د خوړو د خوندیتوب یوه اداره وايي، په سوډان کې د هغو کسانو اټکلي شمېر ۲۰.۳ ملیونو ته رسېدلې چې د خوراکي توکو له سخت کمښت سره لاس او ګرېوان دي. په دې معنا چې د دغه هېواد ۴۲ سلنه وګړي د خوړو له پلوه له سختې قحطۍ سره مخ دي.
د خوړو خوندیتوب د ډلبندۍ په نوم دا اداره وايي، په سوډان کې اوسنۍ جګړه دغه بشري ناورین لا نور بدتروي.
د رویټرز د رارپور له مخې؛ د لوږې له امله ترټولو زیانمنې سیمې پلازمینه خرطوم، د دارفور لویدیځ او د کوردوفان هغه برخې دي، چې له تېر اپرېل راهیسېرجګړه، بریدونه او لوټ تالان پکې روان دی.
په سوډان کې د پوځ او د چټک غبرګون ځواکونو ترمنځ روانې جګړې تر درېیو میلیونو خلک له خپلو مېنو بې ځایه کړي او تر نهه لکو ډېر یې له هېواد وتلو ته اړ کړي دي.
د جګړې له امله د خوړو د خوندیتوب بهیر کې ګډوډي، د وګړو بې ځایه کېدل او د زېربناوو زیانمېدل هم د لوږې په زیاتېدو کې رول لري.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند وايي، د افغانستان له وګړو سره د طالبانو د چلند او د هغوی له خوا د بشري حقونو د پرله پسې سرغړونو له امله د دوی په رسمیت پېژندل ممکن نه دي. خو دا هم وايي، چې امریکا د طالبانو خلاف د مخالفت ملاتړ نه کوي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند میټیو میلر وايي: "شرطونه څه دي؟ زه څه نه شم ویلای، لکه څنګه چې موږ پخوا ویلي چې طالبان اوس هم د رسمیت او مشروعیت په لټه کې دي. له خپلو خلکو سره ناوړه چلند، له بشري حقونو څخه د ښکاره سرغړونو او ځینو نورو مسایلو په ګډون داسې ډېر عوامل دي چې په رسمیت پېژندل يې له امکانه لېرې دي".
متحده ایالات چې طالبان په رسمیت نه پېژني او د دې ډلې پر ګڼو مشرانو یې هم بندیزونه لګولي دي، په پرله پسې توګه د طالبانو د رژیم د نسکورولو لپاره د خپلو یو شمیر پخوانیو افغان متحدینو غوښتنې رد کړې دي.
د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزارت ویاند میټیو میلر هم زیاتوي چې امریکا نه غواړي په افغانستان کې بېرته تاوتریخوالی پیل شي او دوی د طالبانو پر ضد له مخالفته ملاتړ نه کوي.
نوموړی ښکېلو غاړو ته په اشاره وايي : "موږ له ټولو خواوو غواړو چې له زغم څخه کار واخلي او تعامل وکړي؛ دا یوازینۍ لار ده چې افغانستان کولای شي له ډېرو ستونزو او ننګونو سره مقابله وکړي."
د دغه امریکايي چارواکي په خبره، امریکا ته د پخوانیو افغان چارواکو له سفر او د طالبانو پر وړاندې له وسلوال مقاومت څخه خبره ده خو د امریکا د اساسي قانون له مخې چې په دې هېواد کې د بیان د ازادۍ تضمین کوي؛ نه شي کولی چې مخنیوي یې وکړي.
نوموړی په داسې مهال دا خبرې کوي چې د افغانستان لپاره د امریکا د ځانګړي استازي توماس وېسټ او د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا د ځانګړې استازې رینا امیري په مشرۍ پلاوي د یکشنې او دوشنبې په ورځو د قطر په پلازمینه دوحه کې د طالبانو له استازو سره وکتل.
ټوماس وېسټ تر دې لیدنو وروسته پر خپل ټویټر ولیکل چې د طالبانو له پلاوي او افغان تکنوکراتانو سره یې د افغانستان د اقتصادي وضعیت، بشري حقونو، بشري اړتیاوو، امنیتي ژمنو، ټول شمولیت او له نشهيي موادو سره د مبارزې په اړه خبرې وکړې.
