سیګار وايي د افغانستان نسبي امنیت د سخت کنټرول او ازادیو د ځپلو پایله ده
د افغانستان لپاره د متحده ایالاتو ځانګړې څارونکې ادارې (SIGAR) په خپل تازه راپور کې لیکلي چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې د ترهګرو فعالیتونه زیات شوي او افغانان له بشري ناورین سره مخ دي.
سیګار په خپل تازه درې میاشتني راپور کې د افغانستان د اقتصادي، امنیتي، او بشري وضعیت څارلی دی.
دغه راپور د طالبانو د حکومتي ادارو وضعیت او د ترهګرو ډلو د فعالیتونو زیاتوالی په نښه کوي.
د طالبانو رژیم او ترهګرې ډلې
رپوټ وايي، که څه هم نړۍوالې ټولنې تر اوسه د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پیژندلی، خو دغه دله پر افغانستان بشپړ حاکمیت لري. د رپوټ له مخې، طالبانو د خپلو ادارو جوړښت د اسلامي قوانینو پراساس رامنځته کړی خو په عملي توګه، د دولت اداره کولو او پرمختګ پر وړاندې جدي ننګونې شته دي.
رپوت زیاتوي، « د طالبانو تر واکمنۍ لاندې، افغانستان کې نسبي امنیت شته، خو دا یوازې د سخت کنټرول او ځپل شویو ازادیو نتیجه ده، جګړهییزو بریدونو کمښت موندلی، خو د مخالفو وسلهوالو ډلو فعالیتونه دوام لري».
د سیګار د راپور پر بنسټ، داعش خراسان لا هم ستر ګواښ دی او د ۲۰۲۴ کال په اوږدو کې یې بریدونه ۴۰ سلنه زیات شوي دي. د دې ډلې بریدونه ډېری وخت د طالبانو غړي، مذهبي لږه کي، او بهرني هدفونه په نښه کوي.
راپور زیاتوي، داعش خراسان غواړي ثابته کړي چې طالبان "ریښتینې اسلامي امارت" نه دي او له همدې امله دوی خپل تبلیغات زیات کړي.
بل خوا راپور کې راغلي چې طالبانو لا هم د القاعدې غړو ته پناه ورکړې. که څه هم طالبان په ښکاره ډول د القاعدې له شتون سره مخالفت کوي، خو راپورونه ښيي چې دوی د القاعدې غړو ته پناه ورکړې او د هغوی له فعالیتونو سره همکاري کوي.
راپور زیاتوي چې تحریک طالبان پاکستان (TTP) ډله د پاکستان پر ضد بریدونه ترسره کوي او له طالبانو سره خپلې اړیکې ټینګې ساتي.
د رپوټ له مخې، بلخوا د طالبانو مخالفو ډلو د ازادۍ او مقاومت جبهې هم د دوی پر وړاندې بریدونه زیات کړي دي. دغو دواړو ډلو د ۲۰۲۴کال په اوږدو کې لږ تر لږه ۱۰۴بریدونه پر طالبانو کړي دي.
بریدونه زیاتره وخت د پنجشېر، بدخشان، او تخار ولایتونو کې ترسره شوي.د دغو ډلو فعالیتونه ښيي چې مسلح مقاومت لا هم شته، خو پراخ ملاتړ نه لري.
د طالبانو د ترهګرۍ ضد اقدامات
سیګار وايي، «طالبان ادعا کوي چې دوی د داعش او نورو ترهګریزو ډلو پر ضد عملیات کوي خو راپورونه ښيي چې زیات تمرکز یې پر مدني فعالانو او منتقدینو دی، نه پر ریښتینو وسلهوالو ګواښونو».
همداراز رپوټ وايي، د طالبانو عدلي سیستم د شک پر بنسټ خلک نیسي، شکنجه کوي او له محکمې پرته سزا ورکوي.
د سیګار په راپور کې راغلي، چې د طالبانو د سختو محدودیتونو له امله د ښځو او نجونو تعلیم، روغتیا او بشري مرستې سختې اغېزمنې شوې دي.
د امریکا لخوا د مرستو بندېدل
په ۲۰۲۴کال کې، د امریکا متحده ایالاتو له خوا تقریباً ټولې مالي مرستې چې د افغانستان لپاره وې، ودرول شوې. یوازې دوه پروګرامونه دوام لري:د ښځو لپاره د لوړو زده کړو بورسونه او په افغانستان کې د امریکایي پوهنتون (AUAF) ملاتړ.
دسیګارڅېړنو ښودلې چې د امریکا د تطبیقوونکو ادارو له خوا لږ تر لږه ۱۰.۹میلیونه ډالر د مالیاتو، فیسونو او خدماتو په نوم طالبانو ته ورکړل شوي دي.
همداراز، د ملګرو ملتونو له لارې د نغدو ډالرو واردات د افغانستان اقتصاد ته یو څه ثبات راوړي او طالبانو ته یې هم ګټه رسولې ده.
رپوټ وايي، چې د( USAID) زیاتره پروژې، لکه د کرنې، روغتیا او حکومتدارۍ پروژې، یا خو درول شوې دي یا پرې بیاکتنه روانه ده.
اوسنی تمرکز یوازې په بشري مرستو، محدودو ښوونیزو پروګرامونو او د ښځو ملاتړ باندې دی.
سیګار وايي، د طالبانو تر واک لاندې اقتصادي فعالیت محدود دی، ځکه چې بهرني پانګوال نه راځي، نړۍوال بندیزونه شته. د طالبانو له خوا د نړۍوالو مرستو په بهیر کې لاسوهنې او اداري محدودیتونو سره سره، د بشري مرستو اړتیا لا هم په لوړه کچه ده.
د ملګرو ملتونو په راپورونو کې ویل شوي چې په افغانستان کې ۳۴میلیونه خلک بشري مرستو ته اړتیا لري.
بلخوا ملګري ملتونه هره اونۍ له قطر څخه ۴۰ تر ۸۰میلیون ډالر افغانستان ته انتقالوي، چې د بشري مرستو د تمویل لپاره کارېږي.
دا پیسې که څه هم مستقیم طالبانو ته نه ورکول کېږي، خو په غیر مستقیم ډول د طالبانو بانکدارۍ سیستم، اسعارو ته لاسرسی او د افغانۍ ارزښت ته ګټه رسوي.
د ښځو د محدودیتونو اقتصادي تاوان
د طالبانو تر واک لاندې ښځې له اساسي بشري حقونو، کار، زده کړو او رواغتیایي خدماتو بې برخې دي. ښځې یوازې د کور دننه فعالیتونه ترسره کوي او د طالبانو له خوا په رسمي ادارو کې پر کار کولو یې بندیز دی.
د سیګار راپور کې راغلي چې د طالبانو له خوا د ښځو له کار او زده کړو څخه منع کول اقتصادي پراختیا ته سخت زیان رسولی دی.
نړۍوالو موسسو راپور ورکړی چې دا بندیزونه افغانستان ته په کال کې له ۶۰۰میلیونه ډالرو څخه تر ۱میلیارد ډالرو پورې اقتصادي تاوان رسوي.
په رپوټ کې د روغتیايي خدماتو وضعیت کمزوری ښودل شوی، په ځانګړي توګه په هغو سیمو کې چې جګړې زیانمنې کړې دي.
سیګار په خپل راپور کې د افغان کډوالو وضعیت هم څېړلی. سیګار وايي، د پاکستان، ایران، او نورو ګاونډیو هېوادونو په کډوالو کمپونو کې افغانان له سختو شرایطو سره مخامخ دي او بشري مرستو او پناهځایونو ته اړتیا لري.
