په بادغیس کې د طالبانو د امنیې قوماندانۍ ویاند صدیق الله صدیقي ویلي، چې د بادغیس- هرات پر لویه لار د خواجه دو برار په سیمه کې د یوې ټرافیکي پېښې له امله یو کس مړ او ۳ نور ټپیان شوي دي.
نوموړي زیاته کړه، چې د پېښې ټپیان روغتیايي مرکزونو ته لېږدول شوي دي. د یادې پېښې لامل د موټرسایکل چلوونکي بېاحتیاطي او چټک مزل ښودل شوی دی.
د طالبانو تر واک لاندې د کډوالو ستونزو ته د رسېدنې عالي کمېسیون د دوشنبې په ورځ (د مرغومي ۸مه) خبر ورکړی، چې پرون له ایران او پاکستان نه ۵۴۰ کورنۍ افغانستان ته ستنې شوې دي. د دغه کمېسیون په راپور راغلي، چې له دغه کډوالو سره مالي مرستې هم شوې ده.
د دغه کمېسیون د راپور له مخې؛ دغه کډوال د کندهار د سپین بولدک، د ننګرهار د تورخم، د هلمند د بهرامچې، د هرات د اسلامکلا او د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ستانه کړای شوي دي.
په راپور کې راغلي، له دې ډلې د ننګرهار ولایت د تورخم له لارې ۴۰۳ کورنۍ، د کندهار د سپین بولدک له لارې ۵۰ کورنۍ، د هلمند د بهرامچې له لارې ۴۰ کورنۍ، د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ۳۱ کورنۍ او د هرات د اسلامکلا له لارې ۱۹ کورنۍ افغانستان ته ستنې شوې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې په پاکستان او ایران کې د افغان کډوالو وضعیت د اندېښنې وړ دی. راپورونه ښيي، چې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې د پولیسو د عملیاتو په لړ کې افغان کډوال د پلټنو، نیولو او جبري اېستلو له ګواښ سره مخ دي.
تازه د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزیر مولوي عبدالکبیر هم ویلي، چې واک ته د یادې ډلې له رسېدو راهیسې ۶،۸ مېلیونه کډوال له ګاونډیو او نورو هېوادونو افغانستان ته ستانه شوي او دغه شمېره د لوړېدو په حال کې ده.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت خبر ورکړی، چې په تېرې لېندۍ میاشت کې له ایران، ترکیې او پاکستان نه ۲۴۱زره او ۷۸۰ کډوال افغانستان ته ستانه شوي دي.
د دغه وزارت لهخوا په درېیو جلا خپرو شویو خبرپاڼو کې راغلي، چې له دې ډلې له ایران نه ۱۰۶زره او ۴۰۳ کډوال، له ترکیې ۱۶۸۸ او له پاکستان نه ۱۳۳زره او ۶۸۹ کډوال بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
د طالبانو د کور او ښار جوړولو وزارت خبر ورکړی، چې د کندهار ولایت د ژړۍ ولسوالۍ د کډوالو په ښارګوټي کې د راستنېدونکو کډوالو لپاره د ځمکو د وېش لړۍ په بریالیتوب ترسره شوه. د دغه وزارت په وینا؛ په دې لړ کې پر شاوخوا ۴۰۰ کورنیو ځمکې وېشل شوې دي.
تر دې وړاندې په کندهار کې د طالبانو د کور او ښار جوړولو رییس عبدالمتین سعید ویلي و، دغه ښارګوټی ۳زره جریبه ځمکه لري چې په ۴زره کورنیو به ووېشل شي. هغه زیاته کړې وه، په دغه ښارګوټي کې روغتیایي، ښوونیزې او سوداګریزې اسانتیاوې موجودې دي.
له بل پلوه په کندهار کې د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو ریاست وایي، چې په دې وروستیو کې د کندهار د سپین بولدک له لارې له پاکستان نه تر ۱۶زره ډېرې کورنۍ راستنې شوې دي. د دغه ریاست مرستیال نعمتالله الفت ویلي، چې د کډوالو لپاره د تخته پل، دامان او ژړۍ ولسوالۍ ښارګوټو کې به شاوخوا ۱۵زره کورنۍ ځای پرځای شي.