له بلې خوا د طالبانو د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي له امریکايي استازو سره په دوحه کې له لیدنې وروسته له الجزیرې سره په یادې خبرې مثبتې وبللې او ټینګار یې وکړ چې امریکا باید د طالبانو حاکمیت ته درناوی وکړي.
خو په ملګرو ملتونو کې د امریکا سفیرې لینډا توماس ګرین فیلډ ویلي چې د افغانستان په اړه د امریکا دریځ روښانه دی: " موږ په دې باور یو چې افغان نجونو ته باید د زده کړو اجازه ورکړل شي چې بېرته ښوونځيو ته او افغان مېرمنې کار ته ولاړې شي. په دې خاطر مو پر طالبانو فشار راوړی. موږ طالبان په رسمیت نه پېژنو. موږ نجونو ته د زده کړو د اجازې نه ورکولو په اړه د طالبانو د تصمیم په خاطر د طالبانو څخه هېڅ ملاتړ نه دی کړی."
هېره دې نه وي چې د طالبانو – ملګرو ملتونو او امریکايي چارواکو تر منځ له دې وړاندې هم ګڼې ناستې شوي دي خو د ښځو پر وړاندې د طالبانو په چلند کې هېڅ کوم بدلون نه دی راغلی.
د ایران د بهرنیو چارو وزیر په یوه رسمي سفر د خپل مل پلاوي سره پاکستان ته رسېدلی دی. د ایران د بهرنیو چارو وزیر امير عبدالهيان پر خپلې ټویټر پاڼه لیکلي :«د ګاونډیتوب د پالیسۍ د پراختیا په اډانه کې، موږ له خپلو یو شمېر همکارانو سره پاکستان ته سفر وکړ.»
هغه زیاته کړې، چې په دغه سفر کې به د دوه اړخیزو اړیکو د پرمختګونو، اقتصادي همکاریو، د اسلامي نړۍ پر مسایلو او د افغانستان د وضعیت په ګډون د ګډو امنیتي اندېښنو په اړه له لوړپوړو چارواکو سره خبرې اترې وکړي.
له دې سره نن د پنجشنبې په ورځ د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت په ټوېټرپاڼه کې راغلي، چې د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر بلاول بوټو زرداري د خپل ایراني انډول امیر عبدالهیان سره نن د پاکستان په بهرنیو چارو وزارت کې لیدلي دي؛ خو په دې اړه یې نور جزییات نه دي خپاره کړي.
په اسراییل کې د الما څېړنیز مرکز په یوه راپور کې لیکلي، چې د ایران اسلامي جمهوريت غواړي د سوریې د کیمیايي وسلو د صنعت پر مهمو برخو ولکه وکړي او بیا ترې پرمختللې وسلې تولید او د کارولو لپاره یې د لبنان حزب الله ډلې ته ورکړي.
الما څېړنیز مرکز وايي، سوریه لا هم په خپل ((څېړنېز او ساینسي مطالعاتو مرکز)) کې داسې کیمیایي مواد تولیدوي، چې د پوځي استفادې وړ دي.
دې څېړنیزې ادارې د دغه مرکز اړوند د لسو برخو وضعیت یې روښانه کړي.
د دغه راپور له مخې د مرکز ځینې برخې یا بټۍ د ایران په هڅو له عراق څخه سوریې ته د لبنان حزب الله ډلې ته د وسلو رسولو سره تړلي دي.
د راپو له مخې، د ایران اصلي تمرکز په سوریه کې د کروز په ګډون د مختلفو توغندیو او راکټونو او بې پیلوټه الوتکو پراختیا او تولید دی او د همدې موخې لپاره د سوریې څېړنیز او علمي مطالعاتو مرکز کاروي.
په دغه راپور کې د لبنان له حزب الله څخه د ایران ملاتړ ته په اشاره لیکل شوي، چې له اسراییل سره د جګړې په صورت کې د حزب الله د کیمیايي وسلو د کارولو احتمال نه ردیږي.
