د رېښتر په کچه ۵.۳ درجې زلزلې نن جمعه (د لېندۍ ۲۸مه) د افغانستان شمال ولړزاوه. د امریکا د ځمک پېژندنې ادارې د دغه زلزلې مرکز د بغلان ولایت نهرین ولسوالي ښودلې ده. لاتراوسه د یادې زلزلې له کبله د اوښتو زیانونه په اړه څه نهدي ویل شوي.
د بښنې نړۍوال سازمان د کډوالۍ ورځې په مناسبت په خپل تازه خپور شوي راپور کې په ځانګړي ډول د افغان کډوالو لپاره د امریکا د کډوالۍ سیاستونو په اړه د اندېښنې په څرګندولو ویلي، چې افغان کډوال باید د امریکا د سیاستونو قرباني نهشي.
په راپور کې د افغانستان د چارو څېړونکې میترا مهران په حوالې راغلي، چې د امریکا وروستي اقدامات لکه د پناهغوښتنې د غوښتنلیکونو ځنډول او پر کډوالو پراخ محدودیتونه؛ د «ډلهییزې سزا ورکونې» بڼه لري چې د عادلانه محاکمې له اصولو سرغړونه ده.
میترا مهران چې خپله هم په امریکا کې یوه افغان کډواله ده، ویلي: «یو کس جرم کړی، نه ټولو افغانانو یا یوې ټولنې. د کډوالو انساني حقونه او کرامت باید خوندي شي او دغه سیاستونه دې ټولې ټولنې ته زیان نه رسوي.»
هغې د امریکایي چارواکو لهخوا د افغانانو په اړه له سپکاوي ډکې او تبعیضي څرګندونې غندلې او ټینګار یې کړی، چې هېڅ قانون حکومت ته دا اجازه نه ورکوي چې د یو کس د جرم سزا ټولو وګړو ته ورکړي. هغې پوښتنه کړې: «که یو امریکایي وګړی ګناه وکړي، ایا ټولو امریکایانو ته سزا ورکول کېږي؟ قانون باید ټولو ته په مساوي توګه پلي شي.»
میترا مهران زیاته کړې، همدا کډوالې کورنۍ، زدهکوونکي او کارګر دي چې د تاوتریخوالي او جګړو له ګواښونو ژغورل شوي او باید د قانون او پناه ورکولو له لارې خوندي وساتل شي. د بښنې نړۍوال سازمان له امریکا غوښتي، د کډوالۍ سیاستونه دې داسې جوړ کړي چې ملي امنیت خوندي پاتې شي او د بشري حقونو او عادلانه محاکمې اصول هم په پام کې ونیول شي.
ورته مهال د امریکا کانګرس ۶۱ غړو د دغه هېواد د بهرنیو چارو او کورني امنیت وزیرانو ته په لیک کې د افغان کډوالو پر وړاندې د ټرمپ د اقداماتو په غبرګون اعتراض کړی. دوی ویلي، د ټرمپ حکومت د ملي ګارد پر سرتېرو د یوه افغان د برید له پېښې «ناوړه ګټه» اخیستې او په ډلهییز ډول یې افغان کډوال مجازات کړي.
د ایمان امیر په نوم یو ایرانی پانګهوال د یوه افغان سوداګر په همکارۍ د بلخ ولایت په مرکز مزارشریف ښار کې د پلاستیکي محصولاتو تولید لپاره د ۵ مېلیونه ډالرو په ارزښت صنعتي فابریکه جوړوي.
د ایراني رسنیو د راپورونو له مخې؛ دغه فابریکه به د مزارشریف ښار په ګوریمار سیمه کې پر شاوخوا ۱۰زره متر مربع ځمکه جوړه شي او هره میاشت به د زر ټنه پلاستیکي بوجیو او نورو اړینو پلاستیکي توکو د تولید ظرفیت ولري.
ویل کېږي، چې یاده فابریکه به تر راتلونکو څلورو میاشتو پورې خپل فعالیت پیل کړي.
د یادې پروژې د پلي کېدو هوکړهلیک د بلخ د سوداګرۍ او پانګونې خونې د نوي مشر د معرفي په مراسمو کې د ایراني او افغان سوداګرو ترمنځ لاسلیک شوی دی. په بلخ کې د طالبانو د سوداګرۍ او پانګونې خونې مشر محمدابراهیم غضنفر ویلي، چې په افغانستان کې د پانګونې لپاره لازم شرایط برابر شوي او د اقتصادي ودې او کاري فرصتونو د رامنځته کولو لپاره د کورنیو او بهرنیو پانګهوالو پانګونې ته اړتیا ده.
د طالبانو تر واک لاندې د کډوالو ستونزو ته د رسېدنې عالي کمېسیون (د لېندۍ ۲۸مه) خبر ورکړی، چې د کډوالو په نړۍواله ورځ له ایران او پاکستان نه ۱۰۸۴ کورنۍ چې ټولټال ۵۷۸۰ کسان کېږي؛ افغانستان ته ستنې شوې دي. د دغه کمېسیون په راپور راغلي، چې له دغه کډوالو سره مالي مرسته هم شوې ده.
