د کییف انډپېنډنټ وېب پاڼه په یوه راپور کې وایي، چې د منځني ختیځ لپاره د روسیې تر ټولو نږدې متحد ایران په دې وروستیو کې له درنو ګوزارونو سره مخ شوی، خو دا ګوزارونه هله سخت شول کله چې اسراییل د دې هېواد پراخه نیابتي شبکه له منځه یوړه او بیایې مستقیماً پر ایران بریدونه وکړل.
د ایران او اسراییل تر منځ وروستۍ جګړه چې د جون پر ۲۴مه د اوربند سره پای ته ورسېده، وښوده چې د سیمې ځواکمن توازن د اسراییل په ګټه بدلون موندلی. شنونکي وایي دا حالت به د روسیې-ایران اړیکو ته هم جدي اغېزې ورسوي، ځکه مسکو به اړ شي چې په سیمه کې خپله تګلاره بیا تنظیم کړي.
که څه هم د روسیې او ایران همکاري به دوام ولري، خو د ایران وړتیا چې روسیې ته مرسته ورکړي، ورځ تر بلې محدودېږي.
په ورته وخت کې روسیه چې لا هم په اوکراین کې په پراخ جنګي حالت کې ښکېله ده، د ایران لپاره د مرستې کومې ځانګړې منابع نه لري.
د چټم هاوس منځني ختیځ شنونکی نیل کویلیم وایي: «په ښکاره به د روسیې او ایران اړیکې نورمال ښکاري، خو د پردې تر شا د ایران اعتماد پر روسیې ډېر کم شوی او دا خبره د دواړو اړیکو لپاره ضربه ده. تهران دا تجربه وکړه چې روسیه نور یو باور وړ متحد نه ده.»
د وسلو، ډرونونو او سوداګرۍ همکاري
روسیه له کلونو راهیسې ایران ته د وسلو اصلي تمویلوونکې ده؛ له الوتکو، هیلیکوپټرو تر هوايي دفاعي سیستمونو پورې یې ډېر څه ورکړي. له ۲۰۲۲ کال راهیسې کله چې روسیې پر اوکراین یرغل وکړ، ایران له خپلې خوا "شاهد" ډرونونه روسیې ته ورکړل. دا ډرونونه وروسته روسیې د کورني تولید لپاره جواز کړل او تر ټولو زیات د اوکرایني ښارونو د بمبارۍ لپاره وکارول شول.
امریکا هم تایید کړې، چې ایران په ۲۰۲۴ کې روسیې ته بالیسټیک توغندي هم ورکړي، خو تر اوسه د هغوی د کارونې شواهد نشته. د نړۍوال بندیز لاندې ایران د روسیې او نورو غېر لوېدیځو هېوادونو (چین، ترکیې، عراق، متحده عربي اماراتو) باندې اقتصادي همکارۍ ته تکیه کوي.
د روسیې او ایران ترمنځ سوداګري هم د پام وړ ده؛ یوازې په ۲۰۲۴ کې یې ارزښت ۴.۸ میلیارده ډالرو ته رسېدلی.
۲۰کلن ستراتیژیک تړون – ژوره همکاري خو محدود ملاتړ
د روان کال په جنورۍ کې دواړو هېوادونو یو ۲۰ کلن ستراتیژیک تړون لاسلیک کړ، چې د ترهګرۍ ضد، انرژۍ، فرهنګ، سایبري امنیت او مالي چارو په برخو کې همکاري تنظیموي.
خو دا تړون دفاعي ضمانت نه لري او روسیه اړ نه ده، چې د ایران په جګړه کې نظامي ملاتړ وکړي.
د روسیې چارو شنونکې اېمیلي فیرس وایي: «دواړه خواوې غواړي اړیکې ژورې کړي، خو دا تړون داسې نه دی چې روسیه دې د ایران لپاره وجنګېږي. دا د اوږدمهاله همکارۍ نښه ده، نه د دفاعي تړون.»
ایا روسیه کولی شي ایران ته مرسته ورکړي؟
د اوکراین جګړې روسیې دومره بوخته کړې، چې د ایران ملاتړ یې ډېر محدود کړی دی.
مسکو که څه هم د اسراییل او امریکايي بریدونو غندنه وکړه، خو هېڅ فزیکي یا نظامي مرسته یې ونه کړه.
فیرس وایي: «روسیه لا دمخه په اوکراین کې تر حده زیاته بوخته ده او نه شي کولی بل بحران ته داخل شي. هغوی ایران ته داسې هوايي دفاعي سیستمونه نهدي ورکړي، چې جګړه یې بدله کړې وای.»
کویلیم زیاتوي: «هېڅ داسې نښه نشته چې روسیې دې د ایران مرسته کړې وي. هغوی د سوریې له تجربې وروسته نه اراده لري او نه توان، ځکه هلته یې ستراتیژیکه ماتې وخوړله.»
د اتومي همکارۍ امکان شته؟
د اسراییل تر ټولو مهم هدف د ایران د اټومي تاسیساتو له منځه وړل وو.
اسراییل ادعا کوي، چې ایران د اټومي وسلو له جوړولو سره نږدې شوی و، خو د اټومي انرژۍ نړۍوالې ادرې چارواکو تر اوسه شواهد نهدي موندلي چې تهران دا مهال بم جوړوي.
پخوانی روسي ولسمشر دیمیتري مدودیف ویلي و، چې ممکن یو شمېر هېوادونه چمتو وي ایران ته اټومي وسلې ورکړي، خو وروستهیې وویل چې دا د ده شخصي نظر و.
د سیمې د نفوذ له لاسه ورکول
د حماس، حزبالله او سوریې رژیم له ماتې وروسته، د ایران سیمهییز نفوذ کم شوی.
اسراییل د حماس مشران ووژل، د لبنان جنوب او غزه یې ونیوله او د بشارالاسد رژیم یې د ۲۰۲۴ کال په پای کې نسکور کړ.
کویلیم وایي: «له ۲۰۲۳ راهیسې د روسیې او ایران سیمهییز نفوذ کم شوی او اوس هېوادونه امریکا ته د باور وړ شریک په سترګه ګوري، نه روسیې ته.»
له امریکا او اسراییل سره اړیکې
په داسې حال کې چې اسراییل او ایران په جګړه کې ښکېل دي، د امریکا-روسیې اړیکې هم تر فشار لاندې دي.
د امریکا بریدونه د ایران پر درېیو اټومي ځایونو د جګړې نوې څپه پیل کړه.
که څه هم شنونکي وايي، چې د روسیې او اسراییل اړیکې به پوره نهخرابېږي، خو دا باور هم شته چې اسراییل غواړي روسیه له ایران څخه جلا کړي.