راپور همداراز زیاتوي، حزب الله وروستیو کلونو کې د سارین عصبې ګازو ترڅنګ په کیمیایي وسلو سمبال توغندي د سوریې په میصاف سیمه کې د څېړ او علمي مرکز په یوه بټۍ کې ذخیره کړي دي او که وغواړي لبنان ته یې انتقالولای شي.
د الما د ارزونې له مخې، که جکړه پيلیږي، نو دغه کیمیایي وسلې په پلمه سوریه یا لنبان کې زیرمه شوي شي.
دغه راپور د سوریې د تحقیقاتې او علمي مطالعاتو مرکز دره د تړاو په تور بریدونو هدف ګرځیدلو ته په اشارې سره وايي، چي دغو بریدونو ونشوای کولای چې په بشپړه توګه د دغه مرکز د ټولو فعالیتونو مخه ونیسي.
دا په داسې حال کې ده چي په ۲۰۱۸ کال کې د امریکا له هوایي برید وروسته داسې انګیرل کیده چي د کلونو لپاره به ددغه مرکز فعالیت ودرول شي.
د تحقیقاتي او علمي مطالعاتو مرکز په ۱۹۷۱ کال کې تاسیس شوی او کابو ۲۰۰۰۰ کارکوونکي لري.
د راپورونو له مخې د سوریې د حکومت لپاره د کیمیاوي وسلو په تولید کې د دغه مرکز د رول په اړه امریکا تر اوسه پورې پر سلګونو کسانو په دې تړاو بندیزونه هم لګولي دي.
د کاناډا د لومړي وزیر دفتر د چهارشنبې په ورځ اعلان وکړ چې جسټن ټروډو او د هغه مېرمن سوفي ګریګور له اتلس کاله شریک ژوند څخه وروسته جدا شوي دي.
۵۱ کلن ټروډو او ۴۸ کلنه سوفي په ۲۰۰۵ کې سره واده کړی او درې ماشومان لري.
د کاناډا د لومړي وزیر دفتر ویلي چې دوی د طلاق قانوني سندونه لاسلیک کړي دي.
ښاغلي ټروډو په خپل انسټاګرام اکاونټ کې په یوه پیغام کې لیکلي: "سوفي او ما له معنادارو او سختو خبرو وروسته پریکړه وکړه چې له یو بله جدا شو."
نوموړي سوفي ګریګور ته په اشارې وویل چې دوی به د یوه فامیل په څېر ژوند کوي او د دوی تر منځ به د دوستۍ ژورې اړیکې او درناوی موجود وي.
ګریګور له ټروډو سره له واده وړاندې د کاناډا په فرانسوي ژبي ولایت کبک کې د یوه تلویزون خبریاله وه خو د ټروډو پر سیاسي ژوند یې ځانګړی اغېز لاره.
وروسته له هغه چې ټروډو لومړی وزیر شو، سوفي د هغه د رواني روغتیا په ګډون په ټولنیزو مسالو کار کاوه.
هغه افغان پیلوټ چې روانډا ته یې د اخراج ګواښ شوی، مېرمن یې د برتانیا له حکومته د خپلې کورنۍ لپاره د پناه غوښتنه کړې ده. هغې د برتانیا له حکومته احساساتي غوښتنه کړې چې کورنۍ ته یې په برتانیا کې پناه ورکړي.
دغه مېرمن چې اوس د افغانستان په یوه نامعلوم ځای کې ده وايي؛ چې کورنۍ یې له برتانویانو سره د خپل مېړه د کار کولو له امله درنه بیه پرې کوي او د مرستې په تمه یې ژوند توره تیاره دی.
افغان پیلوټ د طالبانو تر واکمنۍ وروسته، خپله ځوانه کورنۍ په وطن کې پرښوده او په یوه وړه کښتۍ کې یې خپل سفر برتانیا ته پیل او ځان یې تر منزله ورساوه.
