له پېښو سره د مبارزې ملي ادارې لپاره د طالبانو مشر نورالدین ترابي ویلي، چې باید له افغانستان سره مرستې سياسي نه؛ بلکې بشري هدف ولري. نوموړي دغه څرګندونې تېره ورځ په کابل کې د جاپان له سفیر تاکایوشي کورومیا سره په لیدنه کې کړې دي.
هغه زیاته کړې، چې ګڼ شمېر افغانان دا مهال له بې وزلۍ سره لاس او ګرېوان دي او بشري مرستو ته جدي اړتیا لري؛ نو له همدې امله مرستې باید په بشپړ ډول بشري وي.
یادې ادارې د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره لیکلي، چې په دې لیدنه کې د جاپان سفیر ژمنه کړې چې د افغانستان په ختیځ کې له زلزله ځپلو سره به خپلو مرستو ته دوام ورکړي.
د خبرپاڼې له مخې؛ د جاپان سفیر تاکایوشي کورومیا د افغانستان په ختیځو ولایتونو کې د وروستیو زلزلو له امله خواشیني څرګنده کړې او د دغه هېواد لهخوا یې د مرستو د دوام ژمنه کړې ده.
په دغو مرستو کې تر ټولو ډېرې مرستې ایټالیا او ملګرو ملتونو اعلان کړې دي، خو امریکا چې په تېرو څه باندې دوو لسیزو کې د افغانستان تر ټولو ستره مرستندویه وه، تر اوسه یې د افغانستان له زلزلهځپلو سره هېڅ ډول مرسته نه ده کړې.
سره له دې چې د افغانستان له وروستۍ زلزلهځپلو سره د مرستو بهیر روان دی، تر اوسه ایټالیا، ملګرو ملتونو، اروپايي ټولنې او یو شمېر نورو هېوادونو له یادو زلزلهځپلو سره د څه باندې ۳۸ اعشاریه ۳ میلیون ډالرو په ارزښت مرستې اعلان کړې دي.
په دغو شویو مرستو کې نغدي او غېر نغدي مرستې شاملې دي.
ایټالیا ۱۳ میلیونه یورو، ملګرو ملتونو د بېړني صندوق له لارې ۱۰ میلیونه ډالره، چین ۷ اعشاریه ۲ میلیونه ډالره، جرمني ۲ اعشاریه ۵ میلیون ډالره، برېتانیې ۱ اعشاریه ۳ میلیونه ډالره، اروپايي ټولنې ۱ اعشاریه ۱ میلیون ډالره، اسټرالیا ۱ میلیون ډالره، سوېلي کوریا هم ۱ میلیون ډالره، اېرلنډ ۵۸۰ زره ډالره او ترکیې او یوه څېړنیز بنسټ یې بیا ۶۰۰ زره ډالره مرسته اعلان کړې ده.
له دې سره سم، د افغانستان له وروستي زلزلهځپلو سره روسیې، قطر، متحده عربي اماراتو، پاکستان، ایران، جاپان، قزاقستان، ترکمنستان، بنګلهدېش، ازبکستان، سعودي عربستان، هند او یو شمېر نورو هېوادونو د ځمکې، اورګاډي او هوا له لارو د خوراکي توکو، روغتیايي وسایلو او خېمو مرستې کړي او یوه برخه کې تر زلزلهځپلو رسول شوې دي.
ګڼو هېوادونو ویلي، چې یادې مرستې به د طالبانو له مداخلي پرته د مرستندویه ادارو له لارې تر اړمنو کسانو ورسوي.
له افغانستان سره د دغه ناورین په کابو کولو کې متحده عربي امارات لومړنی هېواد دی، چې د ابوظبي د ملکي دفاع ادارې، ملي ګارډ او د ګډو عملیاتو د قوماندانۍ اړوند د ژغورنې او لټون ځانګړې ډله یې د افغانستان زلزلهځپلو سیمو ته واستوله.
د قطر دولت بیا ویلي، چې د افغانستان د زلزلهځپلو خلکو لپاره یې د بشري مرستو استولو هوايي دهلېز پرانیستی دی. د قطر د بهرنیو چارو وزارت په وینا، دا هوايي دهلېز د دغه هېواد د امیر تمیم بن حمد ال ثاني په لارښوونه پرانیستل شوی دی.
د کونړ د زلزلهځپلو لپاره د مرستو رسولو په برخه کې افغان سوداګرو، لوبغاړو او عامو کسانو هم برخه اخیستې ده.
