ملګري ملتونه وايي، له سرپناوو پرته د افغان کډوالو د بیامېشتېدنې بهیر ناشونی دی

د ملګرو ملتونو د استوګنې اداره (UN-Habitat) وايي، چې دا مهال د افغان کډوالو لپاره د خوندي او مناسبې سرپناه نشتوالی د دوی د بیامېشتېدنې بهیر پر وړاندې لوی خنډ دی.

د ملګرو ملتونو د استوګنې اداره (UN-Habitat) وايي، چې دا مهال د افغان کډوالو لپاره د خوندي او مناسبې سرپناه نشتوالی د دوی د بیامېشتېدنې بهیر پر وړاندې لوی خنډ دی.
دغې ادارې د ستنېدونکو افغان کډوالو د بیامېشتېدنې په تړاو د راپور په بیا خپرولو سره ویلي، چې د ستنېدونکو کډوالو لپاره د مناسبو کورونو له نشتوالي سره دا شونې نه ده چې دوی دې خپل عادي ژوند بیا له سره پیل کړي.
د ملګرو ملتونو یادې ادارې ویلي، که څه هم د سرپناه په برخه کې د ستونزو د حل لپاره له نړۍوالو شریکانو سره په ګډه هڅه کوي؛ خو د شته امکاناتو او سرچینو پرتله اړتیاوې څو برابره زیاتې دي.
یادې ادارې پر نړۍوالې ټولنې غږ کړی، چې له ځنډ پرته دې د سرپناه د ستونزې د هواري په برخه کې د افغان کډوالو لاسنیوي وکړي؛ کنه دغه بشري ناروین به لاپسې پراخ او ننګوونکی شي.
دا په داسې حال کې ده، چې د افغانستان ګاونډیو په ځانګړي ډول ایران په وروستیو کې د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ په بېساري ډول چټکه کړې او هره ورځ سلګونه کورنۍ افغانستان ته د ستنېدو په حال کې دي. له بل پلوه پاکستان هم په راروانو ورځو کې له دغه هېواده د افغان کډوالو د اېستلو درېیم پړاو پیلوي.

د طالبانو د امربالمعروف او شکایتونو اورېدو وزیر خالد حنفي نورستان ته د خپل سفر پر مهال دیني عالمانو ته په وینا کې ویلي، چې د امربالمعروف قانون پلي کېدو لپاره دې د هېچا پروا نهکوي. هغه زیاته کړې، که ټوله نړۍ او افغانان «کنځلې» کوي بیا هم دا قانون پلی کړئ.
هغه له دیني عالمانو او خپلو محتسبانو غوښتي، چې د شریعت پر بنسټ د دغه جوړ شوي قانون د پلي کېدو لپاره دې هر راز هلې ځلې وکړي. نوموړي وویل: «ملا مو وتړئ او درې صفتونه ځان کې پیدا کړئ. فرض کړئ له سهار څخه تر ماښامه، ټوله نړۍ او افغانان تاسو ته کنځلې کوي. څوک خو مو وژني نه؛ بلکې کنځلې درته کوي.»
خالد حنفي د نورستان دواب ولسوالۍ په شوک کلي کې د یوه جومات د بیارغولو په مراسمو کې دغه وینا کړې او طالبانو ادعا کړې، چې یاد جومات د بهرنیو ځواکونو له لوري په بمبار کې ویجاړ شوی و. یاده ډله وایي، چې دغه جومات یې په ۱۵مېلیونه افغانیو بېرته رغولی دی.
د طالبانو د کابینې یاد غړی په سختدریځۍ مشهور دی او ډېر کله یې څرګندونې لانجمنې کېږي. یو شمېر دیني عالمان نیوکې کوي، چې د خالد حنفي څرګندونې ډېری وخت له اسلامي شریعت سره په ټکر کې وي او د نوموړي هغه خبرې هم د اسلامي شریعت خلاف بلل شوې وې چې عصري زدهکړې یې «مباح» بللې وې. د طالبانو د امربالمعروف قانون د افغانانو لپاره د ژوند تنګولو تر ټولو لوی لامل بلل شوی، چې له امله یې د خلکو کار، ازادي، مذهبونه او جامې هم تر بندیزونو او محدودیتونو لاندې راغلي دي.
د یاد وزارت محتسبان ان د دغه قانون پر بنسټ د خلکو په شخصي ژوند کې مداخلې کوي، د سر له وېښتو نیولې ان تر ږیرې جوړېدو پورې یې پر افغانانو بندیزونه لګولي او په دې تړاو یې خلکو ته سزاګانې هم ورکړې دي. ویل کېږي په کابل او ولایتونو کې د محتسبانو دغه ډلې د سختدریځه طالب ملایانو څخه جوړې شوې او د پراخو امکاناتو تر څنګ ورته لوی صلاحیتونه هم ورکړل شوې دي.

