کې د هغې په اړه پوهه زیاته شي، خلک به یې تاوانونو اوعلتونو ته زیات متوجه شي او د ځان ترې ساتلو کوښښ به وکړي.
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر څرګندوي، افغانستان انټرنشنل د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د هېچا د نظر ملاتړ نه کوي.
نن د چمن د پرلت څلویښتمه ورځ ده او د بلوچستان ایالت دولتي چارواکو د منظور پښتین په ګډون د یاد پرلت استازو ته د خبرو کولو بلنه ورکړې ده. پرلت وهونکي تمه لري چې د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاسپورټ د جبري کولو پرېکړه به پاکستان حکومت «بیرته واخلي.»
د سپین بولدک ـ چمن پر دروازه د پاسپورټ د جبري کېدو په غبرګون کې د سوېلي پښتونخوا د چمن پرلت نن چهار شنبه د (لیندۍ ۸ مه) څلویښت ورځې پوره شوې.
د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پښتین د چمن پرلت ته په خپلې وینا کې وویل: «که چیرې د پاکستان حکومت د پاسپورټ او ویزې جبري کولو پرېکړه بېرته وانخلي د یاد پرلت په ملاتړ به د پاکستان په بېلابېلو سیمو کې لاریونونه پیل کړو. دا لاریونونه به د راتلوونکې جمعې په ورځ پیل شي.»
پرلت وهونکي وايي دپاکستان له لوري په دغه دروازه د پاسپورټ او ویزې د جبري کېدو پرېکړه نه منو، خو د پاکستان حکومت لا هم په خپله پرېکړه ولاړ دی.
پر همدغه مهال د چمن د لغړي اتحاد غړی غوثالله له طالبانو غوښتنه کوي چې د افغانستان لوري ته هم خلکو ته د غږ پورته کولو او لاریونونو اجازه ورکړي.
نوموړی وايي: «طالبان دې د سپین بولدک او کندهار خلکو ته هم اجازه ورکړي چې په خپلو سیمو کې د حق ترلاسه کولو غږ پورته کړي. موږ نه غواړو چې د چمن او کندهار تر منځ تګ راتګ بند شي، موږ نه غواړو اړیکې مو پرې شي. موږ چې کومه غوښتنه لرو دا یواځې د چمن د خلکو غوښتنه نه ده، بلکې د ټولو پښتنوغوښتنه ده.»
همدارنګه د پښتون ژغورنې غورځنګ غړی صمد خان وايي: «موږ د ډیورنډ معاهده نه منو او تاسو راباندې پاسپورټ منئ، دا بیخي د منلو نه ده. موږ د سپین بولدک ـ چمن نه بلکې پر ټوله ډیورنډ کرښه پاسپورټ نه منو.»
پرلت وهونکي وايي، د بلوچستان د ایالتي مسولینو سره د مذاکراتو پایلې به د چهارشنبې ورځې تر پایه له خلکو سره شریکې کړي.