د عزیزي ګروپ مشر میرویس عزیزي د زلزلهځپلو لپاره د ۵۰۰ مېلیون افغانیو مرسته اعلان کړې، د کرېکټ د ستورو راشد خان او محمد نبي له لوري څه باندې۱۲۰ زره ډالره مرستې راټولې شوي او د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د صرافانو ټولنو، صنعتکارانو او نورو سوداګرو هم د مرستو راټولولو کمپاینونه پیل کړي او ځینې کسان عملا په زلزلهځپلو سیمو کې د مرستو پر وېش بوخت دي.
له هېواده بهر هم په بېلابېلو هېوادونو کې افغان ټولنو د نغدي مرستو راټولولو هڅې پیل کړي، خو تر اوسه د یادو راټولو شویو مرستو کره شمېر نه دی په ډاګه شوی.
یو شمېر زلزلهځپلي اندېښنه لري، چې مرستې به اړو کسانو ته و نه رسېږي.
طالبانو بیا د زلزلې د ټپیانو انتقال،خوراکي توکو، جامو او نورو بېړنیو اړتیاوو لپاره یوازې سل مېلیونه افغانۍ ځانګړې کړې دي.
خو امریکا چې یو وخت د افغانستان تر ټولو لوی مرستندویه هېواد ګڼل کېده او د مرستو په سر کې ولاړه وه، د ټرمپ له بیا ځلي واک ته رسېدو وروسته له افغانستان سره یې خپلې ټولې بشري مرستې بندې کړې دي. امریکايي چارواکو ویلي، چې ښايي کېدونکې مرستې طالبانو ته ورسېږي.
رویټرز راپور ورکړی، چې په افغانستان کې له مرګونې زلزلې ۷ ورځې وروسته هم واشنګټن هېڅ مرسته نه ده کړې او دا ښيي، چې ډونالډ ټرمپ د بهرنیو مرستو په کمولو او د مرستندویو بنسټونو په تړلو سره د بېړنیو مرستو په برخه کې خپل مخکښ رول له لاسه ورکړی دی.
د ملګرو ملتونو وروستی راپور ښيي، چې د هېواد په ختیځو ولایتونو کې د زلزلې له امله ۸۴ زره کسان اغېزمن شوي او ۶۷۰۰ کورونه ویجاړ شوي دي.
د افغانستان په ختیځ کې د تېرې یکشنبې په شپه د شوې زلزلې او ورپسې ټکانونو له امله تر اوسه ۲۲۰۵ تنه مړه شوي او ۳۶۴۰ نور ټپیان دي.
د راپورونو له مخې، د زلزلې د قربانیانو په شمېر کې هره شېبه زیاتوالی راځي او ښايي د طالبانو له خوا له اعلان شویو شمېرو لوړ وي.
په ورته مهال مرستندویه ادارو له نړۍوالې ټولنې غوښتي، چې د افغانستان لپاره بېړنۍ مرستې زیاتې کړي.
سربېره پر دې، په کونړ کې د ښځینه ډاکترانو کموالي له ښځینه زیانمنو سره د مرستې او د ټپي شویو ښځو د درملنې په برخه کې جدي ستونزې رامنځته کړي دي.
عربي ګلفنیوز ورځپاڼې یکشنبه (د وږي ۱۶مه) لیکلي چې د متحده عربي اماراتو ولسمشر شېخ محمد بن زايد ال نهيان په لارښوونه د دغه هېواد د ګډو عملياتو قومانداني د افغانستان له زلزلهځپلو خلکو سره خپلو مرستو ته دوام ورکوي.
دا په داسې حال کې ده چې د شنبې ورځ يوه الوتکه افغانستان ته ورسېده چې د ختیځو ولایتونو زلزلهځپلو خلکو لپاره ۴۰ ټنه خوراکي توکي او نور ضروري وسايل په کې بار وو.
پر دې سربېره، د اماراتو ولسمشر امر کړی چې د زلزلهځپلو خلکو لپاره دې د بېړنیو بشري مرستو یوه کښتۍ هم واستول شي. په دې کښتۍ کې خوراکي توکي، د استوګنې وسايل او طبي مواد بار دي.
متحده عربي اماراتو د ګډو عملياتو قوماندانۍ تېره چهارشنبه د افغانستان له زلزلهځپلو خلکو سره د مرستې ماموریت پيل کړی دی.
د طالبانو د اوبو او برېښنا وزارت سلاکار فاروق اعظم وايي چې ښځینه روغتیاپلانې دې کونړ ته ورشي ترڅو هغو طالبانو ته یو درس شي، چې د مېرمنو تعلیم ګټور نه بولي. فاروق اعظم پر فېسبوکپاڼه لیکلي:«دا به په ټولنه کې د ښځې د تعلیم د اهمیت عملی ښه بېلګه هم وي.»