د طالبانو عدلیې وزارت خبر ورکړی، چې د لوګر مرکز اړوند د پاچا صاحب کارېز «۱۴۰۶ جریبه» ځمکه یې تر څېړنو وروسته دولتي ثابته کړې ده. د دغه وزارت په خبرپاڼه کې راغلي، چې یاد وزارت د وروستۍ پرېکړې په موخه دغه دوسیه خپل مرکزي کمېسیون ته استولې.
همدا راز ویل شوي، چې د یوې ناستې په ترڅ کې د لوګر ولایت اړوند د غصب شویو ځمکو دوسیې څېړل شوې او د لازمو اقداماتو په تړاو هم پرېکړې شوې دي. طالبانو تر دې مخکې د کابل په ګډون د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې ان د یو شمېر ودانو شویو ښارګوټو ځمکې هم دولتي اعلان کړې دي.
په ځینو ولایتونو کې خلک شکایت کوي، چې د طالبانو سیمهییز قوماندان د خپلو کلیوالي رقابتونو له مخې هم د خلکو شرعي او قباله لرونکې ځمکې دولتي حسابوي. د ځمکو د غصب مساله د تېر جمهوري نظام راهیسې په افغانستان کې یو له جدي ننګوونو څخه ده او ان ویل کېږي کرنیزې ځمکې هم په جعلي اسنادو په استوګنیزو ځمکو بدلې شوې دي.
همدا راز یو شمېر دولتي دښتې او ځمکې هم په بېلابېلو وختونو کې د زورواکو له لوري غصب شوې او بیا پرې ښارګوټي اباد شوي دي. هممهاله نیوکې دا دي، چې د طالبانو لوړ پوړي غړي هم د ځمکو په غصب کې ښکېل دي او په بېلابېلو ولایتونو کې دغه لړۍ روانه ده؛ خو پر کابل واکمنه ډله بیا د خپلو غړو پر وړاندې اقدامات نهکوي.
همدا راز د طالبانو په واکمنۍ کې د هېواد په یو شمېر شمالي ولایتونو کې د ځمکو پر سر شخړې تر بل هر وخته ډېرې شوې دي او وخت ناوخت له همدې کبله قبیلوي او قومي نښتې هم رامنځته شوې دي.

په مسکو کې د طالبانو د سفارت مستشار عبدالله یاسر وايي، د بېلاروس په زندانونو کې شاوخوا ۶۰ افغانان بندیان دي. نوموړي تازه له بيبيسي سره په مرکه کې ویلي، چې د دغه افغانانو د خلاصون لپاره یې هڅې روانې دي او تمه ده چې ژر تر ژره یوې پایلې ته ورسېږي.
له بل بلوه په روسیه کې د طالبانو سفارت ویلي و، چې د بېلاروس په زندانونو کې یې د افغان بندیانو د وضعیت ارزونې په موخه یو پلاوی یاد هېواد ته استولی دی.
په روسیه کې د طالبانو سفارت د دغه سفارت مستشار عبدالله یاسر په مشرۍ یو پلاوی له هغو زندانونو څخه د لیدنې په موخه د بېلاروس جمهوریت ته استولی، چې پهکې افغانان بندیان دي.
په دې وروستیو کې بېلاروس اروپايي هېوادونو ته د تلونکو افغانانو د نیونې بهیر پراخ کړی او د ځينو اروپايي هېوادونو په څېر بېلاروس هم پرېکړه کړې، چې بندي افغانان بېرته خپل هېواد ته واستوي.
افغانستان- مسکو، مسکو- بېلاروس، بېلاروس- پولنډ او ورپسې نورو اروپایي هېوادونو ته د تګ لپاره د افغانانو قاچاقي لارې ګڼل کېږي. ګڼ کډوال پر دغې لار د سفر پرمهال مړه شوي او یا هم د پولیسو لهخوا نیول شوي دي؛ خو په افغانستان کې د طالبانو د سختو تګلارو، اقتصادي او سیاسي ستونزو له امله ډېری ځوانان لا هم پر دغې ګواښونکې لار د یو ښه ژوند جوړولو په هيله سفر ته زړه ښه کوي.

