د افغانستان د پخواني جمهوري نظام د چارو ادارې مشر فضل محمود فضلي وایي، افغاني ټولنه د خپل معاصر تاریخ په اوږدو کې تل یوازې هغه سیاسي حرکتونه زغملې او ورته یې وده ورکړې، چې د ولس له غوښتنو او ارزښتونو راوتلې وي.
هغه زیاتوي، که یوه نظریه یا پرېکړه د ولس له غوښتنو او ارزښتونو له دې اصل سره په ټکر کې وي، نو نه یوازې دا چې نه منل کېږي، بلکې د ولس له خوا ردېږي.
فضلي دا څرګندونې په داسې حال کې کړي، چې د طالبانو له خوا د څو کلونو راهیسې د ښځو او نجونو پر زدهکړو، کار، سفر او د ټولنیز ژوند پر ګډون پراخ محدودیتونه وضع شوي دي، چې نه یوازې دننه په افغانستان کې، بلکې په نړۍواله کچه یې هم پراخې اندېښنې راپارولې دي.
هغه د طالبانو له لوري د ښځو د تعلیم او کار پر بندیزونو نیوکه کړې او وایي، دا ډول پرېکړې «نه ولسي ریښه لري، نه د افغاني ټولنې له ارزښتونو سره اړخ لګوي.»
نوموړی باور لري، چې دغه بندیزونه د یو ځانګړي فکري تفکر استازولي کوي، چې د ټول ملت نظر نه شي تمثیلولای.
هغه خبرداری ورکړی، چې دا ډول پرېکړې «هېڅکله دوام نشي موندلای، ځکه ولس دا خپله پرېکړه نه ګڼي، بلکې پر ځان یې تپل شوې بولي.»
فضلي وایي، «هر وارد شوی فکر، که مذهبي افراطیت وي او که وارد شوي لبرالي نظریات، چې ولسي بنسټ ونه لري، ماتېدونکی وي.»
د هغه په وینا، دا ډول ایډیولوژۍ یوازې لنډمهاله جذابیت لرلای شي، خو نه شي کولای د ملت په اوږدمهالي فکر او باور کې ځان ځای کړي.
فضلي په ځانګړې توګه په سیاسي مسایلو کې د ولس د پرېکړې پر اهمیت ټینګار کړی او وایي، که خلک د ملي پرېکړو په بهیر کې خپل رول ونه ویني، نو دغه پرېکړې د دوی نه، بلکې د بهرنیانو ګڼي او پر وړاندې یې حساسیت پیدا کوي.
هغه زیاتوي: «که ولس د ملي پروسو په پرېکړو کې خپل رول و نه ویني، نو دغه پروسې د ځان نه، بلکې پردۍ ګڼي، او بالاخره یې ردوي.»
فضل محمود فضلي په تاریخي حوالو هم تمرکز کړی او وایي، افغاني ټولنه له پخوا راهیسې له بهرنیو ایډیولوژیو سره حساسه پاتې شوې او د هر هغه فکر یا خوځښت پر وړاندې چې له ولسي ارزښتونو سره اړخ ونه لګوي، مقاومت کوي.
هغه زیاتوي، که هر نوی سیاسي یا فرهنګي خوځښت غواړي د ولس په منځ کې دوام ومومي، باید له همدې خاورې، له همدې ټولنې او له همدې فرهنګ نه راټوکېدلی وي.
