د امریکا د بهرنیو چارو وزیر انتوني بلېنکن وایي، چې په دمشق کې واکمنه د تحریر شام ډله دې د ټولګډونه حکومت د جوړولو په برخه کې په خپلو ژمنو عمل وکړي او د طالبانو له حالته دې درس واخلي، چې څنګه څنډې ته شوي دي.
هغه ویلي، چې واکمنه ډله دې د حکومتي چارو په ترسره کولو کې ځانګړي ګامونه واخلي.
نوموړي دغه څرګندونې په نیویارک کې د بهرنیو اړیکو په شورا کې د خبرو پرمهال کړې دي.
ښاغلي بلېنکن ویلي: «طالبانو په افغانستان کې د واکمنېدو پرمهال یوه معتدله څېره وړاندې کړې وه او یا یې هڅه کوله، چې داسې ځان ښکاره کړي؛ خو د هغوی اصلي څېره وروسته ښکاره شوه.»
هغه ټینګار کړی، چې د دغې تګلارې سره به طالبان نور هم د نړۍوااو لهخوا څنډې ته شي.
خو تازه د التحریر الشام د اسلامي ډلې مشر ویلي، چې نه غواړي په سوریه کې د طالبانو په څېر حکومت جوړ کړي.
ابو محمد جولاني وایي، چې د طالبانو د مشرانو په څېر به د ښځو او نجونو د تعلیم مخه ونه نیسي.
د ایران د بشري حقونو سازمان وايي، د ایران حکومت د دغه هیواد د کرج په قزلحصار زندان کې د یوه افغان په ګډون اوه زندانیان په دار ځړولي دي. دغه سازمان وايي، د ایران حکومت یوازې په لیندۍ میاشت کې ۱۳۱ تنه اعدام کړي.
د ایران د بشري حقونو سازمان نن پنجشنبه د (لیندۍ ۲۹مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د ایران حکومت د کرج په قزل حصار زندان کې د یوه افغان په ګډون لږ تر لږه اوه تنه زندانیان اعدام کړي دي.
ویل کیږي دغه کسان د «قصدي قتل، جنسي ځورونو او مخدره توکو چاقاق» په تور په جلا، جلا قضيو کې په اعدام محکوم شوي او په دار ځړول شوي.
په اعدام شویو کسانو کې د عبدالباري بکوهي په نوم افغان وګړی یاد شوی چې د نشهيي توکو د قاچاقو په تور په دار شوی.
د دغو اوو بندیانو د اعدام خبر د ایراني رسنیو او یا حکومتي سرچینو له لوري د دغه خبر تر لیکلو پورې نه دی خپور شوی.
د هغو بندیانو اعدامول چې د «مخدره توکو د قاچاقو» په تورونو اعدام شوي، له تېرو څلورو کلونو راهیسې په پرله پسې توګه او هر کال زیات شوي دي. د ۲۰۲۲ پرتله، چې ۲۵۶ کسان د «مخدره توکو قاچاق» په تور اعدام شوي، په ۲۰۲۳ کې ۸۴٪ زیاتوالی په کې راغلی او په دې لړ کې ۴۷۱ اعدامونه ثبت شوي.
د ایران د بشري حقونو سازمان ویلي، چې د دغه هیواد حکومت په تېره نومبر میاشت کې د ۱۲ افغانانو په ګډون ۱۴۴ زندانیان په ایران کې اعدام کړي دي. دغه سازمان وايي، په اعدام شویو کې څلور ښځې، یو یهودي-ایرانی وګړی او یو ذهني ناروغ هم شامل و.
د ایران د بشري حقونو سازمان ویلي چې ایران یوازې په اکتوبر میاشت کې د ۱۳ افغانانو په ګډون لږ تر لږه ۱۶۶ کسان اعدام کړي.
پر بشري حقونو د څار سازمان هم په ایران کې د اعدام سزا پر ډیروالي اندېښنه ښودلې او د دغې سزا د لغوه کېدو غوښتنه یې کړې
انس حقاني چې د حقاني شبکې یو له جګپوړو غړو څخه دی وايي، چې زغیم د ولس حاکم نه، بلکې د ولس خادم دی. هغه پرته له دې چې د طالبانو مشر هبت الله ته اشاره وکړي چې د افغانستان له خلکو پټ دی، وویل، چې واکمن باید د خلکو په منځ کې فعال وي.
حقاني د چهارشنبې په ورځ شمشاد ټلویزیون ته وویل، چې زعیم باید د خلکو له دردونو او کړاوونو خبر وي او د هغوی په منځ کې فعال حضور ولري.
