د اسیا نیوز انټرنشنل ورځپاڼې راپور ورکړی، چې دې اسمبلۍ پنځه کلنه کاري دوره بشپړه کړې او نن به منحل شي. د بلوچستان لومړی وزیر میر قدوس بزنجو به نن د اسمبلۍ د ړنګېدلو لپاره والي ته یو وړاندیز وکړي او له هغه وروسته به بیا والي هغه لاسلیک کړي.
په همدې حال کې د پاکستان د سرپرست وزیر اعلی د ټاکلو لپاره تر اوسه کوم نوم نه دی په ډاګه شوی؛ خو د راپورونو له مخې تېره ورځ د جمعيت علماء اسلام مشر مولانا فضل الرحمان او د سردار اختر منګل ترمنځ د خبرو اترو لومړى پړاو ترسره شو.
سرچینې وایي، چې دواړو خواوو د سرپرست لومړي وزیر د څوکۍ لپاره دوه دوه نومونه وړاندې کړي دي.
د مخالفو ګوندونو ټلوالې په خپلو کې ژمنه کړې، چې د سرپرست وزیر په نوم به سره هوکړه کوي.
په پاکستان کې د سند اسمبلۍ د جمعې په ورځ منحله شوه؛ ځکه چې د صوبې والي کامران ټیسوري د اسمبلۍ د منحلېدو لپاره د لومړي وزیر مراد علي شاه لخوا استول شوی لنډیز لاسلیک او تصویب کړ.
د امریکا د فدرالي محکمې یوه قاضۍ د دغه هېواد پخواني ولسمشر ته اجازه ورکړه، چې د ۲۰۲۰کال د ټاکنو په اړه د خپلې قضیې په تړاو ځینې اسناد په عام محضر کې شریک کړي. په ورته مهال ټانیا چوتکان ډونلډ ټرمپ ته خبرداری ورکوي، چې له پاروونکو څرګندونو او شاهدانو ته له ګواښونو دې ډډه وکړي.
ټانیا چوتکان د جمعې په ورځ (د زمري ۲۰مه) وویل، چې د ګوندونو یا د هغوی د وکیلانو مبهمې څرګندونې چې د شاهدانو د ډارولو او د قضایي غړیو د تعصب لپاره تعبیرېږي، د محمکمې بهیر له ګواښ سره مخامخ کولای شي.
نوموړې د ډونالډ ټرمپ وکیلانو ته په خطاب کې وويل: «زه تاسو او ستاسو موْکل ته خبرداری درکوم، چې د دغې قضیې په اړه په عامه ویناوو کې خورا محتاط اوسئ، زه به د دغه بهیر د بشپړتیا د یقیني کولو لپاره هر ګام پورته کړم.»
تر دې وړاندې په قضیه کې څارنوالانو په ټولنیزو رسنیو کې د ټرمپ د ګواښونکو پیغامونو په اړه اعتراض وکړ او دا یې د شواهدو په توګه په ګوته کړل، چې پخوانی ولسمشر د محرمو شواهدو د توضیحاتو په کارولو سره د شاهدانو د ډارولو هڅه کوي.
قاضي وایي، ټرمپ په جرم تورن شوی او د نورو تورنو کسانو په څېر به د محدودیتونو سره مخامخ شي.
هغه زیاتوي، دا چې ټرمپ په یو سیاسي کمپاین بوخت دی، دا په دې معنا نه ده چې تر نورو تورنو کسانو یې ډېر یا لږ توپیر سره وشي، « دا قضیه به د معمول په څېر پر مخ ځي»
د امریکا پخوانی ولسمشر د ۲۰۲۰ کال د ټاکنو د پایلو په کډوډولو تورن دی، هغه تور چې ډونلډ ټرمپ یې نه مني.
دغه شرکت وایي، چې د منځني ختیځ دوولس هېوادونه د نړۍ د ۴۸.۳ سلنه تېلو تولید سره د ورځې پنځلس میلیونه بېرله تېل استخراجوي. «گلوبل داتا» وویل، سعودي عربستان د ۹۶ میلیارډه بېرلو تېلو په لرلو سره د نړۍ د تېلو تر ټولو ستره زېرمه لري.
له سعودي عربستان وروسته عراق، کویټ، ایران، عمان او عربي متحده امارات د نړۍ د اومه تېلو ستر تولیدوونکي هېوادونه دي.
د اناتولي اژانس د جمعې ورځې (د زمري ۲۰ مې) نېټې په راپور کې لیکلي، چې دغه هېوادونه خپل زیات عواید د تېلو له لارې ترلاسه کوي.
د سعودي عربستان د پلازمېنې ریاض ختیځ لور په سل کیلو مټرۍ کې د «الغوار» نفتي زېرمه د نړۍ تر ټولو ستر تېلي ډګر پېژندل کېږي.
ویل کېږي، چې د دغه ډګر تېل ۹۶ میلیارډ بېرله کېږي، چې د سعودي عربستان د ارامکو ملي شرکت سره تړاو لري.