د افغاني سرې میاشتې ټولنې لپاره د طالبانو مشر شهاب الدین دلاور وايي، چې د دغه ټولنې په مرکزي روغتون کې د البصر نړۍوال خیریه بنسټ په همکارۍ د ۴۰۰ سترګو ناروغانو د درملنې وړیا پروګرام پیل شو.
نوموړي په کابل کې یوې خبرې غونډې ته ویلي، چې د دغه ناروغانو د سترګو عملیات به د مجربو ډاکټرانو لهخوا په وړیا توګه ترسره شي. په یاده غونډه کې د افغاني سره میاشتې ټولنې د مرکزي روغتون مشر ډاکټر عبدالولي اتمانزي بیا ویلي، چې د سترګو دغه عملیاتو کې به له پرمختللو وسایلو هم ګټه واخیستل شي.
ورته مهال د افغاني سرې میاشتې ټولنې مسوولینو په نږدې راتلونکې کې په کابل کې د زړه ناروغۍ درملنې لپاره د یوه مجهزه روغتون له جوړولو هم خبر ورکړی دی. دا په داسې حال کې ده، چې ډېری افغانان وخت ناوخت په افغانستان کې د درمنلې په برخه کې له شته ستونزو شکایت کوي.
تر دې وړاندې هم افغانانو د ښې درملنې لپاره خپل ناروغان پاکستان ته وړل؛ خو له څه مودې راهیسې د پاکستان حکومت افغان ناروغانو ته د ټوکنونو د ورکړې لړۍ درولې ده او روغتیايي ویزې هم د سرطان ناروغانو پرته نورو ناروغانو ته په اسانۍ نه ورکول کېږي. ډېری افغانان اړ کېږي، چې خپلو ناروغانو ته په تور بازار کې په لوړو لګښتونو روغتیایي ویزې واخلي.

یو شمېر چینایي څېړونکي د چین، پاکستان او د طالبانو د بهرنیو چارو وزیرانو وروستۍ ناسته «یو مثبت پرمختګ» بللی او ویلي یې دي، چې دغه خبرې اترې په ډېپلوماسي، سیاسي پرمختګونو او د امنیتي همکاریو په برخه کې نوې لارې پرانېزي.
د چارهر انسټیټیوت لوړ پوړی څېړونکی پروفیسور چنګ شینهونګ وایي، په کابل کې د وروستۍ درې اړخیزې غونډې پر مهال وړاندې شوې تګلاره د «ټکر پر ځای پرمختګ او امنیتي همکاریو» پراخېدو تر څنګ د بیا رغونې په برخه کې هم غوره نقشه ده. هغه زیاتوي، چې دغه هڅه د نړۍوالو چارو لپاره هم یوه نوې اراده او بڼه وړاندې کولای شي.
د معلوماتو له مخې؛ طالبانو، چین او پاکستان په دې ناسته کې د ډېپلوماټیکو اړیکو د لوړېدو لپاره خپل چمتووالی اعلان کړی. کارپوهان وايي، دا ګام کولای شي د سوېلي اسیا تاوتریخوالی راکم کړي او د پولو د شخړو د حل لپاره یو بنسټیز چوکاټ برابر کړي.
بیجېنګ د یادې ناستې پر مهال څرګنده کړې، چې د سیمې په چارو کې د «بهرنۍ لاسوهنې» مخالفت کوي او ټینګار یې وکړ چې هېڅ هېواد باید اجازه ور نه کړي چې د ګاونډیانو خاورې د بل هېواد د حاکمیت د کمزوري کولو لپاره وکارول شي.
پروفیسور چنګ زیاته کړې، چین ژمنه کړې چې په څو اړخیزو ناستو کې به د طالبانو ملاتړ کوي او د دغه هېواد د کنګل شویو شتمنیو د ازادېدو لپاره به هم هڅې وکړي.
درې واړه لوریو پر دې هوکړه کړې، چې د چین–پاکستان اقتصادي دهلېز (CPEC) به د افغانستان شمال ته وغځول شي او په انرژۍ، ټرانزیټ او کرنیزو برخو به تمرکز وشي. د دغه طرحې له مخې به د ګوادر بندر د یوه اصلي هب په توګه کار کوي او یو داسې دهلېز به منځ ته راشي چې چین، پاکستان، افغانستان او د منځنۍ اسیا هېوادونه سره ونښلوي. شنونکي وايي، دا کار د افغانستان سوداګریز لګښتونه تر ۳۰ سلنې پورې راکمولای شي.
امنیت د خبرو اترو یوه اصلي موضوع وه. درې واړه هېوادونه د ترهګرۍ پر ضد په نږدې همغږۍ سلا شول. چین دغه ناسته کې روښانه کړې، چې طالبانو ته به پوځي اسانتیاوې برابروي او امنیتي او پوځي روزنې به هم ورکړي. د نشهیي توکو پر وړاندې مبارزه، د اقلیمي بدلون اړوند همکارۍ او د اړیکو پراختیا د دغو وروستیو ناستو د بحث نور ټکي وو.
