د هرات په جبریل سیمه کې سرچینې وايي، پر کرولا موټر د وسله والو په برید کې شپږ تنه وژل شوي او درې نور ټپیان شوي دي. د سرچينې د معلوماتو له مخې، دغه کسان د هرات د انجيل ولسوالۍ د خوشرود په سيمه کې د يوه هزاره ديني عالم د څلوېښتۍ له مراسمو ستنېدل چې پرې ډزې وشوې.
دغه بريد د جمعې په ورځ ( لیندۍ ۱۰ مه ) ماسپښين شاوخوا دوه بجې د هرات ښار د جبرایيل ښارګوټي کې شوی دی.
سرچينې زياته کړې، چې په وژل شويو کسانو کې د سيمې د جوماتونو دوه ملا امامان او څلور ښځې هم شاملې دي.
وژل شوي کسان د يکشنبې په شپه د عیدمحمد اعتمادي د وژنې د څلوېښتۍ له مراسمو له مراسمو ستنېدل.
عید محمد اعتمادي هم د تلې ۳۰ مه انجیل ولسوالۍ په خوشرود کې د ناپېژاندو وسله والو له خوا ووژل شوی و.
په دې وروستیو میاشتو کې په هرات کې پر هزاره ګانو بریدونو زور اخیستی دی.
تېره اونۍ هم په هرات ښار کې د شیعه علماوو د شورا دوه غړي رجب اخلاقي او خادم حسین هدایتي ووژل شول.
په افغانستان کې پر شیعه ګانو/ هزاره ګانو د بریدونو زیاتوالي اندېښنې راپارولې دي.
د افغانستان لپاره د بشري حقونو په برخه کې د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي د دې دوو عالمانو په وژل کېدو پسې له نړیوالو معیارونو سره سم د خپلواکې څېړنې او د هغې د عاملینو د سزا غوښتنه کړې وه.
طالبان وايي، د چین حکومت د دوی له خوا ګومارل شوی ډیپلوماټ بلال کریمي په دغه هېواد کې «د افغانستان د رسمي سفیر په توګه ومانه.» چین هم لومړنی هېواد دی چې په تېر سپټمبر کې یې د افغانستان لپاره خپل رسمي سفیر معرفي کړ او د طالبانو ریس الوزرا یې په ځانګړو مراسمو کې باورلیک ومانه.
که څه هم کوم هېواد طالبانو پر رسمیت نه پېژني، خو دا پر ۲۰۲۱ کال واک ته د دوی تر رسېدو راهیسې لومړی ځل دی چې یو هېواد یې استازی د رسمي سفیر په توګه مني.
طالبانو تېره اونۍ وویل، چې د خپل حکومت مرستیال ویاند بلال کریمي یې د چین لپاره د سفیر په توګه ټاکلی دی.
نوموړی د نومبر پر ۲۴ چین ته لاړ او نن د طالبانو ویاند د چینايي چارواکو له خوا د هغه د باورلیک منلو خبره کوي.
ذبیح الله مجاهد د بلال کریمي او چینايي چارواکو د عکس شریکولو سره وايي: «محترم بلال کریمي نن د ۲۰۲۳ میلادي کال د ډیسمبر په اوله نیټه د خپلې اعتمادنامې کاپي د چین د بهرنیو چارو وزارت د تشریفاتو لوی رئیس هونګ لې ته وسپارله.«
نوموړی د هونګ لي له قوله په خپله اعلامیه کې زیاتوي، چې د طالبانو د رسمي سفیر صاحب په راتګ سره د چین او افغانستان ترمنځ دغه مثبتې اړيکې لا پیاوړي او پراخې شي.
د دوی په خبره، د طالبانو د سفیر باورلیک اصل به په ځانګړو مراسمو کې د چین ولسمشر ته هم وړاندې کړل شي.
ښاغلي کریمي هم له نوموړي سره خبرو کې ویلي چې، د دواړو هیوادونو تر منځ لوړې کچې ته د روابطو پورته کیدل یو مهم فصل دی او د لا قوي کیدو او پراخیدو هیله یې لري.
د کاناډا په پخواني پارلمان کې افغان ټبرې مریم منصف د افغانستان انټرنشنل سره په مرکه کې ویلي، د ښځو پر وړاندې د طالبانو سلوک کټ، مټ د جنسیتي توپیر په مانا دی. مېرمن منصف په ټینګار سره وویل، چې په افغانستان کې د ښځو په وضعیت کې د بدلون راوستنه د ټولو خلکو دنده او مسوولیت دی.
