د طالبانو د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت وایي، چې په افغانستان کې به د مخابراتي شرکتونو د انټرنېټ او مکالمو بیې راټیټې شي. د دغه وزارت ویاند عنایت الله الکوزي په خپل اېکس کې لیکلي، چې یادې ډلې په تېرو درېیو کلونو کې سیمکارټونه مدیریت او قانوني بڼې ته اړولي دي.
د نوموړي په وینا، د مخابراتي شرکتونو د کیفیت د ښه والي په موخه د هېواد په مخابراتي مارکېټ کې د لومړي ځل لپاره د فریکونسۍ بریالۍ مزایده ترسره شوې، چې په درېیو بېلابېلو بانډونو کې ۴۸ مګا هرتز فریکونسي د ۹۸ میلیونه ډالرو په ارزښت مخابراتي شرکتونو ته په اجاره ورکړل شوې ده.
الکوزي همداراز زیاته کړې ده، چې ددې اقدام له مخې به مخابراتي شرکتونه په هېواد کې مخابراتي کیفیت لوړ او ۴جي خدمتونه وړاندې کړي.
د طالبانو د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت ویاند وایي، چې دغه وزارت د هېواد په لرو پرتو سیمو کې د مخابراتي شرکتونو له لارې ۸۰۰ مخابراتي سایټونه جوړ او ګټې اخیستنې ته سپارلي دي او دغه راز یې شاوخوا د ۱۰۰۰ له کاره لویدلي مخابراتي سایټونه هم بیا ځلې رغولي دي.
یاد وزارت چې بیا ځلې د مخابراتي شرکتونو ارزونه کړې، له مخې یې بیا نوی سقف ټاکل کېږي، ترڅو انټرنټي او مکالماتي بیې را ټیټې او په نویو نرخونو سره خدمات وړاندې شي.
عنایت الله الکوزي بیا د نویو نرخونو په اړه څه نه دي ویلي.
نوموړی دغه څرګندونې په داسې حال کې کوي، چې اوسمهال د هېواد په بېلابېلو برخو کې خلک د انټرنټ له ټیټ کیفیت او لوړو بیو څخه سرټکوي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت بیا د روان کال په چنګاښ میاشت کې خبر ورکړی و، چې تر اوسه په افغانستان کې لس میلیونه سیم کارتونه ثبت شوي دي.
دغه وزارت همداراز ویلي و، چې په کابل کې د ۶۰ سلنه سیم کارټونو د ثبت بهیر بشپړ شوی او د ۴۰ سلنه نورو سیم کارټونو د ثبتولو پروسه هم روانه ده.
دغه وزارت په ځلونو له ټولو مخابراتي شرکتونو څخه غوښتي دي، چې د مخابراتي سیم کارټونو د ثبتولو له طرزالعمل سره سم د خپلو پېرودونکو سیم کارټونه ثبت کړي.
مصنوعي ځیرکتیا د کمپیوټر ساینس یو پرمختللی څانګه ده چې موخه یې د داسې سیستمونو جوړول دي چې کولای شي زده کړه وکړي، فکر وکړي، پرېکړې وکړي او حتا په راتلونکو حالاتو کې سم غبرګون وښيي. د دې ټېکنالوژۍ پرمختګ په بېلابېلو برخو لکه صنعت، روغتیا، پوهنه، اقتصاد او ټولنیز ژوند کې لوی بدلونونه رامنځته کړي دي.
مصنوعي ځیرکتیا څه شی ده؟
مصنوعي ځیرکتیا یا AI په ساده توګه هغه ټېکنالوژي ده چې کمپیوټرونه یا ماشینونه پکې د انسانانو د هوښیارو فعالیتونو تقلید کوي.
د مصنوعي ځیرکتیا سیسټمونه کولای شي زده کړه وکړي، فکر وکړي، پېژندنه وکړي او پرېکړې وکړي. دا سیستمونه د انسانانو له خوا د لویو ډیټاګانو پر بنسټ جوړیږي او ترتیبیږي او په دې توګه د خپلو کړنو دقیقیت او سرعت لوړوي.
د مصنوعي ځیرکتیا سیسټمونه په بېلابېلو کچو ویشل شوي. لکه؛ ضعیف AI، عمومي AI او سوپرAI .
مثلاً د سیري یا الیکسا په څېر غږ پېژندونکي سیستمونه چې یوازې د غږونو پېژندلو او ځواب ورکولو وړتیا لري.
