پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
که څه هم د هند او پاکستان ترمنځ څلور ورځنۍ هوايي جګړې نه وروسته د مې میاشتې په لسمه نېټه اوربند شوی او دغه اوربند د دواړو هېوادونو د پوځونو له خوا رعایت شوی هم دی، خو له دې سره سره د دواړو هېوادونو وسلهوال ځواکونه د تیارسۍ په حال کې یوه بل ته مخامخ پراته دي.
دواړو هېوادونو د مسافرو د لېږدوونکو الوتکو ته تر اوسه پورې د یوه بل د فضایي حریم نه د تېرېدو اجازه نه ده ورکړې او د شدیدې ترینګلتیا یوه بله نښه د یوه بل د سفارتونو نه د جاسوسۍ په تور د دیپلوماتانو شړل کېدل دي.
د مې په یوویشتمه نېټه هند په ډیلي کې د پاکستان د سفارت په یوه دیپلومات باندې په غیر دیپلوماتیکو فعالیتونو کې د ککړېدو تور پورې کړ او هغه ته یې په څلورویشتو ساعتونو کې د هند نه د وتلو امر وکړ. د هند د دې ګام په عکسالعمل کې، د می میاشتې په دوهویشتمه نېټه پاکستان په اسلاماباد کې د هند د سفارت له یوه دیپلومات سره ورته چلند وکړ. بیا تر ټولو مهمه خبره دا ده، چې د می میاشتې په لسمه نېټه د دواړو هېوادونو د پوځونو د عملیاتو د رییسانو ترمنځ د اوربند په اړه د ټیلیفوني خبرو نه وروسته د دواړو هېوادونو د دیپلوماتانو او یا حکومتونو د استازو ترمنځ تر اوسه هیڅ کوم بل تماس یا خبرې نه دي شوي، چې لږ تر لږه د جګړې له حالت نه د وتلو لپاره د متقابلو ګامونو د پورته کولو د پرېکړې لپاره اړینې دي.
پاکستان له اوږده مهاله د غچ په لټه کې
په تېرو اتهاویا کلونو کې د هند او پاکستان ترمنځ وړې او غټې پنځه جګړې شوې دي، چې د زیاتره جګړو علت د دواړو هېوادونو ترمنځ د کشمیر مساله ده. په دې ټولو پخوانیو جګړو کې هند بریالی شوی دی. خو د هند او پاکستان ترمنځ تر ټولو ستره او خطرناکه جګړه په کال ۱۹۷۱ کې شوې وه، چې په نتیجه کې یې پاکستان دوه ټوټې شو او ختیز پاکستان د بنګلهدېش په نوم یو مستقل هېواد شو. دغې جګړې د پاکستان د واکمنانو په ذهن کې د هند پر ضد ژوره عقده پیدا کړه او هغوی تل له هند نه د غچ اخیستو په لټه کې پاتې شوي دي.
خو پاکستان د هند په پرتله یو کوچنی او له اقتصادي اړخه وروسته پاتې هېواد دی. تر لږې مودې وړاندې پورې د پاکستان د پوځ د تجهیز او تمویل کار په عمده توګه د امریکا او نورو غربي هېوادونو له خوا د پخواني شوروي اتحاد د نفوذ د مخنیوي لپاره کېده. خو پاکستان هڅه کوله، چې له دغو وسلو او مهماتو نه د هند پر ضد جګړو کې استفاده وکړي. غربي هېوادونو به د پاکستان د دې کار مخه نیوله. نو کله چې په کال ۱۹۶۲ کې د چین او هند ترمنځ جګړه وشوه، چې چین د هند پر لداخ او ځینو نورو سرحدي سیمو د ملکیت دعوه لرله، نو له هغې وروسته پاکستان د هند سره د دښمنۍ له امله له چین سره اړیکې جوړې کړې.
خو په کال ۱۹۹۸ کې، چې هند او پاکستان دواړو د اتومي بمونو د چاودنو تجربې وکړې او ځانونه یې اتومي قوتونه اعلان کړل، نو بیا د دوی ترمنځ جګړه د ټولې نړۍ لپاره د اندېښنې وړ موضوع وګرځېده. امریکا تل د دوی ترمنځ د جګړې د مخنیوي لپاره مداخله کړې، ځکه چې امریکا او نور نړیوال نه غواړي چې دوی یو د بل پر ضد اتومي وسله وکاروي، چې نه یوازې به یو بل لهمنځه یوسي، بلکې د نړۍ امنیت به هم له خطر سره مخامخ کړي.