نوموړې چې پخوا په کاناډا کې د جنسیتي برخې وزیره هم پاتې شوې، طالبان یې «ترهګر» یاد کړل او په افغانستان کې یې په نارینهو غږ وکړ، چې په دغه هېواد کې دې د مېرمنو ملاتړ ته راودانګي.
مېرمن منصف هغه بندیزونه چې د طالبانو لهخوا په افغانستان کې پر ښځو لګول شوي یو، یو یې وشمېره او زیاته یې کړه:« د طالبانو لهخوا ټول دغه لګول شوي بندیزونه د جنسیتی توپیر ښکاره بېلګې دي.»
هغې وویل، سره له دې چې دا مهال د کاناډا د پارلمان غړې نه ده؛ خو ژمنه یې وکړه چې په کاناډا کې به د افغانانو له فعالیتونو په تېره بیا د ځوان کول له هلو ځلو ملاتړ کوي.
مریم منصف د افغان ځوانانو هڅونه او د هغوی ملاتړ په افغانستان کې د وضعیت د بدلون لپاره اړین وباله.
د طالبانو له واکمنېدو وروسته کاناډا ویلي و، چې ۴۰ زره افغان کډوال به مني او د روان کال د اکټوبر په پای کې یې وویل چې خپله ژمنه یې عملي کړې ده.
له پاکستانه د افغان کډوالو د ستنولو سره هم مهاله ایراني چارواکو هم طالبانو ته ویلي، چې په خپل هېواد کې دې د افغان کډوالو د ستنولو لپاره شرایط چمتو کړي.
د ایران د کورنیو چارو وزیر احمد وحیدي وايي، چې په دغه هېواد کې شاوخوا پنځه مېلیونه افغان کډوال دېره دي، چې یوه برخه یې په قانوني او بله برخه یې په ناقانونه توګه هلته ژوند کوي.
که څه هم چې ښاغلي وحیدي د ناقانونه کډوالو کره شمېره په ډاګه نه کړه؛ خو تر دې وړاندې یو شمېر ایراني چارواکو ویلي و، چې په ایران کې شاوخوا دوه مېلیونه افغانان په ناقانونه توګه مېشت شوي دي.
ایران له ډېرې مودې راهیسې افغان کډوال په زوره له هغه هېواده باسي؛ خو بیا هم هره ورځ په زرګونه افغان ځوانان د وزګارتیا له امله هغه هېواد ته په قاچاقی لارو سفر کوي.
په دې وروستیو کې د پاکستاني چارواکو د پرېکړې له مخې هره ورځ زرګونه افغانان له هغه هېواده په زور اېستل کېږي، چې دې کار د افغانستان اقتصاد ته سخت زیان اړولی دی؛ خو که له ایرانه هم د افغانانو د ستنولو ورته بهیر پیلیږي، نو د دغه هېواد کړکېچن اقتصادی وضعیت به نور هم ورسره کړکېچن شي.
د پښتون ژغورنې غورځنګ فعالینو د پنجشنبې په ورځ (د لیندۍ په نهمه) په جینوا کې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون د مرکزي دفتر مخې ته د پاکستان له لوري د افغان کډوالو د ځورولو پر ضد لاریون وکړ.
د پي ټي ایم غورځنګ فعالانو د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته د افغان کډوالو لېږل او زور زیاتی غندلی.
لاریون کوونکو ویلي، چې پاکستاني چارواکو د افغانانو یو شمېر شخصي او سوداګریز جایدادونه هم ړنګ کړي دي، چې اکثرو یې د نوم لیکنې کارتونه درلودل او په قانوني توګه استوګن وو.
د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پښتین پر خپلې فیسبوک پانې لیکلي چې د جمعې په ورځ (د لیندۍ په لسمه) د جمعې له لمانځه څخه وروسته په ټانک پرېس کلب، قلعه سیف الله، بنو، لورلايي او کویټه کې د چمن پرلت او له افغانانو سره د روان زور زیاتي او د دوی بندي ملګرو په ملاټړ به لاریون وکړي.
د چمن پرلت نن ۴۱مه ورځ ده.
لیکواله: شانتي ماریت دسوزا سخت دریځو په طالبانو کې دننه خپل دریځ پیاوړی کړی دی او په نېږدې کې د دې ډلې د راپرځېدو امکان ناشونې ښکاري. له بهره داسې ښکاري، چې د دغې پخوانۍ اورپکې ډلې بېلابېل اړخونو د اختلاف پر ځای یووالی انتخاب کړی.