د یاد وزارت په یوې بلې جلا خبرپاڼه کې راغلي، په لغمان ولایت کې هغو اړمنو کورنیو ته چې له کلونو کډوالۍ وروسته بېرته خپل ټاټوبي ته راستنې شوې؛ د ځمکو د وېش عملي بهیر پیل او په منظم ډول روان دی.
سره له دې چې طالبانو افغانستان ته د بېرته ستنېدونکو کډوالو لپاره په ځینو ولایتونو کې د اوسېدو ځانګړي پنډغالي او ښارګوټي جوړ کړي؛ خو تازه ستانه شوي کډوال له بېکارۍ او د سرپناه له نشتوالي شکایت کوي او ځینې کسان هڅه کوي بېرته پر ناقانونه لارو له هېواده ووځي.
طالبان دغه څرګندونې داسې مهال کوي، چې په تېرو څلورو کلونو کې له درېیو هېوادونو څه باندې ۷ مېلیونه افغانان هېواد ته ستانه شوي دي. د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت ویلي، چې د یادې ډلې له واکمنېدو راهیسې له پاکستان، ایران او ترکیې هېوادونو ۵۹۷۸۶۳ کورنۍ چې د غړو شمېر یې ۴مېلیونه او ۲۸۳زرو ته رسېږي؛ په جبري ډول او خپله خوښه بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت درېیم سیاسي رییس ذاکر جلالي وايي، د طالبانو او امریکا اوسنی تعامل ښيي چې اړیکې په رغونه او پراختیا کې له جدي خنډ پرته پرمخ تلای شي او د تېرې شل کلنې جمهوري دورې ستونزې باید د نوې همکارۍ پر لاره خنډ نهشي.
ذاکر جلالي پر اېکس پاڼه کاږلي:« دقیقاً د افغانستان او امریکا په اړیکو کې د اشغال شل کلن دور یو استثنایي پړاو و. له دې پړاوه ورهاخوا د دواړو هېوادونو په اوسني تعامل کې داسې پړاو راغلی، چې د اړیکو په رغونه او پراختیا کې کوم جدي خنډ نه ليدل کېږي.»
هغه زیاته کړې، چې د کندهار هوايي ډګر او د هلمند کجکي بند په څېر سترې پراختیايي پروژې د امریکا مثبت رول په ښکاره توګه په ډاګه کوي. هغه ویلي:«د دوحې تاریخې هوکړې لاسلیک ښيي، چې دواړه لوريو کې پام وړ کچه عملگرايي شته؛ څو د ماضي پاتې شوني د اړیکو پر وړاندې خنډ نهشي او د یوه واقعبینانه تګلارې په خپلولو سره د نوي پړاو په فرصتونو کار وشي.»
جلالي د طالبانو او امریکا د اړیکو په نوي پړاو کې د همکارۍ او پراختیا مثبت امکانات روښانه کړي او ټینګار یې کړی، چې دواړه هېوادونه باید د تېرو تېروتنو پر ځای د راتلونکو فرصتونو په کارولو تمرکز وکړي.
د ایران د سواد د زدهکړې ادارې چارواکي وايي، چې په تېرو ۴۵ کلونو کې شاوخوا ۹۲۰زره افغان او عراقي کډوالو ته د لیک او لوست اسانتیاوې برابرې شوې او هر کال شاوخوا له ۱۸ تر ۲۲زره کډوال له بنسټیزو زدهکړو برخمن کېږي.
د ایران د سواد د زدهکړې ادارې مشر عبدالرضا فولادوند ویلي، ایران په تېرو ۴۵ کلونو کې نږدې ۹۲۰زره افغان او عراقي کډوالو ته د لیک او لوست زمینه برابره کړې ده. نوموړي زیاته کړې، چې په دې برخه کې نړۍواله مرسته ډېره محدوده وه.
