جمهوری اسلامی چقدر به سلاح هسته‌ای نزدیک است؟
اسرائیل با این ادعا که جمهوری اسلامی به دستیابی به سلاح هسته‌ای نزدیک می‌شود، حملاتی را به تاسیسات هسته‌ای ایران انجام داده است. خبرگزاری رویترز در گزارشی نگاهی انداخته است به خلاصه‌ای از آنچه بر سر برنامه هسته‌ای ایران آمده است:
ارتش اسرائیل در بیانیه‌ای در روز جمعه، زمانی که این حملات آغاز شد، اعلام کرد که برای اولین بار طرح مخفی و رو به رشد جمهوری اسلامی برای توسعه سلاح هسته‌ای را فاش می‌کند که تهدیدی برای اسرائیل است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این کشور، سال‌ها اتهامات مشابهی را مطرح می‌کرد و درباره خطر قریب الوقوع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هشدار داده است.
با این حال، اسرائیل مدرکی ارائه نکرده است که نشان دهد جمهوری اسلامی به آن اندازه که اکنون ادعا می‌کند، به بمب هسته‌ای نزدیک شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل که بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران را به عهده دارد، گفته که اگرچه نمی‌تواند تضمین کند برنامه هسته‌ای ایران کاملاً صلح‌آمیز است، اما «هیچ نشان معتبری» از یک برنامه تسلیحاتی فعال و منسجم در این کشور دیده نمی‌شود.
چگونه به اینجا رسیدیم؟
پس از خروج امریکا از موافقتنامه برجام که در آن ایران با پنچ عضو شورای امنیت با کنترول برنامه غنی‌سازی‌اش در سال ۲۰۱۵ توافق کرده بود، جمهوری اسلامی برنامه هسته‌ای خود را گسترش داد. غنی‌سازی ۶۰ درصدی زمان دستیابی ایران به اورانیوم کافی برای ساخت سلاح اتمی را کوتاه کرد.
توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در ازای لغو تحریم‌ها، محدودیت‌های شدیدی را بر فعالیت‌های اتمی ایران اعمال کرد. این توافق، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران را کاهش داد و تنها مقدار کمی اورانیوم غنی‌شده تا ۳.۶۷ درصد خلوص برای آن باقی گذاشت که با خلوص تقریباً ۹۰ درصد که برای ساخت سلاح هسته‌ای مناسب است، فاصله زیادی دارد.
ایالات متحده در آن زمان اعلام کرد که هدف اصلی، افزایش زمان مورد نیاز ایران برای تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای ساخت بمب هسته‌ای، بزرگترین مانع در یک برنامه تسلیحاتی به حداقل یک سال است.
در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ در طول دوره اول ریاست جمهوری خود، ایالات متحده را از این توافق خارج کرد و تحریم‌هایی را علیه تهران وضع کرد که فروش نفت این کشور را کاهش داد و اقتصاد آن را تحت فشار قرار داد. در سال ۲۰۱۹، جمهوری اسلامی شروع به نقض محدودیت‌های فعالیت‌های هسته‌ای خود کرد و سپس فراتر از آن عمل کرد.
ایران در ادامه تمام محدودیت‌های کلیدی توافق، از جمله اینکه کجا، با چه دستگاه‌هایی و تا چه سطحی می‌تواند اورانیوم را غنی‌سازی کند و چه مقدار مواد می‌تواند جمع‌آوری کند، را نقض کرد.
طبق آخرین گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که طبق توافق به ۲۰۲.۸ کیلوگرم محدود شده بود، در ماه می ۹.۲ تن تخمین زده شده است.
ایران تا کجا پیش رفته است؟
وضعیت دقیق تأسیسات و مواد هسته‌ای مختلف ایران از زمان حملات اسرائیل مشخص نیست.
طبق معیار نظری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حداقل تا زمان حملات اسرائیل، ایران اورانیوم را تا ۶۰ درصد خلوص غنی می‌کرد و در آن سطح، در صورت غنی‌سازی بیشتر، مواد کافی برای ساخت ۹ سلاح هسته‌ای داشت.