د طالبانو مشر هبت الله اخوندزاده د ۲۰۲۱ کال د اګسټ په میاشت کې واک ته د طالبانو له رسېدو راهیسې یوازې درې ځلې په عامه مظهر کې راڅرګند شوی دی.
په منزوي توګه د نوموړي شتون او د هغه د روغتیا په اړه شکونو سره بیا هم هغه کندهار د خپل رژیم د قدرت پر مرکز بدل کړي، چې د رژيم د وفادارو کسانو په ګډون د ۴۰ زره کسانو جوړ شوي قوي پوځي ځواک له خوا یې محافظت کيږي.
د دغه ځواک په جوړېدو ۶۰ میلیارده افغانۍ لګول شوي دي.
اخوندزاده د اکټوبر په میاشت کې عبدالاحد طالب چې د هلمند پخوانۍ والي او د طالبانو د ځانمرګي بریدګرو پخوانی قوماندان و، د خپلو ځانګړو ځواکونو د قوماندان په توګه وټاکه.
هغه لوی واک چې اخوندزاده ترې برخمن دی، د منځلارو او سخت دریځو طالبانو ترمنځ د واک متناسب انډول ښیي چې منځلاري طالبانو د څنډې ته کولو سبب شوی.
د بېلګې په توګه؛ د ۲۰۲۲ کال په سپټمبر کې اخوندزاده د پوهنې سرپرست وزیر نورالله منیر له دندې ګوښه کړ او پر ځای یې د کندهار د علماو د ولایتي شورا رییس مولوي حبیب الله اغا وټاکه.
منیر سره له دې چې د سخت دریځو طالبانو استازیتوب کاوه او د لوړو زده کړو اهمیت یې ردولو؛ خو د نجونو لپاره د ښوونځي د پرانستلو لپاره د هغه ښکاره ملاتړ د لوړ پوړي مشرتابه د افکارو سره په ټکر کې و.
له بلې خوا په خټه کندهاری اغا رسمي زده کړې نه لري؛ خو د طالبانو په لومړي دور کې یې له ۱۹۹۶ او ۲۰۰۱ کلونو ترمنځ د قاضي په توګه دنده ترسره کړې وه.
اغا د خپل کار سره سم وویل چې “د اسلامي امارت په چارواکو ښکاره نیوکه حرامه ده”.
نړۍوالو رسنیو په پرله پسې ډول د طالبانو په تحریک کې اختلافاتو ته اشاره کړې، چې دغه چاره تر اوسه د طالبانو د متحد پاتې کېدو لامل شوې.
سره له دې هم داسې ټول دلایل موجود دي، چې دا ومنل شي چې سخت دریځه طالبان خپل مسیر تعقیبوي او منځ لاري طالبان د لا ډېر منزوي کېدو له وېرې تسلیم شوي دي.
د طالبانو د مشرتابه تګلاره دا ده، چې هغه کسان ونازوي چې له سخت دریځ ملاتړ کوي.
ملا عبدالغني برادر چې په اقتصادي چارو کې د طالبانو د لومړي وزير مرستيال دی؛ يو مهال د منځلاري طالب په توګه ستايل کېده.
خو هغه اخوندزاده ته د وفادارۍ له امله خپل موقف کې پاتې شوی دی. بل بانفوذه طالب مشر په خټه کندهاری د بهرنیو چارو وزیر مولوي امیرخان متقي دی.
متقي د خپل موقف سربیره د مولوي عبدالکبیر تر ناروغېدو وروسته د هغه پرځای د لومړي وزیر مرستیال په توګه وټاکل شو.
خو د ۲۰۲۳ کال په می میاشت کې مولوي عبدالکبیر د ملا حسن اخوند پر ځای د طالبانو د سرپرست صدراعظم په توګه وټاکل شو.
د حقاني شبکه چې د کورنیو چارو وزارت په ګډون مهم وزارتونه په واک کې لري؛ لا هم ځواکمنه ده او کله ناکله د ملا هبت الله له پالیسیو سره مخالفت څرګندوي.
د ۲۰۲۳ کال په فبرورۍ میاشت کې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د طالبانو پر مشر اخوندزاده “د واک انحصار” نیوکه وکړه او زیاته یې کړه چې “وضعیت نور د زغملو وړ نه دی”.