د هغه په وينا، خلک نه بايد زعیم له ځان څخه پردی وګڼي.
هغه زياته کړه، کله چې یو کس خادم وي، بايد خپل مسووليتونه درک کړي او له غرور او تکبر څخه ډډه وکړي.
د ۱۴۰۰ کال د زمري میاشت کې واک ته له رسېدو وروسته طالبانو هبت الله د افغانستان د مشر په توګه اعلان کړ، خو هبت الله له هغه وخت راهیسې په عام محضر کې نه دی څرګند شوی او یوازې په کندهار ښار پورې محدود دی.
هغه اوس هم له خپلو چارواکو سره ډېر لږ ګوري او کله ناکله يې په کندهار کې د طالبانو له امنيه قوماندانانو سره د راډيو له لارې خبرې کړې دي.
طالبانو د خپل مشر د پټېدو په اړه رسمي توضیحات نه دي ورکړي.
په دې مرکه کې انس حقاني د خپل تره خلیل حقاني د وژنې په اړه خبرې وکړې او هغه وویل، چې تره یې د داعش په برید کې وژل شوی دی.
د هغه په وینا، داعش وروسته له هغې راڅرګند شو چې امریکایان "د زوال او ناکامۍ" په حال کې وو.
انس حقاني دا خبره رد کړه، چې تره یې د طالبانو د داخلي شخړو په پایله کې وژل شوی دی.
هغه څرګنده کړه، چې له پخوا څخه تر اوسه د طالبانو تر منځ د نظر اختلاف موجود دی.
د بېلګې په توګه، واک ته له رسېدو مخکې د طالبانو د پوځ او سیاستوالو تر منځ اختلافات موجود وو، خو هغه ټینګار وکړ، چې دغه اختلافات د دوښمنۍ او مخالفت په معنا نه دي.
همدا راز، انس حقاني د طالبانو د مشر د اطاعت په اهمیت ټینګار وکړ او ویې ویل، چې د مشرتابه اطاعت د هغوی د بریالیتوب تضمین دی.
انس حقاني زیاته کړې، چې خلیل الرحمان حقاني ولسي څېره وه او د خپل امنیت په تامین کې یې د بې احتیاطۍ له امله وژل شوی دی.
نوموړي په وار - وار خليل حقاني ته د امنيتي مسايلو د جدي نيولو خبرداری ورکړی و، خو هغه دا موضوع جدي نه ده نيولې.
د حقاني شبکې دغه جګپوړي غړي همداراز څرګنده کړه، چې خلیل الرحمان حقاني له شوروي اتحاد او امریکا سره د جګړې پر مهال او حتی د پاکستان په زندان کې هم ونه وژل شو، مګر بالاخره د داعش له خوا ووژل شو.
خلیل الرحمان حقاني تېره اونۍ په کابل کې د داعش په برید کې ووژل شو.
د التحریر الشام د اسلامي ډلې مشر چې په دې وروستیو کې یې په دمشق کې واک په لاس کې اخیستی وايي، چې نه غواړي په سوریه کې د طالبانو په څېر حکومت جوړ کړي.
ابو محمد جولاني وویل، چې د طالبانو د مشرانو په څیر به د ښځو او نجونو د تعلیم مخه ونه نیسي.
جولاني چې د سوریې د وسله والو د اېتلاف مشري کوي او شاوخوا دوه اونۍ وړاندې دمشق ته له خپلو ځواکونو سره ننوتی، د چهارشنبې په ورځ له بي بي سي سره په مرکه کې وویل، چې افغانستان او سوریه له بېلابېلو دودونو سره ډېر بېل هېوادونه دي.
هغه چې اوس خپل اصلي نوم احمد شراع بولي وايي، چې افغانستان يوه قبیله اي ټولنه ده، مګر سوریه یو متفاوته ټولنه ده.
ډېری خلک په تېره بیا لوېدیځ هېوادونه اندېښمن دي، چې جولاني به په القاعده کې د غړیتوب له امله په سوریه کې یو افراطي اسلامي حکومت جوړ کړي او د خلکو په ځانګړې توګه د ښځو مدني ازادي به محدوده کړي، خو جولاني ټينګار کوي، چې هغه د ښځو د زده کړې پر حق باور لري.
جولاني د سوریې په شمال لوېدیځ ادلب ولایت کې چې له ۲۰۱۱ کال راهیسې د وسله والو په ولکه کې دی، د ښځو د تعلیم یادونه وکړه.
