د جرمني د زلزله پېژندنې ادارې د راپور له مخې، دغه زلزله د ریښتر په کچه ۴ اعشاریه ۲ درجې وه او مرکز یې د فیض اباد ښار د سویل ختیځ په ۶۲ کیلومترۍ کې ښودل شوی دی. دا په یوه اونۍ کې درېیمه زلزله وه، چې په بدخشان ولایت کې کېږي.
پرون یوې زورورې زلزلې د افغانستان، هند او پاکستان ځینې سیمې لړزولې وې.
خو رویټرز خبري اژانس د اروپا د مدیترانې د زلزله پېژندنې د مرکز په حواله ویلي، چې د دغې زلزلې شدت د ریښتر په کچه ۶ اعشاریه ۲ درجې و.
د دغې زلزلې ټکانونه د کابل په ګډون د افغانستان په یو شمېر ختیځو ولایتونو او همداراز په ځینو ګاونډیو هېوادونو کې هم احساس شوي؛ خو ویل کېږي چې په دغو هېوادونو کې یې ټکانونه کمزوري ول.
یو امریکايي سناتور وویل، چې په افغانستان کې د طالبانو د بیا واکمنېدو او د بایډن په اداره کې له افغانستانه د امریکا د وتلو «کمزوري» ماموریت په سیمه کې ترهګرې ډلې زړورې او تاوتریخجنې کړې دي. جان هوون افغانستان انټرنشنل ته ویلي، د جوبایډن ادارې د دغو ډلو پر وړاندې کمزوری عمل کړی.
هغه زیاته کړه، چې جوبایډن له افغانستانه د امریکايي ځواکونو په وتلو کې «ډېر کمزوری» عمل کړی دی.
هغه وویل، دغه کار نه یوازې افغانستان او امریکا ته ستونزې راولاړې کړې؛ بلکې د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین، یې هم پر اوکراین د برید کولو لپاره «زړهور» کړ.
دغه امریکايي سناتور د افغانستان انټرنشنل د خبریال عارف یغقوبي سره په مرکه کې د ایران اسلامي جمهوریت په سیمه کې د هغو ډلو په ملاتړ تورن کړ، چې پر امریکايي ځواکونو بریدونه کوي.
هغه په سره سمندرګي کې د حوثیانو بریدونو ته په اشارې ویلي، چې امریکا او ملګري یې باید دغو بریدونو ته ځواب ووايي او دغه شان کړنې نورې باید پای ومومي.
له دې سره هم مهاله د امریکا د استازو مجلس د پنجشنبې په ورځ د (مرغومي ۲۱مه) د افغانستان په اړه ناسته لرله. دغه ناسته د قانون جوړوونکو د دواړو غاړو جمهوري غوښتونکو او ډیموکراټانو لهخوا بلل شوې وه.
د امریکا ځانګړو استازو او د امریکا د نړۍوالې پرمختیایي ادارې مرستیال مشر په دغه ناسته کې د استازو پوښتنو ته ځوابونه ورکړل.
د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو د کمېټې مشر مایکل مکال په دغه ناسته کې وویل، چې طالبان یوه ترهګره ډله ده؛ خو د بایډن اداره غواړي دغه ډله د ترهګرو ډلو له نوملړه وباسي.
هغه زیاته کړه، داسې ښکاري د بایډن اداره غواړي د دوستۍ له مخې د طالبانو په سیاست کې بدلون راولي.
ښاغلي مکال وویل، په افغانستان کې د امریکا شل کلنې هڅې په اوبو لاهو شوې.
هغه د افغانستان په اړه د امریکا پر سیاست نیوکه وکړه او ویې ویل، چې د بایډن اداره د افغانستان د خلکو لپاره هیڅ تګلاره نه لري.
مایکل مکال همدارنګه افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې «د شمالي ټلوالې د مشرانو سره» له هغې ډلې له احمد مسعود سره خبرو ته لېواله دی.
هغه دا رنګه هغه نور جریانونه هم یاد کړل، چې د طالبانو حکومت د پرځولو پلویان دي.