هغه د هېواد دننه او بهر پر ښځینه روغتیایي پرسونل غږ کړی، که یې امکان وي عاجل دې د کونړ زلزلهځپلو ته د مرستې لپاره ورشي.
نوموړي د پوښتنې په ډول لیکلي، ایا زمونږ تعلیم یافته ښځې په ټولنه کی د خپل مقام د تثبیت لپاره ابتکار او قرباني ورکولای شي؟ که ځواب هو وي نو دا یې وخت دی.
په تېر جمهوري نظام کې د عامی روغتیا وزارت پخواني سلاکار او د ایمرجنسي پروګرامونو د ملي همغږۍ پخواني مسوول افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې د کونړ د زلزلې د پاتې بېسرپرسته ماشومانو او مېرمنو د قاچاق وېره شته. بازمحمد شیرزاد وویل، چې ټول بې سرپرسته ماشومان او مېرمنې باید ثبت شي.
باز محمد شېرزاد د طالبانو پر امنیتي ادارو او مسوولینو غږ کړی، چې باید د کونړ د مرګونې زلزلې د ټولو زیانمنو کورنیو پاتې بې سرپرسته ماشومان او مېرمنې ثبت او بایومیټریک کړي.
هغه همد راز وايي چې دا بې سرپرسته ماشومان او مېرمنې باید تر یوې میاشتې ساتنې وروسته بیرته خپلې کورنۍ او خپلوانو ته وسپارل شي.
د روغتیا په برخه کې دا پخوانی چارواکی اندېښنه ښيي چې که بېسرپرسته ماشومانو او مېرمنو ته پوره پاملرنه ونشي، انساني قاچاقبران به له دې وضعیت څخه ګټه پورته کړي.
هغه وویل:«که بی سرپرسته ماشومان د انساني قاچاقبرانو لاس ته ورشي یا به یې د بدن غړي خرڅ کړي او یا به پرې خیرات راټول کړي.»
باز محمد شېرزاد ټینګار کړی چې لزلزلهڅپلو سیمو او کمپونو ته دې د مشکوکو او ناپېژانده کسانو د ورتګ مخه ونیول شي.
د ملګرو ملتونو ویاند سټيفن دوجاریک جمعه (وږي ۱۴مه) یوې خبري غونډې ته ویلي چې د افغانستان وروستۍ زلزلې وښودله چې بشري مرستې لږې دي او که نورې سرچینې برابرې نهشي، دغه ناروین به نور هم پراخ شي.
نوموړي زیاته کړې په افغانستان کې وروستۍ ویجاړوونکې زلزلې دا په ډاګه کړې چې د مرستندویه سرچینو نشتوالی څومره دروند پېټی دی. هغه همداراز ویلي چې د راشړل شویو کډوالو لپاره هم مرستو ته اړتیا لري.
د ملګرو ملتونو د ویاند په وینا، تر زلزلې څو ساعته وروسته د ملګرو ملتونو د بېړنیو بشري مرستو د همغږۍ ادارې یا اوچت ډېر ژر د دې ناورین لپاره ۱۰ مېلیونه ډالر جلا کړل او دې مرستې د هېوادونو سخاوت ته لاره پرانیسته.
دوجاریک وویل: «دا سرچینې کافي نه دي، که همدا اوس نورې سرچینې برابرې نه شي وخت به ضایع او ناورین به نور هم خطرناک شي.»
هغه زیاته کړې، د ملګرو ملتونو د کډوالو چارو ادارې (UNHCR) د افغانستان په ختیځ کې د زلزلهځپلو خلکو لپاره د ۴.۵ مېلیونو په ارزښت خیمې، کمپلې او نور ضروري وسایل استولي او د شاوخوا ۵۶۰۰ کورنیو لاسنیوی یې کړی دی.
د ملګرو ملتونو ویاند وايي :«زموږ زېرمې په افغانستان کې د راستانه شویو افغانانو لپاره خورا لږې دي، ځکه موږ له هغو کورنیو سره مرسته کوو چې له ایران او پاکستان نه په زور راشړل کېږي او یا په خپله خوښه راستانه شوي دي.»
هغه ویلي چې ملګري ملتونه په سیمه کې د خپلو نورو زېرمو په اړه هم ارزونه کوي، لکه ازبکستان او غواړي په دې ډول په افغانستان کې د راستانه شویو افغانانو اړتیاوي پوره کړي.