هغه وويل: "موږ په ادلب کې له اتو کلونو څخه زيات يو پوهنتون لرو. زه فکر کوم چې په پوهنتونونو کې د ښځو شمېر تر ۶۰سلنې زیاته ده.»
د سوریې د کورنیو جګړو پر مهال جولاني لومړی د القاعدې د څانګې د قوماندان په توګه کار پیل کړ او په ۲۰۱۶ کال کې یې له دغې شبکې څخه د جلا کېدو په اعلانولو سره د نصرت جبهه تاسیس کړه، چې وروسته یې په هییت تحریر شام بدل کړ.
د جولاني په مشرۍ دغه ډله د ملګرو ملتونو، امریکا، اروپايي ټولنې، برېتانیا، ترکیې، روسیې او نورو هېوادونو له خوا د ترهګرو په لېست کې شامله شوې ده.
ډیری اروپایي او امریکایي هېوادونو په ډېر احتیاط سره د هییت تحریر شام سره تعامل او د جولاني سره خبرو اترو ته زړه ښه کړی.
دغو هېوادونو ویلي دي، چې د سوریې له خلکو سره د هغه چلند او په سوریه کې د حکومت ډول د دوی د اړیکو د ټینګولو لپاره معیار جوړوي.
جولاني بي بي سي ته وویل، د ده تر واکمنۍ لاندې سوریه به نړۍ ته ګواښ نه وي.
هغه وویل، چې سوریه له جګړې ستړې شوې ده او ګاونډیانو یا لوېدیځ ته ګواښ نه دی.
جولاني د سوریې پر ضد د بندیزونو د لرې کولو غوښتنه وکړه.
هغه دا هم وویل، چې التحریر الشام نور باید د یوه ترهګر سازمان په توګه ونه پېژندل شي، ځکه دا یوه ترهګره ډله نه ده.
د بي بي سي خبريال ليکلي، چې جولاني د مرکې پر مهال ارام و، ملکي جامې يې اغوستې وې او هڅه يې کوله، چې هر هغه چا ته ډاډ ورکړي چې ګومان کوي د هغه ډلې تېر افراطي کارونه پرېښي دي، خو د سوریې ډېری خلک پر هغه بشپړ باور نه لري.
د تېر جمهوري نظام د پخواني ولسمشر حامد کرزي پکتیا ته سفر او د خلیل حقاني د فاتحې په مراسمو کې ګډون په ټولنیزو رسنیو کې سخت غبرګونونه را پارولي دي.
د ټولنیزو رسنیو اکثره فعالانو له پخواني ولسمشر حامد کرزي پوښتلي، چې د خلیل حقاني په فاتحه کې په ګډون د ملي اردو د سرتېرو کورنیو ته کوم پېغام ورکړ؟
ایا د هغوی (د ملي اردو سرتېرو) سرښندنه، ستاسو او د وطن ساتنه ددې لپاره وه، چې قاتلانو سره د خواخوږۍ مراسم بدرګه کړئ.؟
ټولنیز فعال جان اغا بهار په خپله اېکس خواله رسنۍ د حقاني له کورنۍ سره د حامد کرزي د خواخوږۍ مراسمو کې ګډون بې ثباتي ګڼلې او لیکلي یې دي: «دا سړی نېږدې یوه نېمه لسیزه د افغانستان ولسمشر و؛ هماغه کرزی چې د طالب خلاف جګړه کې یې د افغانستان د تېر جمهوري نظام د امنیتي او دفاعي ځواکونو شاوخوا سل زره سرتېري شهیدان شول، خو ده نن د حقاني لمن ته ګونډه ووهله او د هغه سرتېرو قرباني یې تر پښو لاندې کړې ده.»
د پخواني جمهوري نظام د امنیت شورا ویاند رحمت الله اندړ بیا په خپله اېکس خواله رسنۍ له دې ټپې سره چې خانان به بیا سره خانان شي/ ترمنځ به تویې شي د رامبیل چامبیل ګلونه، لیکلي چې له هغه مشرانو باید ګیله وشي چې ددې مظلوم ملت برخلیک ټاکي او تر لاس لاندې یې زرګونه خلک په یو او بل نامه ځانونه وژني.