له سعودي عربستان وروسته د نړۍ د تېلو دویم ستر ډګر د اویا ملیارډه بېرله تېلو په لرلو سره د «د ستر بورگان» مرکز دی چې د کویټ په سویل کې پروت دی.
د «الرومېله» په نوم د تېلو دریم ستر مرکز د عراق په سویل کې د ۱۷ میلیارډه بېرله تېلو په لرلو سره د منځني ختیځ په هېوادونو کې درېیم ځای لري.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ د طالبانو واکمنۍ کې د کورنیو او بهر کې افغان رسنیو د وضعیت په اړه یو راپور لیکلی دی. د راپور له مخې طالبان د کورنیو رسنیو منځپانګه په کلکه څاري او کنټرولوي. همداراز هغه معلوماتو ته لاسرسی محدودوي چې د دې ډلې په ضرر وي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ په راپور کې چې د پنجشنبې په ورځ (د زمري ۱۹مه) خپور شو، ویل شوي چې طالب چارواکي د ازادو رسنیو په تړاو له کوم قانوني بنسټ پرته دا رسنۍ سانسوروي.
دغه بنسټ لیکلي، چې حتی د طالبانو ځینې ولایتي چارواکي غواړي د رسنیو محتوا له خپریدو مخکې چک او تایید کړي.
د دغه راپور له مخې، طالبانو د هشت صبح اواطلاعات روز ورځپاڼې، کابل نیوز ټلویزیون، ازادي راډیو، بي بي سي او دویچه ویله په ګډون د یو شمېر ملي او نړیوالو خبري سرویسونو فعالیتونه هم بند کړي دي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ وايي، د افغانستان د اسلامي جمهوریت په دوره کې د ډله ییزو رسنیو د قوانینو له منځه وړلو له خبریالانو سره د قانوني چلند پولې له منځه وړې چې له امله یې خبریالان د غچ اخیستنې، وهلو او ځورونې پر مهال قانوني خوندیتوب نه لري.
دغه انستيتوت د رسنيو د راپورونو په حواله ليکلي، د رسنيو د کارکوونکو د نيونې، تاوتريخوالي او ناڅاپي بريدونو له درې سوه زياتې پېښې ثبت شوې دي.
طالبان د ۲۰۲۱ میلادې کال د اګست میاشت کې کله چې بیا واک ته ورسیدل، بېلابېل فرمانونه او لارښوونې یې صادرې کړې او د خپلې خوښې «اخلاقي او اسلامي» مسایل په رسنیو تپي. لکه پر ښځینه ویاندویانو د خپرونو پر وخت په زوره مخ پټول.
رسنیو په وړاندې د طالبانو "د خپلې ګټې" کړنلاره
د امریکا د سولې انسټیټیوټ لیکلي، چې طالبانو واک ته له رسېدو وروسته د رسنیو پر وړاندې داسې تګلاره غوره کړې چې د فعالیت اجازې ورکولو په بدل کې ترې ناوړه ګټه پورته کړي.
دغه انسټیټیوټ لیکلي، چې دوی دې کړنلارې سره له رسنیو د خپل تبلیغ، خپل فکر دودولو او مشروعیت ترلاسه کولو لپاره د وسلې په توګه کار اخلي.
په راپور کې ویل شوي، "د رسنیو په برخه کې د طالبانو فکر یوازې خپلو ګټو ته دی او دیموکراتیکو ارزښتونو ته درناوی نه کوي. دوی د خپل فعالیت پر مهال یې د خبریالانو په ګواښلو، بریدونو او حتی په ډله ایزه توګه وژلو ډده نه ده کړې.
په افغانستان کې د طالبانو تر واک لاندې د رسنیزو فعالیتونو ځنډول
دغه بنسټ د رسنيو د ملاتړو بنسټونو د معلوماتو پر حواله ليکلي، چې تر دې دمه ۴۰ سلنه رسنۍ (۲۰۰ رسنۍ، د ۵۵ تلويزيوني چينلونو، ۱۰۹ راډيوګانو، ۲۱ خبري اژانسونو، ۱۵ ورځپاڼو په شمول) د طالبانو د ظالمانه سیاستونو او مالي ستونزو له امله د خپلو فعالیتونو بندولو ته اړ شوې دي.
د راپور له مخې د رسنیو د فعالیت بندیدل د دې لامل شوو چې ۶۰ سلنه خبریالان خپلې دندې له لاسه ورکړي. په راپور کې دا هم راغلي، چې ۶۷ سلنه خبریالانې په کور ناستې دي او له هغو ۵۴ رسنیو چې د ښځو له خوا اداره کیدې، لسو ادارو ته راټیټې شوې دي.
