په امریکا کې میشت سازمان فریډم هاوس وویل، چې د تیر کال په اړه یې څیړنه ښیي، چې په نړۍ کې د ازادۍ کچه په پرله پسې توګه د ۱۸م کال لپاره کمه شوې ده. دا کمښت په داسې حا لدی، چې په ۲۰۲۴ کال کې د نړۍ په ډېرو هېوادونو کې ټاکنې کېږي.
فریډم هاوس د پنجشنبې په ورځ د کپ په ۱۰مه په یوه راپور کې لیکلي، چې په ۲۰۲۳ کال کې په ۵۲ هېوادونو کې سیاسي حقونه او مدني ازادي کمه شوې او یوازې په ۲۱ هېوادونو کې ښه شوې ده.
راپور د السالواذور د ولسمشر نایب بوکله بیا بریا ته اشاره کړې او ټینګار کوي چې دا بریا "ټاکنیزو قوانینو کې د پراخې لاسوهنې" له امله ممکنه شوې.
په اساسي قانون کې د ټاکلیو محدودیتونو خلاف، بوکله په ټاکنو کې د هغه د بیا نوماندۍ لپاره لاره هواره کړه او بیا یې د بېړني حالت په اعلانولو سره له ۶۵ زرو زیات لاریونوال ونیول.
فریډم هاوس زیاته کړه، چې د انتخاباتو له ترسره کیدو لږ مخکې د انتخاباتو د قوانینو بدلول په ټوله نړۍ کې په انتخاباتو کې د لاسوهنې لپاره له څو تاکتیکونو یو دی.
دغه سازمان لیکلي، د ټاکنیزې روڼتیا د کمزوري کولو هڅې ـ له رایې ورکولو مخکې، په جریان کې، یا وروسته- د ۵۲ هیوادونو څخه په ۲۶ کې سیاسي ازادۍ خرابې کړې، چې په ۲۰۲۳ کې یې د ازادیو په ټولیز ډول کمښت تجربه کړ.
د دغه رپوټ له مخې تاوتریخوالی او د هغې پایلې د ازادۍ او امنیت لپاره دوه ګونی ګواښ دی.
د فریډم هاوس په وینا، په ۲۰۲۳ کې د پاینټونو ترټولو لوی کمښت د ناګورنو قره باغ سیمې پورې اړه لري، چې د ډیرو کلونو راهیسې د ارمنستان جمهوریت او اذربایجان جمهوریت ترمنځ د جګړې ډګر و.
اذربایجان تېر کال د ازادۍ په ډګر کې ۴۰ نمرې له لاسه ورکړې.
د دغه هیواد ولسمشر الهام علیف په دې وروستیو کې د یوې بلې دورې لپاره د اذربایجان د ولسمشر په توګه وټاکل شو.
هغه څه دپاسه شل کاله په دغه هیواد کې واک لري.
فریډم هاوس هم پر اوکراین د روسیې د برید په اړه چې په دې وروستیو کې یې دوهمه کلیزه لمانځله، پوښتي.
د دغه رپوټ له مخې د اوکراين په هغو سيمو کښې، چې اوس د روسيې په ولکه کښې دي ازادې کمې شوې دي او په خپله په روسيه کښې استبدادي نظام قوی شوى دى.
په افریقا کې، د نایجر حکومت د یوې پوځي کودتا په ترڅ کې ړنګ شو، چې د دې هیواد درجه بندي راټیټه شوه.
فریډم هاوس هم ټینګار وکړ: د خپلواکۍ نشتوالی په سیمو کې له ازادیو څخه د پراخې سرغړونې لامل کیږی.
لکه څنګه چې په ټوله نړۍ کې په ملیاردونو خلک په ۲۰۲۴ کې ټولپوښتنې ته ځي، د راپور له مخې د آزادۍ د اوږدمهاله تخریب څپې ته اشاره کوي.
د بشري حقونو دغه بنسټ ټینګار کوي: ډیموکراسي باید د نړیوال نظام د سرپرست په توګه خپل مسوولیت په هیواد کې دننه او بهر د ازادو او عادلانه انتخاباتو په ترسره کولو، د لومړۍ لیکې له متحدینو سره د پیوستون په ټینګولو او د دیکتاتورانو په نیولو سره چې له بشري حقونو څخه د سرغړونو مسوول دي، ترسره کړي. "
فریډم هاوس لیکلي، چې دیموکراتیک ځواکونه کولی شي د ډیموکراتیکو نورمونو او ارزښتونو د ملاتړ لپاره د نړیوال ایتلافونو رامینځته کولو په شمول د مخ په زیاتیدونکي استبداد مخه ونیسي.
دغه سازمان تر دې مخکې هم څو ځلې په نړۍ کې د مدني آزادیو د کمښت خبرداری ورکړی دی.
په نړۍ کې د کورونا د خپرېدو پر مهال "فریډم هاوس" په یوه راپور کې اعلان وکړ، چې حکومتونو د کوویډ-۱۹ ناروغۍ د اپوزیسیون د خاموشولو، د اقلیتونو د ځپلو او د معلوماتو د کنټرول لپاره د یوې بهانې په توګه کارولې ده.
دغه سازمان د ۲۰۲۱ کال په خپل راپور کې د انټرنېټ د ازادۍ په برخه کې د ایران نمرې په ۱۰۰ کې ۱۶ اعلان کړې او لیکلي یې دي چې ایران د انټرنېټ د ازادۍ په برخه کې د نړۍ په درجه بندۍ کې له چین وروسته وروستی دی.