نوموړي حقاني ته او د حقاني په فاتحه کې د حامد کرزي ګډون ته لیکلي:« کرزی صیب به د هغو سرتېرو کورنیو ته څه ځواب لري، چې د طالبانو پر خلاف دې شل کلنې جګړې وخوړل، همدارنګه حقاني صیب به د هغو طالبانو کورنیو ته څه ځواب لري، چې د ده په امر یې د جمهوریت پر خلاف چې کرزی صیب یې تقریبا ۱۴ کاله رییس جمهور و، ځانمرګي بریدونه وکړل»؟
د کابل پوهنتون استاد محمود مرهون بیا د کرزي دغه چارې ته لیکلي، چې ټول سیاسي لوري خپلې ستونزې لري، خو حامد کزری یو له هغه سیاسیونو څخه دی چې همه شمولیت یې ساتلی دی.
نوموړي د خلیل حقاني په فاتحه کې د هغه د ګډون په اړه وایي:« دا چي سیاست یې څه شي دی او څنګه سیاست کوي هغه شاید هر څوک خپله تحلیل ورته ولري».
د ولسي جرګې پخوانۍ غړې نیلوفر ابراهیمي بیا په خپله اېکس خواله رسنۍ کې حامد کرزي ته د پوښتنې په توګه ویلي، چې ددې خاورې څومره زړور ځوانان ستاسو د خوندیتوب لپاره ووژل شول؟
نیلوفر لیکلي: «تاسو چې یو وخت یې د امنیتي ځواکونو د سرښندنو په سیوري کې ساه اخیستې، نن څنګه د دې ملت د دوښمنانو په وړاندې سر ټیټ کړ؟»
د ولسي جرګې دغې پخوانې غړې لیکلي، چې تاریخ به دا خیانت هېر نه کړي او داسې ورځ به راشي، چې دا خاوره به د خیانت له شرمه پاکه شي او عدالت به د (شهیدانو) په وینو بهیږي.
یاده دې وي، چې پخوانی ولسمشر حامد کرزی د چهارشنبې په ورځ پکتیا ولایت ته تللی وو، چې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر او د حقاني کورنۍ غړو ته د خلیل حقاني د وژل کېدو تسلیت ووايي.
له کرزي سره په دغه سفر کې کریم خرم، ګل رحمان قاضي، شهزاده مسعود، عبدالجبار تقوا، زلمي هېوادمل او ګڼو نورو کسانو ملتیا کړې ده.
د طالبانو سرچینو ددغه سفر او ددې ډلې د کورنیو چارو له وزیر سره د حامد کرزي ګډ انځورونه خپاره کړي.
خپله د کرزي دفتر د نوموړي پر اېکس پاڼې لیکلي، چې د چهارشنبې په ورځ د خلیل الرحمان حقاني د فاتحې لپاره د سراج الدین حقاني کور ته ولاړ او د خپلې ژورې خواشینۍ او ډاډگېرنې مراتب یې د دوی کورنۍ ته وړاندې کړل.
د سوېډن حکومت ویلي، چې نړۍوالو په داسې حالت کې افغانستان له پامه غورځولی، چې په دغه هېواد کې د ښځو حالت د اندېښې وړ دی.
د سویډن حکومت له افغانستان سره د سویډن د تعامل په اړه د دغه هېواد د څو اړخیزو څېړنیزو کمېټو د لنډیز راپور په خپرولو سره، چې «زده شوي درسونه او تجربې» نوم ورکړی شوی لیکلي دي، چې افغانستان نور په پراخه کچه د پخوا په څېر د نړۍوالو د پاملرنې وړ نه دی.
په راپور کې ټينګار شوی، چې په افغانستان کې د نجونو وضعیت جدي دی او د پرمختګ پېښې د پام وړ خورا کمې دي.
په دغه راپور کې راغلي، چې په نړۍ کې شخړو او ناورینونو د نړۍوالو پام ځان ته اړولی، چې دغې چارې افغانستان د نړۍوالو له پامه غورځولی دی.
د طالبانو بیا واکمنېدو سره په افغانستان کې په نجونو او ښځو سخت بندېزونه وضع شوي، چې د دوی پر وړاندې د تعلیم دروازې تړل شوي، په کار کولو یې بندیز لګېدلی او تفریحي ځایونو ته د تګ اجازه نه ورکول کېږي.
دا راپور په داسې حال کې خپور شوی، چې په سویډن کې د افغانستان د پخواني حکومت سفیر "عباس نویان" اعلان کړی، چې د دغه هېواد چارواکو له هغه غوښتي، چې د سفیر په توګه خپله دنده پای ته ورسوي.
په سویډن هېواد کې د افغانانو په یوې غونډه کې عباس نویان اعلان وکړ، چې د روان ۲۰۲۴ کال تر پایه یې دنده پای ته رسېږي او د سوېډن حکومت هغه ته د اوسېدو اجازه نه ده ورکړې.
