د خوړو نړۍوال پروګرام: افغانستان کې د لوږې د ورکېدو لپاره باید په هغه هېواد کې پانګونه وشي

د خوړو نړۍوال پروګرام (ډبلیو اېف پي) وايي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې باید د خکو د ځان بسیاینې لپاره پانګونه وشي.

د خوړو نړۍوال پروګرام (ډبلیو اېف پي) وايي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې باید د خکو د ځان بسیاینې لپاره پانګونه وشي.
د ملګرو ملتونو دغه بنسټ د سې شنبې په ورځ د (تلې ۱۷مه) په اېکس پاڼه لیکلي، هڅه کوي چې په بېړنیو حالاتو کې د خلکو د ژوندي پاتې کېدو لپاره هغوی ته خواړه، نغدې پیسې او نور اړین توکي چمتو او پر هغوی ووېشل شي.تر دې وړاندې هم دغې ادارې ویلي و، چې د روان کال په ترڅ کې یې شاوخوا څلور مېلیونه ډالر پر اړمنو کسانو په نغدي توګه وېشلي چې د دغو مرستو د ترلاسه کوونکو نیمايي برخه یې مېرمنې وې.له هغه مهاله چې طالبان په افغانستان کې واک ته رسېدلي، ګڼ خلک وزګاره شوي او مېرمنې په چورلټ ډول په کور کېنول شوې دي، چې له دې سره د خلکو اقتصادي ستونزې زیاتې شوې او د هرې ورځې په تېرېدو سره د خلکو اقتصادي ستونزې زیاتیږي او د لوږې کچه هم ورسره مخ په لوړېدو ده.ګڼو مرستندویه ټولنو د راتلونکي ژمي لپاره لا له وړاندې اندېښنې په ډاګه کړې او ویلي یې دي، چې د بودجې د کموالي له امله نه شي کولای د ټولو اړمنو کسانو لاسنیوی وکړي.


د خوست ولایت لپاره د طالبانو د رسنیو څانګې د دغه ولایت د مرستیال محبوب شاه قانت له قوله ویلي چې ملا هبتالله ورته د یوې لیدنې پر مهال سپارښتنې کړې چې په سرحدي چارو کې به «ناغیړي او غفلت» نه کوي.
په تېره میاشت کې څو ځلې د طالبانو او پاکستاني پوځ تر منځ خوست ته څېرمه پر ډیورنډ کرښه نښتې وشوې او دواړه لوریو ته په کې مرګ ژوبلې اوښتې وې.
د خوست ولایت لپاره د طالبانو د رسنیو څانګې تېره ورځ دوشنبه (تلې ۱۶مه) ناوخته په ایکس پاڼه لیکلي چې د دغه ولايت مرستیال مولوي محبوب شاه قانت له ملا هبتالله سره لیدلي او هغه ورته ویلي، چې پر ډیورنډ کرښه پرتو پنځو ولسوالیو په چارو کې به نوره «ناغیړي او غفلت» نه کوي.
خو د خوست طالب چارواکو دا نه دي ویلي، چې مشر یې ملا هبتالله په کومو برخو کې نیمګړتیاوې لیدلې چې هغه یې «ناغیړي او غفلت» بللې دي.
په تېره وږي میاشت کې د پاکستاني پوځ او طالب وسله والو تر منځ خوست ته څېرمه پر ډیورنډ کرښه څو ځلې جګړې وشوې چې د سرچینو په خبره په جګړه کې د طالبانو مرګ ژوبله زیاته وه.
د خوست ولایت لپاره د طالبانو مرستیال پر ډیورنډ کرښه د پنځو ولسوالیو د پوستو او کنډکونو قوماندانانو ته د ملا هبتالله پیغام رسولی او ټینګار يې پرې کړی چې له دې وروسته په خپلو چارو کې «ناغیړي او غفلت» ونه کړي او ځانونه به په «شریعت برابروي او په دې برخه کې به د چا فرمایشونه نه مني.»
تر اوسه پورې دا نه ده څرګنده چې د طالبانو مشر ملا هبتالله د چا له لوري د فرمایش یادونه کړې خو په خوست او ټوله لویه پکتیا کې د حقاني شبکې واک چلیږي او داسې بریښي چې په دې وروستیو کې د حقاني شبکې او ملا هبتالله تر منځ مخالفتونه په ډیریدو دي.
پر ډیورنډ کرښه د خوست پنځه ولسوالۍ ګربز، تڼي، سپیره، علیشیر او ځاځي میدان ولسوالۍ پرتې دي. چې وخت نا وخت طالبان له پاکستاني پوځ او پوله ساتو سره د یو لړ ستونزو له امله په جګړه کې ښکېل کیږي.