تحلیلگران می‌گویند این بدان معناست که به اصطلاح «زمان گریز» ایران، زمانی که برای تولید اورانیوم کافی در سطح تسلیحاتی برای یک بمب هسته‌ای نیاز دارد، نزدیک به صفر بوده است، احتمالاً چند روز یا کمی بیشتر از یک هفته.
ایران سه تأسیسات غنی‌سازی فعال داشت: یک تأسیسات روی زمین و یک تأسیسات بزرگتر زیرزمینی در مجتمع نطنز و دیگری که در داخل کوهی در فردو دفن شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که به نظر می‌رسد فقط فردو از آسیب در امان مانده است. رافائل گروسی، رئیس این آژانس گفته است که این نیروگاه روی زمین تخریب شده و سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم در نیروگاه زیرزمینی نطنز احتمالاً به شدت آسیب دیده یا از بین رفته است. این امر حداقل تا حدودی زمان گریز هسته‌ای ایران را طولانی‌تر کرده است، زیرا اگر سانتریفیوژی فعال باشد، تعداد بسیار کمتری از آنها فعال هستند. وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده آن نیز مشخص نیست.
ایران چقدر سریع می‌تواند به سمت ساخت بمب حرکت کند؟
گذشته از غنی‌سازی اورانیوم، این سوال مطرح است که اگر ایران بخواهد، چقدر طول می‌کشد تا بقیه سلاح هسته‌ای را تولید کند و احتمالاً آن را به اندازه‌ای کوچک کند که بتوان آن را در یک سیستم پرتاب مانند موشک بالستیک قرار داد. تخمین این موضوع بسیار دشوارتر است زیرا مشخص نیست ایران چقدر دانش دارد.
تخمین‌ها در مورد اینکه ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای به چه مدت زمان نیاز دارد، عموماً بین ماه‌ها تا حدود یک سال متغیر است.
گروسی روز سه‌شنبه در پاسخ به این سوال که تولید بمب توسط ایران چقدر طول می‌کشید، به سی‌ان‌ان گفت: «قطعاً برای فردا نبود... فکر نمی‌کنم مسئله سال‌ها باشد.»
و آیا چنین خواهد شد؟
آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقدند که ایران یک برنامه هماهنگ تسلیحات هسته‌ای داشته که در سال ۲۰۰۳ آن را متوقف کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش سال ۲۰۱۵ خود اعلام کرد که ایران روی جنبه‌هایی از تسلیحاتی‌سازی کار می‌کرده و برخی از کارها تا اواخر سال ۲۰۰۹ ادامه داشته است. گروسی این ماه گفت که آخرین یافته‌های آن هنوز هم به طور کلی با این موضوع مطابقت دارد.
ایران داشتن برنامه تسلیحات هسته‌ای را انکار می‌کند، اگرچه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی گفته است که اگر بخواهد، رهبران جهان «نمی‌توانند ما را متوقف کنند».
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که در مورد اظهارات مقامات ارشد سابق در مورد توانایی ایران در ساخت بمب نگرانی‌هایی دارد.
دیپلومات‌ها گفتند که این اظهارات شامل مصاحبه تلویزیونی علی اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، نیز می‌شود که در آن او تولید سلاح هسته‌ای را به ساخت ماشین تشبیه کرد و گفت ایران می‌داند چگونه تمام قطعات مورد نیاز را بسازد.
در نتیجه توقف اجرای مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیگر نمی‌تواند به طور کامل بر تولید و موجودی سانتریفیوژهای ایران نظارت کند و دیگر نمی‌تواند بازرسی‌های سرزده انجام دهد. این امر گمانه‌زنی‌هایی را در مورد اینکه آیا ایران ممکن است یک سایت غنی‌سازی مخفی راه‌اندازی کرده باشد، برانگیخته است، اما هیچ نشانه‌ای قطعی از وجود چنین سایتی وجود ندارد.