مګر برتانیا ته په رسیدو سره د افغان هوایي ځواک دغه چارواکي هغه مرسته ترلاسه نه کړه چې تمه یې کیده او پرځای یې د کورنیو چارو وزارت لخوا روانډا ته د لېږلو له ګواښ سره مخامخ شو.
د پیلوټ مېرمنه د برتانیا د لومړي وزیر ریشي سونګ د حکومت لخوا د مرستې نشتوالي له امله نا هیلې ده. هغې د برتانیا حکومت په دې تورن کړ چې د کورنۍ لپاره یې د خوندي ځای چمتو کولو کې پاتې راغلی.
هغې ریشي سونګ ته په اشارې وویل: «دا څرګنده ده چې ستاسو دنده څه وه او له دوی سره مو څنګه مرسته وکړه؟ ستاسو حکومت احسان هېروونکی او بې اعتباره دی».
د افغان پیلوټ میرمنې انډېپېنډنټ نیوز ته وویل:«نړۍ راته توره تیاره ده، نه پوهیږم څه وکړم؟ زه نوره لیونۍ کیږم، د طالبانو له ویرې موږ له کوره نشو وتلی، ورځې او شپې مو په ویره کې تېریږي».
هغې زیاته کړه: «د برتانیا حکومت یې د کورنۍ لپاره د خوندي ځای په چمتو کولو کې پاتې راغلی. باور وکړئ زه واقعا له دې حالته ستړې یم، دا معلومه ده چې د هغه ځای حکومت نه غواړي له موږ سره مرسته وکړي».
د کابل له سقوط څو میاشتې وروسته کله چې افغان پیلوټ له افغانستان د وتلو ستونزمنه پرېکړه وکړه؛ چې خپله کورنۍ پریږدي او د خوندي ځای موندلو لپاره ولاړ شي. د تګ پر وخت یې میرمنې ورته وویل: « ولاړ شه په خدای مې سپارلی یې».
مګر نن یې میرمن وایي: «کاشکې چې د راتلونکي وړاندوینه مې کولی شوی او په دې پوهېدی چې څه پېښېږي، ما به هېڅکله هغه ته د تګ اجازه نه وی ورکړې».
د هغې خاوند په برتانیا کې د افغان کډوالو او مرستې د پالیسۍ (Arap) له مخې د پناه اخیستو غوښتنه کړې وه.
دغه پالیسي د هغو کسانو لپاره ده چې د جګړې پر مهال یې له برتانوي ځواکونو سره مرسته کړې وي خو ونه منل شوه.
په برتانیا کې د پناه غوښتنې له ځنډېدو سره پیلوټ دې ته اړ شو چې مرستې ترلاسولو لپاره متحده ایالتونو ته مخ واړوي، ځکه سپینې ماڼۍ د هغو خلکو د خوندیتوب ژمنه کړې چې له دوی سره یې تر ټولو اوږده جګړه کې همکاري کړې ده.
نوموړی د متحده ایالاتو د یوه چارواکي له خوا د P1 پروګرام ته معرفي کیږي چې لومړنۍ مرکه یې شوې او بله تعقیبي مرکه به یې د دې میاشتې په وروستیو کې وي.
وروسته له هغه چې د برتانیا د دفاع وزارت وویل چې د یاد افغان پیلوټ د بیا مېشتېدو هېڅ پلان نشته، د امریکا د مشرانو جرګې غړو د افغان پیلوټ لپاره د خوندي ځای د غوښتنې ملاتړ وکړ.
د برتانیاد حکومت یوهد انډیپېنډنټ ویاند وویل:که څه هم موږ پر انفرادي قضیو خبرې نه کوو، خو دا تاییدوو چې ټول غوښتنلیکونه د هغو وړتیا شرایطو له مخې کلک ارزول کیږي چې انلاین خپاره شوي دي.
هغه زیاته کړه:"موږ په دې پوهیږو چې افغانان په اوسني حالت کې له هېواده وتل غواړي، خو موږ نشو کولی د ټولو افغان امنیتي ځواکونو د پخوانیو غړو ملاتړ وکړو، چې شمېر یې په سلګونو زره دی."