مصنوعي ځیرکتیا څنګه کار کوي؟
مصنوعي ځیرکتیا په عمومي ډول د ډیټا پر بنسټ کار کوي. په دې پروسه کې ماشینونه د لویې کچې ډیټا تحلیلوي او د دې ډیټا پر بنسټ زده کړه کوي، معلومات وړاندې کوي او د پوښتنې ځواب وايي. د ماشین زده کړه (Machine Learning) او ژوره زده کړه (Deep Learning) د مصنوعي ځیرکتیا مهمې برخې دي.
په ماشیني زده کړه کې ماشینونه د ډیټا پر بنسټ بېلابېلې بڼې او الګوګانې زده کوي. په ژوره زده کړه کې بیا نیورل شبکه (Neural Network) کارول کېږي چې د انسان دماغ ته ورته فعالیت کوي او د ډېرو پیچلو معلوماتو تحلیل کولای شي.
د مصنوعي ځیرکتیا ګټې
۱. چټک او دقیقې پرېکړې: مصنوعي ځیرکتیا کولای شي په ډېر لږ وخت کې لویې ډیټاګانې تحلیل کړي او دقیقې پرېکړې وکړي. دا ځانګړنه په ځانګړي ډول په صنعت، اقتصاد، روغتیا کې ډېره ګټوره ده.
۲. د کار ساده کول: مصنوعي ځیرکتیا په صنعتونو کې د تولید پروسې اسانه او چټکې کړې دي. په بېلابېلو برخو کې د روبوټونو کارول د انسانانو د کار بار راکم کړی او وخت یې سپمولی دی.
۳. د خلکو په ژوند کې اسانتیا: د سیري، ګوګل اسسټنټ او الیکسا په څېر مصنوعي ځیرکتیا لرونکي اسسټنټونه د خلکو په ورځني ژوند کې اسانتیاوې راولي. خلک کولای شي په ساده توګه خپل کارونه تنظیم کړي او معلومات ترلاسه کړي.
۴. روغتیايي څېړنې او تشخیص: مصنوعي ځیرکتیا د ناروغیو په تشخیص او درملنه کې هم لوی بدلونونه راوستي. د مصنوعي ځیرکتیا لرونکي سیسټمونه کولای شي د ناروغیو تشخیص په چټک او دقیق ډول ترسره کړي، چې په پایله کې د ناروغانو لپاره د درملنې بهیر اسانه او اغېزناک کېږي.
د مصنوعي ځیرکتیا ننګونې
۱. د کار د فرصتونو له منځه تلل: د AI پرمختګ سره ځینې دندې او مسلکونه چې د ماشینونو له لوري ترسره کېدای شي، له منځه ځي او خلک بېکاره کېږي.
۲. د شخصي محرمیت خطر: مصنوعي ځیرکتیا کولای شي په لویه کچه معلومات راټول کړي، چې په دې کې د خلکو شخصي معلومات هم شامل دي. دا مساله د محرمیت او شخصي حریم ساتنې په برخه کې جدي اندېښنې راولاړوي.
۳. امنیتي خطرونه: د AI سیستمونه که په ناسم ډول وکارول شي، د امنیتي خطرونو لامل ګرځي. په ځانګړي ډول که وسله وال سیستمونه د AI پر بنسټ جوړ شي، دا کولای شي په جګړو کې د نویو ستونزو او اخلاقي مسایلو لامل شي.
۴. اخلاقي ستونزې: د AI پرمختګ ځینې اخلاقي او قانوني مسایل هم رامنځته کړي دي، لکه د انسانانو او ماشینونو ترمنځ د اړیکو مساله، د پریکړو اخیستلو واک او د مصنوعي ځیرکتیا لرونکو سیسټمونو د ناوړه کارونې احتمال.
پایله
مصنوعي ځیرکتیا هغه ټېکنالوژي ده چې د انسانانو ژوند او ټولنه کې یې لوی بدلونونه رامنځته کړي دي. که څه هم AI ډېرې ګټې لري خو ځینې ننګونې او خطرونه هم له ځان سره لري.
د دې لپاره چې AI د انسانانو د ژوند د ښه کولو لپاره وکارول شي، اړینه ده چې د دې ټېکنالوژۍ کارونې لپاره مناسب قوانین او اخلاق وضع شي.
مصنوعي ځیرکتیا په راتلونکې کې نور هم پرمختګ کوي او کولای شي د نړۍ د راتلونکو مسایلو د حل لپاره یوه مهمه وسیله شي.