د طالبانو تر کنټرول لاندې د هواپوهنې ادارې نن (د تلې په ۱۷مه نېټه) په ۱۹ ولایتونو کې د شړکنده باران، تالندې برېښنا، تېزو سېلیو، خاورو دوړو او سېلابونو د راوتو اټکل کړی دی.
د دغې ادارې لهخوا په یوې خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه وړاندوینه د سالنګونو په ګډون د بدخشان، نورستان، تخار، کونړ، لغمان، ننګرهار، کاپیسا، پنجشېر، کابل، لوګر، پکتیا، خوست، بغلان، کندوز، سمنګان، پروان، بامیان، میدان وردګ او غزني ولایتونو لپاره شوې.
د دغې خبرپاڼې له مخې، په بېلابېلو سیمو کې د باران کچه ( له ۱۵تر ۴۵) ملي مترو پورې اټکل شوې ده.
خبرپاڼه زیاتوي، چې د سالنګونو په ګډون په سوېلي او مرکزي ولایتونو کې د تېزو سېلیو، خاورو او دوړو د پېښېدو اټکل هم شوی چې په بېلابېلو سیمو کې په یوه ساعت کې به یې د چټکوالي کچه ( له ۵۰ تر ۷۰) کیلو مټرو ته ورسېږي.
له بل پلوه (د تلې په ۱۵مه) د طالبانو تر واک لاندې له پېښو سره د مبارزې د چمتوالي ادارې په اېکس پاڼه لیکلي و، چې (د تلې په ۱۴مه) په کونړ ولایت کې د سېلابونو راوتو له امله یو تن مړ شوی او نهه تنه نور ټپیان دي.

د سره صلیب نړۍوالې کمېټې د پروګرامونو مشر مارتین دي بویر ویلي، چې دغه اداره به له اقلیمي بدلون سره د مبارزې په برخه کې له افغانستان سره مرسته وکړي.
هغه دغه راز د چاپېریال ساتنې ملي ادارې سره د همکارۍ او ګډ کار کولو ژمنه هم کړې ده.
نوموړي دغه څرګندونې د طالبانو د چاپېریال ساتنې ملي ادارې عمومي مشر مولوي مطیع الحق خالص سره تېره ورځ د یوې لیدنې پرمهال کړې دي.
د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر اژانس راپور ورکړی، چې په دغې کتنه کې پر یو لړ مهمو چاپېریالي موضوعاتو خبرې شوې دي.
ښاغلي بویر ډاډ ورکړی، چې هڅه کوي نړۍوال سازمانونه دې ته وهڅوي چې له اقلیمي بدلون سره د مبارزې په برخه کې له افغانستان سره همکاري وکړي.
ورته مهال ښاغلي خالص ویلي، چې اقلیمي بدلون اوسمهال یوه نړۍواله موضوع ده.
د هغه په وینا، که څه هم افغانستان د اقلیمي بدلون په رامنځته کېدو کې ۰.۰۸ ونډه لري؛ خو له اغېزو یې تر ټولو زیانمن هېواد دی.
هغه دغه راز په روغتيايي او نورو بشري برخو کې له افغانستان سره د سره صلیب نړۍوالې کمېټې د همکاريو ستاینه کړې.
ښاغلي خالص له نړۍوالو مرستندویه ادارو او بنسټونو غوښتي، چې له اقلیمي بدلون سره د مبارزې په برخه کې د افغانانو ملاتړ وکړي.
هغه پر نړۍوالو سازمانونو غږ کړی، چې په نړۍواله کچه چاپېریالي غونډو کې د دغې ادارې د مسوولینو د ګډون لپاره هڅې وکړي؛ چې د افغانانو ستونزې نړۍوالو ته ورسوي.
خو لا هم چې د طالبانو حکومت د نړۍوالو لهخوا په رسمیت نه دی پېژندل شوی، د اقلیمي بدلون له امله رامنځته شوې ستونزې په خپل حال پاتې دي او په نړۍوالو ناستو او دریځونو کې چې د اقلیمي بدلونونو په تړاو جوړېږي دغې ډلې ته بلنه نه ورکول کېږي.

د افغان ښځو پر وړاندې د طالبانو له سخت دریځ او تاوتريخوالي سربیره، طالب جنګيالي له بهرنيو ښځو سره توپيري چلند کوي. د افغانستان انټرنشنل له خوا ترلاسه شوي انځورونه ښیي چې چینایي میرمنې، امریکايي وسلې په لاس له طالب جنګیالیو سره انځورونه اخلي او له طالبانو سره په ګډه ډوډۍ خوري.
په دغو انځورونو کې چینايي میرمنې په یو هوټل کې له طالبانو سره په یو دسترخوان ډوډۍ خوري. دوی د امریکايي وسلو سره د وسله والو طالبانو تر څنګ انځورونه اخلي یا د ساتونکي رول لوبوي. دغه میرمنې د کابل په پارکونو او د وزیر اکبر خان تپه کې له طالبانو سره ګرځي.
په یو انځور کې یوه چینایي ښځه په یوه څوکۍ ناسته ده او طالب عسکر یې تر شا ولاړ دي.