معلومات ښيي، هر کال شاوخوا له ۱۸ تر ۲۲زره کډوال د لیک او لوست پروګرامونو ته جذب کېږي چې ۹۴سلنه یې افغانان دي. د ایران د کورنیو چارو وزارت د کډوالو چارو مشر نادر یاراحمدي تېره میاشت وویل، چې په روان ښوونیز کال کې تر دې دمه ۳۲۰زره کډوال زدهکوونکي په ښوونځیو کې شامل شوي دي.
هغه ویلي، چې په ښوونځیو کې د ناقانونه افغان کډوالو شمېر د تېر کال پرتله کم شوی. شمېرې ښيي، چې د ایران په ۶۰زره بهرنیو زدهکوونکو کې شاوخوا ۲۰زره یې افغانان دي.
د ۱۳۹۵کال سرشمېرنې له مخې؛ د ۱۰ تر ۴۹ کلونو عمر لرونکي کډوال شاوخوا ۴۰۰زره یې نالوستي وو، چې په ځانګړي ډول په تهران او سرحدي ولایتونو کې ډېره برخه یې افغانان دي.
هاخوا په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ له بیا پیل وروسته شاوخوا ۲.۲ مېلیونه نجونې له لوړو زدهکړو بېبرخې شوې دي. یونسکو خبرداری ورکړی، که دغه محدودیتونه دوام وکړي؛ تر ۲۰۳۰کاله پورې به له زدهکړو د بېبرخه نجونو شمېر له ۴ مېلیونه واوړي.
د ملي جنبش ګوند مشر عبدالرشید دوستم وایي، چې له طالبانو سره د مذاکرې بېځایه هیلې دې پرېښودل شي او د هېواد ژغورنې ته دې لومړیتوب ورکړل شي. هغه ټینګار کوي، چې طالبان نه د خبرو خلک دي، نه د ډیپلوماسۍ په ژبه پوهېږي او نه هم د ښه ګاونډیتوب اصولو ته غاړه ږدي.
هغه د ځوان نسل د نیوکو په اړه ویلي، چې د سیاسي مشرانو ناکامي یو حقیقت دی او د ځوانانو نیوکه «پر ځای» ده. نوموړي زیاته کړې، چې د طالبانو د رژیم د نسکورولو په اړه یې دریځ د واک او مقام ترلاسه کولو لپاره نهدی.
د دوستم په وینا، هغه په تېر کې پراخ پوځ او امکانات لاره؛ خو اوس یې یوازینۍ موخه هېواد د ځوان نسل لاس ته سپارل دي. نوموړي پر اېکس پاڼه کاږلي: «زما خبرې د مقام لپاره نهدي؛ نن مې یوازینۍ موخه دا ده، چې هېواد بېرته ځوان نسل ته وسپارو. ما خپله پاچاهي کړې ده.»
د افغانستان دغه پخواني جګپوړي پوځي او سیاسي څېرې د هېواد مشرانو ته په خطاب کې ویلي، چې باید له طالبانو سره د مذاکرې په اړه خیالي تصور پای ته ورسېږي. د هغه په خبره؛ طالبان نه د خبرو ژبه لري، نه د ډېپلوماسۍ پر اصولو پوهېږي او نه هم د ګاونډیتوب اصولو ته ژمن دي.
دوستم همداراز د طالبانو تر واک لاندې سیمو کې د خلکو وضعیت ته په اشارې ویلي، چې ولس د دې ډلې له ظلم، باجاخیستنې، جبري کډو او تحمیلي مالیو ستړی شوی. د هغه په وینا؛ د هېواد ژغورنه له «طالباني سلطې» باید د ټولو سیاسي او ټولنیزو هڅو اساسي محور وي.
مارشال دوستم په خپل پیغام کې ځوان نسل ته ځانګړی خطاب هم کړی او هغوی ته یې سپارښتنه کړې، چې له بېګټې مجازي شخړو او حاشیوي بحثونو تېر شي. هغه ویلي، د هېواد د ازادۍ کاروان د مشرتابه تاریخي مسوولیت د ځوانانو پر اوږو دی او دوی یې ملاتړ کوي.
نوموړي په پای کې ټینګار کړی، چې ځوانان باید هېواد او ولس له روان وضعیت وژغوري او یو ولسي، عادلانه او د خلکو پر اراده ولاړ نظام رامنځته کړي.