د طالبانو رهبري د نوموړي د وفادارۍ لاسته راوړلو په موخه هغه ته د کورنیو مخاالفینو د سرکوب لپاره پراخه عملیاتي خپلواکي ورکړه.
دا په دې معنا چې هغه او د هغه د امر لاندې د متوسطې کچې طالبان دا خپلواکي لري، چې د پرځېدلي جمهوریت پخواني کارکونکي او خپل مخالفین ونیسي، بندي یې کړي او یا یې هم په زوره تری تم کړي.
حقانيانو ته د پنجشیر د ځپلو امتیاز هم ورکول کیږي. پنجشیر د ۲۰۲۱ کال د اګسټ له میاشتې وروسته د طالبانو ضد مقاومت مرکز و.
د ۲۰۲۳ کال د سپټمبر میاشتې په وروستیو کې پنجشېر ته د خپل لومړني سفر پر مهال سراج الدین حقاني د پنجشیر د خلکو او د طالبانو د سرپرست حکومت ترمنځ د اعتماد پر جوړولو ټینګار وکړه او "د شرعیت په چوکاټ کې هغوی ته د حق ورکولو” ډاډ وکړه.
د کندهاري طالبانو برلاسي ظاهراً د طالبانو د یووالي او د پالیسیو په برخه کې له اختلاف څخه د لرې پاتې کېدو سبب شوي، چې په دې کې له لوړو زده کړو د نجونو منع کول او په نړۍوالو ادارو کې هغوی ته د کار اجازه نه ورکول هم شامل دي.
په دې اړه د اخوندزاده له خوا د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر میاشت کې صادر شوي سخت دریځه فرمانونو سره یوازې په چپه خوله مخالفت وشو.
طالبانو په ښکاره ويلي، چې د دغو پرېکړو بدلون د دوی لومړیتوب نه دی.
له پاکستان سره د اړیکو په برخه کې هم طالبان متحد پاتې شوي دي. سره له دې چې ځینې طالب مشران په ښکاره توګه د پاکستان پلوي دي، دغې ډلې د پاکستان په وړاندې په ځینو مسایلو کې قوي دريځ درلودلی، چې په هغې کې په پاکستان کې د افغان کډوالو او د ډېورند کرښې او د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګریزې راکړې ورکړې موضوعات شامل دي.
د طالبانو وزیرانو په افغانستان کې د پاکستاني طالبانو تحریک غړو ته د پناه ورکولو په اړه د اسلام اباد تورونه په کلکه رد کړي دي.
په همدې ډول د نړۍوالې ټولنې او همدارنګه د سیمې د هېوادونو له خوا په افغانستان کې د یوه ټول شموله حکومت د رامنځته کولو غوښتنې د طالبانو له خوا په بشپړه توګه له پامه غورځېدلي دي.
د راپورونو له مخې؛ د ۲۰۲۳ کال په اګسټ میاشت کې په کابل کې د دیني عالمانو یوې غونډې ته د وینا پر مهال د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر متقي دغه غوښتنه رد کړه.
پرته له دې چې په مستقیمه توګه د ایران نوم واخلي متقي په ایران کې د بشري حقونو پر وضعیت ریشخند وهلی و.
تر هغه وړاندې ایران هم په افغانستان کې د ټول شموله حکومت له جوړېدو ملاتړ کړی و. هغه ویلي وو: "ستاسو په هېواد کې زرګونه کسان تری تم شوي دي؛ خو بيا هم څوک جرئت نه کوي چې پوښتنه يې وکړي".
هغه دغه راز د ایران نوم وانه خیست؛ خو پوښتنه یې وکړه چې "ایا تاسو ټولشموله حکومت لرئ؟"
په نېږدې وخت کې د طالبانو د رژيم رانسکوریدل ناشونی ښکاري. په داسې حال کې چې په دغه ډله کې دننه سخت دریځو خپل موقف قوي کړي دی، طالبان ممکن په منځنۍ او اوږدې مودې کې د دوی د ناسمې حکومتولۍ، د اقتصادي فرصتونو نشتوالي، د ښځو او مخالفو ډلو پر وړاندې د تاوتریخجن چلند او د افغانانو د بد وضعیت له امله په پښتون مېشتو سیمو کې هم کې ورو - ورو د زیاتیدونکې ناخوښۍ سره مخ شي.
یادونه: دغه تحلیلي لیکنه له "ده ډیپلوماټ" مجلې څخه ژباړل شوې ده.
