د تېر حکومت د ملي اردو افسر خلیل احمد اخلاقي تېره جمعه د شپې ناوخته د طالبانو له لورې د کندهار ښار د لسمې حوزي اړوند سیمه کې له خپل کوره اېستل شوی او د شنبې په ورځ یې جسد د عینومېنې په ښار ګوټي کې موندل شوی دی.
سرچینې وايي، خلیل احمد اخلاقي پر جسد د شکنجې نښې معلومېدې او د نوموړي پر غاړه او د بدن پر نورو برخو د چړو وارونه شوي دي.
د نوموړي د وژل کېدو په اړه تردې مهاله په کندهار کې طالب چارواکو څه نهدي ویلي.
تر دې وړاندې هم په کندهار کې د پخواني حکومت پوځيان په ورته ډول له کورونو اېستل شوي او وژل شوي دي او ډېری پوځیان لا هم تري تم دي.
تر دې مخکې یوناما په یوه راپور کې د افغانستان د پخواني حکومت د پوځيانو او چارواکو پر وړاندې د طالبانو د ډلې لهخوا د بشري حقونو د سرغړونو ۸۰۰ پېښې ثبتې کړې او د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمیشنرۍ په افغانستان کې د بشري حقونو د سرغړونو په اړه د یوناما دغه راپور ټکان ورکوونکی بللی و.
د افغانستان د ۲۱ ولايتونو ۱۰۰۰ تنو د لسم، یوولسم او دوولسمو ټولګیو نجونو زده کوونکو، په پاکستان او ایران کې کډوالو زده کوونکو دغه لیک ترتيب کړی. دغه ليک «په افغانستان کې زده کړو ته د نجونو د لاسرسي کمپاین» له لوري له رسنيو سره شریک شوی.
د (دوه تیاره کلونه) تر سرلیک لاندې په دغه ليک له ملګرو ملتونو او په دغه سازمان کې له غړو هيوادونو غوښتل شوي چې د افغان نجونو د زده کړو د ۷۳۰ ورځو بنديز په تېرېدو لا هم ګام نه اخلي.
په دغه لیک کې د افغان نجونو زده کوونکو او زدکړیالانو په زده کړو د بنديز په اړه او په تېرو دوو کلونو کې د طالبانو له لوري د ښځو پر فعالیتونو د بندیز او زیانونو په اړه بیلابیل اړخونه یاد شوي.
په دغه لیک کې په ملګرو ملتونو په غړو هیوادونو سربېره له ټولو اسلامي هيوادونو له مشرانو غوښتل شوي چې د افغان نجونو د زده کړو په برخه کې دې د دوی غږ واوریدل شي او د دغو بندیزونو په لرې کولو کې دې طالبانو ته قناعت ورکړي چې نور دغو بندیزونو ته پای ورکړي.
دوه کاله کيږي چې د طالبانو د مشر ملا هبت الله له لوري د یوه فرمان په صادرولو سره له شپږم ټولګي پورته د نجونو زده کوونکو پر زده کړو بندیز ولګاوه او ورپسې يې بیا د نجونو پوهنتون ته ورتګ هم بند کړ.
د بیتا په نوم يوه افغانه زده کوونکې وايي نور هيڅ نه غواړي يوازې د خپل بشري حق غوښتنه کوي: «زه او زما ملګرې د مایوسۍ په وروستي حد کې یو، له ژوند ډیره ستړې شوې یم، که څوک راسره ښه کوي نو زموږ دا بشري حق دې راکړي.»
افغانستان ته د بريتانیا ځينې عالمانو له سفر وروسته په دغه هیواد کې دوه ورځې وړاندې وويل چې طالبانو د نجونو پر مخ یوازې د سیکولر او لیبرال زده کړو مخنیوی کړی خو دا یې نه و ويلي چې طالبانو په افغانستان کې څه ډول سیکولر او لیبرال زده کړې ورته یادې کړې.
طالبانو په دې پلمه د افغان نجونو د زده کړو مخه نيولې چې ګنې پخوانی د زده کړو نصاب د لويديځ تر اغېز لاندې جوړ شوی او دوی به تر هغه اجازه ور نه کړي چې دوی په دغه نصاب کې بدلون نه وي راوستلی.
د دوو کلو په تېرېدو طالبانو تر اوسه پورې دا نه دي ويلي چې په نصاب يې څومره کار کړی.
د کندهار د سوداګرۍ او پانګونې خونې چارواکي وايي، سږکال په کندهار او زابل ولایتونو کې د انځرو حاصلات ۱۵۰ زره میټریکه ټنه ول او د دغو انځرو ډېره برخه يې پاکستان او هند ته صادره شوې ده.