دغه انسټیټیوټ وايي، اوس مهال پر ملي رسنیو سربېره، دیریش ټلویزیوني چینلونه او سل راډیو ګانې فعالې دي.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته ښځې له زدکړو اوپه ډېرو برخو کې له کار کولو منع شوې دي. د امریکا د سولې انسټیټیوټ ویلي چې رسنۍ یو له هغو څو ځایونو څخه دي چې ښځې اوس مهال پکې کار کوي.
همدا راز، د امریکا د سولې انسټیټیوټ د طالبانو د ځپلو په لړ کې د افغانستان رسنیزې ادارې د «هیلو څراغونه» بولي او زیاتوي؛ د دوی د فعالیت او مقاومت دوام د پام وړ دی.
په جلاوطنۍ کې د رسنیو راڅرګندیدل
په افغانستان کې د طالبانو د بیا واکمنۍ او پر رسنیو او ازادو اطلاعاتو په بهیر د پراخو محدودیتونو لګولو وروسته، د پام وړ رسنۍ له هېواد څخه بهر ولیږدول شوې چې له بېلابېلو هېوادونو څخه خپلو فعالیتونو ته دوام ورکوي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ لیکلي؛ په جلا وطنۍ کې د افغاني رسنیو ظهور د طالبانو د ځپلو او د زیات شمېر رسنیو د بندولو مخه نیولی شي. د دې ادارې په وینا: دا رسنۍ له «قوي او انتقادي» غږ سره راڅرګندې شوې دي.
له افغانستان څخه د کورنیو رسنیو پر وتلو سره بېره،له تېرو دوه کلونو را په دې خوا د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته، یو شمېر رسنیو له هېواد څخه بهر خپل فعالیتونه پیل کړل.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ زیاته کړې چې په جلاوطنۍ کې رسنۍ د طالبانو د ناسمو معلوماتو د کمپاین په مخنیوي او د کره خبرونو په ژر خپرولو کې مهم رول لوبوي. د راپور له مخې، دا کار وروسته محلي رسنیو کې د پوښښ لپاره لار هواروي.
د امریکا د سولې انسټیټیوټ د رسنیو له اتحادیو او د بشري حقونو له بنسټونو چې پر طالبانو فشار راوړي، وغوښتل چې د رسنیو اړوند پېښې وڅاري او د خبریالانو د نیولو، وهلو او ځورونې په پېښو کې دې د خبریالانو له حقونو دفاع وکړي.
بریتانیا کې د سوریې د انساني حقونو څارډله وايي، د دغه هېواد په ختیځ کې د برید له امله ۲۳ حکومتي سرتېري ووژل او ۱۰ نور ټپیان شول. حکومتي سرچینو هم منلې چې پرون مازیګر دا برید د دیرالزور صحرايي ولایت المیادین ښار ته نږدې پر پوځي بس شوی دی.
دیرالزور د ایران او روسیې له ملاتړه برخمنو سوریايي حکومتي ځواکونو او د امریکا ملاتړو کوردانو ترمنځ وېشلې سیمه ده.
د سوریې حکومتي اژانس وايي، پر ګاډي داعش برید کړی او ۲۳ کسان پکې وژل شوي دي.
دې رسنۍ ته یوې حکومتي سرچینې ویلي: «یوې ترهګرې ډلې پرون مازیګر په دیرالزور کې پر پوځي ګاډي برید وکړ او پوځ ته یې مرګ ژوبله واړوله.»
بریتانیا مېشته د سوریې د انساني حقونو څار ډلې هم داعش پر دغه برید تورن کړی دی.
دې څار ډلې پر سوریايي ځواکونو دا برید په روان کال کې د داعش یا اسلامي دولت تر ټولو خونړی برید بللی دی.
داعش له ۲۰۱۳ کال د عراق او سوریې پراخې سیمې لاندې کړې، خو پر ۲۰۱۹ کال یې د سوریې ختیځ کې د ډېرو سیمو په بایللو سره ځان پټ کړی دی او غلچکي بریدونه کوي.
د جرمني د هوايي ځواکونو مشر وايي، د ۶۰ چینوک چورلکو اخیستلو سره به په ناټو تړون کې تر امریکا وروسته دویم هېواد وي چې په دومره لوی شمېر دا چورلکې لري. د دې چورلکو او د هغو اړوند اړینو بېخ بناوو ارزښت تر اته میلیارد ډالرو ډېر دی.
تېره میاشت رویټرز راپور ور کړ چې جرمني له بویینګ ۶۰ چینوک چورلکې اخلي.
د جرمني د هوايي ځواکونو مشر اینګو ګرهارتز د جمعې په ورځ د دې خبرې تایید سره ویلي: "موږ به له متحده ایالتونو وروسته په ناټو کې د چورلکو له پلوه دوهم لوی هیواد شو. "
هغه زیاته کړه چې له دې شمېر به ۵۰ چورلکې او زر اضافي سرتېري د جرمني ختیځ ته په یوه اډه کې مېشت شي.
د هغه په خبره، دغه اډه به د بوندسویهر او ټول جرمني په امنیت کې بې جوړې رول ولري.