د دغه کمېسیون د راپور له مخې؛ دغه کډوال د کندهار د سپین بولدک، د ننګرهار د تورخم، د هلمند د بهرامچې، د هرات د اسلامکلا او د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ستانه کړای شوي دي.
په راپور کې راغلي، د دغه کسانو له ډلې د ننګرهار ولایت د تورخم له لارې ۷۶۹ کورنۍ، د کندهار د سپین بولدک له لارې ۱۷۱ کورنۍ، د هلمند د بهرامچې له لارې ۷۳ کورنۍ، د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ۴۸ کورنۍ او د هرات د اسلامکلا له لارې ۲۳ کورنۍ افغانستان ته ستنې شوې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې په پاکستان او ایران کې د افغان کډوالو وضعیت د اندېښنې وړ دی. راپورونه ښيي، چې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې د پولیسو د عملیاتو په لړ کې افغان کډوال د پلټنو، نیولو او جبري اېستلو له ګواښ سره مخ دي.
له تېرو درېیو کلونو راهیسې له ګاونډیو هېوادونو د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ چټکه شوې ده.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزیر نورالدین عزیزي د ایران د بهرنیو چارو وزارت د اسیايي څانګې مشر او د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزیر له استازي محمدرضا بهرامي سره په کابل کې لیدلي او د دواړو هېوادونو ترمنځ یې د اقتصادي، سوداګریزو، ټرانسپورټي او لوجستیکي همکاریو پر پراختیا ټینګار کړی.
په کابل کې د ایران سفارت په خپره شوې خبرپاڼه کې ویلي، چې په یادې لیدنه کې دواړه خواوو د دوه اړخیزو اقتصادي اړیکو پیاوړتیا، د سوداګرۍ د اسانتیاوو زیاتوالي او د ترانزیتي همکاریو د پراختیا په اړه بحث او خبرې کړې دي.
په یادې ناسته کې د افغانستان او ایران ترمنځ د سوداګریزو اړیکو پر ارزښت هم ټینګار شوی.
رضا بهرامي تر دې وړاندې (د لېندۍ په ۲۶مه) د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي سره هم لیدلي وو. هغه په یادې ناسته کې متقي ته د عباس عراقچي لهخوا تهران ته د سفر بلنه هم ورکړې وه.
ورته مهال د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د دواړه خواوو ترمنځ دوهاړخیزې اړیکې مخ پر وده بللې وې او د طالبانو او ایران ترمنځ یې د بېلابېلو کچو د تماسونو پر دوام، د اړیکو پر پراختیا او د پلاویو پر تبادلې ټینګار کړی و.
د افغانستان له رسنیو د ملاتړ سازمان «امسو» د پاکستاني پولیسو لهخوا د طلوعنیوز د تصویر اخیستونکي عبدالوارث ستانکزي د نیول کېدو پېښه غندلې ده. د یاد سازمان په وینا؛ عبدالوارث ستانکزی پرون د اسلاماباد په «بي–۱۷» ښارګوټي کې د پاکستاني پولیسو لهخوا نیول شوی دی.
دغه سازمان په یوې خپرې شوې خبرپاڼه کې د خبریالانو خپلسرې نیونې د بیان ازادۍ، د بشري حقونو د اصولو او د رسنیو په برخه کې د پاکستان له نړۍوالو ژمنو ښکاره سرغړونه بولي. یاد سازمان د پاکستان له حکومته غوښتي، چې د عبدالوارث ستانکزي د نیولو لامل، د هغه د ساتنې د ځای او وضعیت په اړه وضاحت ورکړي، هغه ته د وکیل او خپلې کورنۍ سره د اړیکې د ټینګښت زمینه برابره کړي او نوموړی له کوم شرط او ځنډ پرته خوشې کړي.
یاد سازمان دارنګه د بیان ازادۍ له نړۍوالو بنسټونو، د بشري حقونو سازمانونو او ډیپلوماتیکو استازولیو څخه غوښتي، چې دغه موضوع په جدي ډول وڅاري او په پاکستان کې د افغان خبریالانو او رسنیزو فعالانو د امنیت او حقونو د خوندي کولو لپاره عملي ګامونه پورته کړي.
تر دې وړاندې د بېپولې خبریالانو ادارې (RSF) ویلي و، پاکستان کې مېشت افغان خبریالان چې د طالبانو لهخوا د پراخو ګواښونو له امله جلاوطنه شوي؛ اوس د خپلسرو نیونو او جبري ستنولو له جدي ګواښ سره مخ دي. دغه ادارې ویلي و، پاکستان لږترلږه ۲۰خبریالان بېرته د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته ستانه کړي.