د کندهار د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال عبدالباقي بنا وايي، پاکستان او هند ته يې د شاوخوا ۱۶ میلیونو ډالرو په ارزښت انځر صادر کړي دي:« سږکال د کندهار او زابل ولایتونو انځرو ښه حاصلات ورکړي، سربېره پر دې چې ډېری وخت د پاکستان له لارې په سوداګرۍ له ځینو ستونزو سره مخ کېږو؛ خو موږ سږ کال د ۱۶ میلیونه ډالرو په ارزښت انځر پاکستان او هند ته صادر کړل.»
کروندهګر هم د سږکال د انځرو د حاصلاتو څخه راضي دي او وايي، سږکال په کور دننه هم د انځرو بازار ښه و.
محمد هاشم چې د کندهار په شاه ولیکوټ ولسوالۍ کې د انځرو باغ لري وايي: « د نورو کلونو پرتله د انځرو کیفیت ښه و او ښه بازار يې هم درلود، که د پاکستان او هند تر څنګ اروپايي هېوادونو ته د انځرو صادراتو لاره هواره شي، کروندهګر او سوداګر به له انځرو څخه بیا ډېرې پیسې تر لاسه کړي.»
خو یو شمېر سوداګر او د اقتصادي چارو شنونکي بیا د پانګونې او سوداګرۍ خونې له لوري رسنیو ته د انځرو د حاصلاتو د ورکړل شویو شمېرو په اړه نیوکې کوي.
دوی وايي، د کندهار او زابل ولایتونو د انځرو یوازیني بازارونه هند او پاکستان دي او که دغه هېوادونه د انځرو د حاصلاتو د ډېروالي په اړه یوه شي، انځر به خپله بیه له لاسه ورکړي.
د نعمت الله نعمت په نوم یو سوداګر وايي: « د انځرو د سوداګرۍ لپاره باید سم میکانیزم او پالیسي جوړه شي، اوس د انځرو ټوله سوداګري په کلدارو کېږي او دغه سوداګري د میلیونونو ډالرو ارزښت لري، باید د افغانستان بازارونو ته دغه سوداګري د کلدارو پر ځای په ډالرو يا افغانیو وشي.»
د انځرو باغونه د کندهار په شاه ولیکوټ، نېش او معروف او د زابل په میزانه، ارغنداب، ښهر صفا او نورو سیمو کې دي چې هر کال پرېمانه حاصلات ورځينې راټولېږي.
په پکتیا کې د طالبانو د منصوري ۲۰۳ قول اردو ویاند مجیبالله انصار په کابل کې ځینو رسنیو ته یوه ورځ وروسته له هغه دا منلې، چې د دغه قول اردو ځواکونو تېره ورځ پر هغې بې پېلوټه الوتکې ډزې کړې، چې د دغه قول اردو پر سر یې ګزمه کوله.
د هغه په وینا، دغه بې پیلوټه الوتکې چې د پکتیا قول اردو په سر یې ګزمه کوله ممکن چې امریکایي بې پېلوټه الوتکه به وه.
د سرچینو په وینا، دغه الوتکه د طالبانو په ډزو نه وه لګېدلې.
تر دې وړاندې ځینو طالب چارواکو ادعا کړې وه، چې لا هم د افغانستان هوایي حریم د امریکا له لوري اشغال دی.
دا په داسې حال کې ده، چې ټیک څو ورځې وړاندې د پاکستان موقت لومړي وزیر ویلي و، که چېرې اړتیا پېښه شي؛ نو په افغانستان کې به د خپلې خاورې خوندیتوب لپاره عملیات پیل کړي.
په کابل کې د الکټرونیکي لویو پلورنځیو خاوندان وایي، چې په دې وروستیو کې یې د خرڅلاو بازار سوړ شوی دی. د دغو پلورنځیو خاوندان وایي، ورځ تر بلې بازار سړېږي او دغه وضعیت ورته سخت تاوان رسوي.
حاجي میوند چې په کابل ښار کې یې په خپل پلورنځي کې میلیونونه پانګونه کړې وایي:« د جمهوریت له پرځېدو وروسته د الکټرونیکي توکو بازار سوړ شوی، له سهاره تر بېګا د پېرودونکو په تمه تېروو، یو نیم هم چې راځي په ډېره ارزانه بیه یې غواړي.»
هغه وایي:« پخوا سودا ډېره کېده، اوس نه پېرېدونکي شته او نه هم سودا.»