د هند د پراخو عملیاتو پر وړاندې خنډ
د شلمې پېړۍ په اتیایمه لسیزه کې، په افغانستان کې د شوروي اتحاد پر ضد جګړه کې پاکستان نوې وسلې، د فرسایشي جګړې تجربه او روزل شوي ترهګر تر لاسه کړل او له ۱۹۹۰م کلونو راهیسې یې له دغو امکاناتو نه د هند پر ضد په کشمیر او د هند په نورو سیمو کې استفاده پیل کړې ده. د پاکستان جنرالان فکر کوي، چې هغوی به د ترهګریزو عملیاتو او غیرمستقیمې جګړې له لارې هند د کشمیر په مساله خبرو ته مجبور کړي، ځکه چې د نړۍ زبر ځواکونه به هند ته د اتومي جګړې د خطر له امله د پاکستان پر ضد پراخو عملیاتو ته اجازه ور نه کړي.
بلې خوا ته د هند لومړی وزیر نریندرا مودي له خلکو سره ژمنه کړې چې د هغه حکومت به د پاکستان له خوا د هند پر ضد د ترهګریزو عملیاتو په ځواب کې دغه هېواد داسې مجازات کړي، چې بیا به د ترهګریزو بریدونو جرات ونه کړي.
د هند او پاکستان وروستۍ جګړه ډېره لنډه، یعنې درې نیمې یا څلور ورځې وه، او د الوتکو، توغندیو او بېپیلوټه الوتکو تر استفادې محدوده پاتې شوه. دا جګړه د مې په شپږمه نېټه هند پیل کړه، او په پنجاب او سند کې یې د ترهګرو پر اډو د توغندیو له لارې برید وکړ. پاکستان د پرمختللي چینایي ټېکنالوژۍ مجهزو الوتکو له لارې د هند درې رافېل نومې (په فرانسه کې جوړې) قیمتي جنګي الوتکې د هند په فضایي حریم کې وویشتې او راوغورځولې او د هند پر هوايي او نظامي مرکزونو یې توغندي وار کړل.
په ځواب کې هند هم په لاهور، راولپنډۍ او نورو ښارونو کې بریدونه وکړل. ښايي چې د هند بریدونه ډېر او اغېزناک وو، خو د خپلو الوتکو د غورځېدو په اړه غلی پاتې شو، نو په تبليغاتي جګړه کې د پاکستان لاس بر شو. هند ته دا هم سخته وه، چې ولسمشر ټرمپ بیا بیا وویل چې جګړه د امریکا په منځګړیتوب ودرېدله او اوربند وشو. پر عکس، هند ادعا وکړه، چې ځکه اوربند وشو، چې پاکستان جګړه وبایلله. خو پاکستان د بري ادعا وکړه، ملي جشنونه یې ونیول، د اردو لوی درستیز ته یې د فیلډ مارشال رتبه ورکړه.
هند پر پاکستان بل برید کوي؟
د پاکستان اردو په تېرو څو کلونو کې د پښتونخوا او بلوچستان په پراخو وسلهوالو جګړو، په ټاکنو کې د درغلیو تورونو، او د عمران خان د ګوند له خوا د سخت مخالفت له امله په سیاسي توګه بدنامه او منفوره شوې وه، خو د هند سره په جګړه کې د بریا د ادعا له امله یې په پنجاب کې بیا محبوبیت تر لاسه کړی دی.
هند له دې امله هم په قهر دی، چې پر ځای د دې چې امریکا د پاکستان له خوا د ترهګرو ملاتړ وغندي، هغه د کشمیر د مسالې د حل خبرې کوي، کومه چې هند بینالمللي مساله نه ګڼي.
په دې شرایطو کې، د هند لومړي وزیر نریندرا مودي ته په کور دننه سیاسي ستونزې پیدا شوې دي. سیاسي شنونکي په دې نظر دي، چې هند د وروستۍ جګړې له سیاسي پایلو مطمین نه دی، نو ښايي په نږدې راتلونکې کې پر پاکستان یو بل پوځي ګوزار وکړي.