په یو بل انځور کې یو طالب سرتیری له دوو چینایي ښځو سره چې اسلامي حجاب یې اغوستی لیدل کیږي چې په ظاهره له ښاره بهر په یوه باغ کې دي.
په بل انځور کې یوه چینايي ښځه لیدل کیږي چې په یو رسټورانټ کې له دوو طالب سرتیرو سره ډوډۍ خوري. دا څرګنده نه ده چې رسټورانټ په کوم ولایت کې موقعیت لري.

په یو بل انځور کې بیا یوه چینايي ښځه او یو طالب سرتیری لیدل کیږي چې د امریکايي وسلو سره د نښه ویشتلو انداز کوي.
کله کله هم طالبان د فلمي لوبغاړو په شان له چینايي ښځو سره اوږه په اوږه انځورونه اخلي. په دې انځورونو کې ډیری چینایي میرمنې پرته له حجاب څخه دي او د بدن ځینې برخې یې لیدل کیږي.

دا انځورونه له بهرنیو ښځو سره د طالبانو د دوستانه او زړه سواند چلند ښکارندويي کوي، خو له افغان ښځو سره ورته چلند نه کوي. د بشري حقونو کورنیو او نړیوالو سازمانونو د طالبانو له خوا د افغان ښځو په وړاندې د تاوتریخوالي د زیاتوالي په اړه راپورونه خپاره کړي دي.
چین په افغانستان کې له طالبانو سره ډېرې نږدې او ژورې اړیکې لري. چین له طالبانو سره د کانونو، تیلو او ګازو او پراختیایي پروژو لسګونه تړونونه لاسلیک کړي دي. دغه هیواد په چین کې د افغانستان سفارت طالبانو ته سپارلی او په نړیواله کچه د دې ډلې د دریځ دفاع کوي.
دا انځورونه په داسې حال کې خپاره شوي چې طالبانو په تېرو درېیو کلونو کې پر افغان ښځو بې ساري بندیزونه لګولي دي.

د طالبانو د امربالمعروف د نوي قانون له مخې، په عامه ځایونو کې د ښځو غږ "عورت" بلل شوی. ښځې له شرعي محرم پرته بهر ته د تګ اجازه نه لري. ښځې اجازه نه لري چې پارکونه او عامه ځایونه وکاروي. حمامونه او ارایشګاهګانې د ښځو پر مخ تړل شوي دي.
د بشري حقونو فعالانو، یو شمېر نړیوالو سازمانونو او د اروپا پارلمان پر افغان مېرمنو ډېریدونکي محدودیتونه "د بشریت پر وړاندې د جرمونو او د جنسیتي توپیر یوه ښکاره بېلګه" بللې ده.

د حقاني شبکې غړي انس حقاني د امریکا له خوا د طالبانو د لومړنۍ واکمنۍ د ړنګېدو په مناسبت ویلي: «د اکټوبر۷مه که ځينو پر افغانستان د امريکا د يرغل له امله د افغانستان پای باله، خو له بلې زاويې بیا د يوه شل کلن تاريخي مقاومت پيل شو.»
نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي، چې په افغانستان کې شل کلن مقاومت امریکا او ناټو ته وښوده، چې مادي ځواک د یوه ملت «عزم» ماتولی نه شي.
د نوموړي په خبره، افغانان د خپلو نیکونو په څېر د دین او ازادۍ ارزښتونو ته ژمن دي او هرې قربانۍ ته چمتو دي.
امریکا ۲۳ کاله مخکې د ۲۰۰۱ کال د اکټوبر پر ۷مه پر افغانستان بريد وکړ او د طالبانو لومړنۍ واکمني یې ړنګه کړه.
د طالبانو له ماتولو وروسته دغې ډلې شل کاله د افغان او بهرنیو ځواکونو پر وړاندې سخته جګړه وکړه، چې له امله یې د زرګونو افغانانو په ګډون ډېر شمېر بهرنیانو ته مرګژوبله واوښته.
که څه هم یاده ډله امریکایان تورنوي، چې په افغانستان کې د ظلم او وژنو لامل شوي، خو دغه ډله د سلګونو ځانمرګو بریدونو او د افغانستان د ناامنیو اصلي عاملین بلل کېږي.
طالبان له شل کلنې جګړې وروسته د دویم ځل لپاره چې بیا واک ته ورسېدل د خپلې لومړۍ دورې په شان یې د خلکو پروړاندې زوریاتی زیات کړی او ټول بشري او نړۍوال قوانین یې تر پښو لاندې کړي.
په دې موده کې سره له دې چې د هېڅ یو هېواد له خوا په رسمیت نه دي پېژندل شوي، لا یې د پاکستان په ګډون له ځینو هېوادونو سره اړیکې ترینګلې شوې هم دي.
د یادولو ده، چې یادې ډلې په افغانستان د امریکا د برید د ۲۳ کلنې کلیزې په مناسب يوه اعلاميه کې دغه هېواد په تېرو څه باندې دوو لسيزو کې په افغانستان کې په اشغال، ظلم او وژنو تورن کړی او خوښي يې ښودلې، چې د دوی د «جهاد» له کبله يې ماتې خوړلې.