د حاجي میوند ترڅنګ رامین هم چې د کور لپاره د الکټرونیکي توکو پلورنځی لري له دغه وضعیته سرټکوي او وایي:« خلک هم ملامته نه دي، که اړتیا یې هم پېښېږي؛ خو پیسې نه لري، هره ورځ په خبرونو کې اورو چې لوږه او بې وزلي ډېره شوې؛ خو زه خپله دغه سوړ بازار هم ستړی کړی یم او هم یې اندېښمن کړی یم.»
د جمهوریت له پرځېدو وروسته وزګارتیا او بې وزلي ډېره شوې، ډېرو خلکو دندې له لاسه ورکړې او ښځو ته د طالبانو لهخوا د کار اجازه نه ورکول کېږي، دا هغه لاملونه دي چې د الکټرونیکي توکو د ګرم بازار د سړېدو ترڅنګ پر ډېرو نورو برخو یې هم اغېز پرې اېستی دی.
تېره ورځ ناوخته د پکتیا مرکز ګردیز ښار او قول اردو له پاسه ناڅرګنده بې پيلوټه الوتکه ګرځيدلې او له لاندې پرې ډزې شوې دي. سرچینو له سیمې افغانستان انټرنشنل ته ويلي چې په دغې شکمنې بنګنې الوتکې طالبانو ډیرې ډزې کړې خو الوتکه و نه لګېده.
سرچينې چې د امنيتي ستونزو له امله يې د نوم او ځای له ښودلو ډډه کوله وويل چې: «په دغې ناڅرګندې الوتکې د طالبانو د ۲۰۳ منصوري قول اردو عسکرو له لوري د لويو ماشینګڼو ډزې وشوې خو نښه و نه لګيده.»
باوري سرچينې زیاتوي دغه کار د ښاريان او شا او خوا کلیو خلک انديښمن کړي: «مازدیګر یوه بنګنه الوتکه راغله د ګردیز ښار او قول اردو په سر تاويده خو هیچا ته نه ده معلومه چې د چا وه، له څه وخت وروسته د طالبانو قول اردو له خوا د دهشکې او زیکاویک ډزې پرې شوې خو و نه لګیده، او خلک يې دير وډار کړل.»
ويل کیږي د ځايي طالبانو تر منځ هم اندېښنې ډيرې شوې او دغه کار حیران کړي دي، د عزت الله په مستعار نوم يو کس چې په قول اردو کې دنده لري وايي په تېرو دوو کلونو کې دا ورته نوې تجربه وه: «موږ الحمدالله له هیجا نه ډاریږو خو حیران دېته شوم چې ټول وطن زموږ په واک کې دی بیا دا الوتکې د چا دي او ولې د قول اردو او نظامي ځايونو پر سر ګرځي، زما ملګري هم جذباتي دي او که ریښتیا درته ووايم هم وارخطا دي ځکه هیڅوک نه پوهيږي چې نور به څه کیږي.»
عزت الله وړاندې وايي په الوتکه د ډزو پر مهال هم د دوی مشران سره ویشلي و او ځینې يې په الوتکې باندې د ډزو مخالف و: «خو زه هم دغه وايم چې کله ستا د یوه نظامي لوی مرکز په سر داسې بنګنه ګرځي او ته يې نه پيژنې نو مجبور شي سړی چې ډزې پرې وکړي، په دې وخت کې بیا ځينې مشران له هرې خوا غږونه کوي چې ډزې مه پرې کوئ صبر وکړئ، نو ته او خدای په داسې وخت کې صبر کيږي؟. »
تر اوسه پورې په رسمي ډول د طالبانو حکومت په دې اړه غبرګون نه دی ښودلی او نه يې د دغې ناڅرګندې بې بیلوټه الوتکې په اړه جزیات خپاره کړي. دا لا هم نه ده څرګنده چې دا بې پیلوټه الوتکه د کوم هيواد ده.
خو تر دې وړاندې د طالبانو د دفاع وزیر او لوی درستيز د غونډو پر مهال ويلي و چې «د افغانستان هوايي حریم لاهم د امریکې له لوري اشغال دی.»
تېره اوونۍ د پاکستان موقت لومړي وزیر انورالحق کاکړ هم د خپلو خبرو پر مهال چې په پاکستان کې د وروستیو نا امنیو په اړه غږیده، ویلي و چې «که په کابل کې طالبان ورسره هلته د ټي ټي پي د مرکزونو په نښه کولو کې مرسته و نه کړي، دوی دا توان لري چې خپله له کرښې واوړي او هلته عملیات وکړي.»
د پکتيا همدا د طالبانو ۲۰۳ منصوري قول اردو د خیبر پښتونخوا له کرمې ایجنسۍ سره په نږدې ۸۰ کیلو مترۍ کې د دغه ولايت مرکز ګردیز په څنډو کې پروت دی.