د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر اژانس د یوه راپور په خپرولو سره لیکلي، چې د طالبانو د ریاست الوزراء سیاسي مرستیال پرون په سپېدار ماڼۍ کې د افغانستان لپاره د انګلستان له شارژدافیر رابرټ چارترن ډکسن سره وکتل.
راپور کې راغلي، چې مولوي عبدالکبیر په دغه کتنه کې د افغانستان او انګلستان اړیکې دوستانه وبللې او زیاته یې کړه، چې طالبان نړۍ او په ځانګړې توګه له انګلستان سره مثبت تعامل غواړي.
نوموړي زياته کړه، چې انګلستان دې د افغانستان رښیتنی انځور نړۍ ته وړاندې کړي او له دې ډلې سره دې تعامل وکړي.
په ورته مهال باختر اژانس د انګلستان د شارژدافیر له خولې لیکلي، چې هېواد یې په افغانستان کې د تلپاتې سولې او ټیکاو پلوی دی او له همدې امله له نړۍوالو سره د افغانستان د اړیکو او تعامل په برخه کې هڅې کوي.
د هغه په وینا، له افغانستان سره د نړۍ تعامل دوامدارو سیاسي بحثونو او تماسونو ته اړتیا لري.
نوموړي زياته کړه، چې هېواد یې غواړي افغانستان له نړۍ سره وصل او د دوی ترمنځ ناسم پوهاوی له منځه يوسي.
برتانوي وګړو ته خبرداری ورکړل شوی، ډېرو هغو سیمو ته دې له سفره ډډه وکړي چې په کې د خیبرپښتونخوا، بلوچستان، ازاد کشمیر او سند ایالتونه شامل دي. د بریتانیا د بهرنیو چارو وزارت خپلو خلکو ته ویلي، چې د پاکستان او افغانستان پولې ته څېرمه سیمو ته دې هم سفر نه کوي.
نورې سیمې چې د دغه وزارت لهخوا د سفر لپاره د ناخوندي سیمو په نوملړ کې راغلي، د خیبر پښتونخوا، بلوچستان او ازاد جمو او کشمیر برخې شاملې دي.
خیبر پښتونخوا کې باجوړ، بنو، بونیر، چارسده، ډېره اسماعیل خان، خیبر، کوهاټ، کرمه، لکي مروت، کوز دېر، مهمند، اورکزي، پېښور، سوات، ټانک، شمالي او سویلي وزيرستان په کې شامل دي.
د بلوچستان او سند ځینې برخې هم په دغه نوملړ کې ښودل شوې دي.
دغې ادارې د انګلستان وګړو ته خبرداری ورکړی، که چیرې دوی د مشورې خلاف سفر وکړي؛ نو د دوی د سفر بیمه باطلېدی شي.
افغانستان ته له پاکستانه د جمعیت العلمای اسلام ګوند د مشر مولانا فضل الرحمان په مشرۍ تللی پلاوی وايي، چې د افغان کډوالو د اېستلو په برخه کې د پاکستان حکومت وروستۍ پرېکړه سمه نه وه او په دې سره د افغان کډوالو ټول بشري حقونه له پامه غورځول شوي دي.
دغه پلاوي ویلي، چې په دې اړه هغوی پخوا هم د اعتراض غږ اوچت کړی او تر دې وروسته به هم د پاکستان له حکومت سره خبرې کوي، چې د دغو کډوالو په اېستلو کې له زغمه کار واخلي.
دغه پلاوی چې پرون پنجشنبه د جنورۍ په ۱۱مه نېټه د طالبانو د کډوالو او راستنېدونکو چارو له وزیر خلیل الرحمن حقاني او د هغه وزارت له مشرتابه سره خبرې کولې ویلي، چې موږ هم د اېستل شویو کډوالو سره ګډې اندېښنې لرو او زموږ د سفر یوه موخه هم دا ده، چې د دواړو هېوادونو تر منځ د رامنځته شوي کړکېچ په کمولو او هوارولو کې ونډه واخلو.
مولانا فضل الرحمن زیاته کړې:« موږ به د پاکستان له حکومتي چارواکو څخه وغواړو، چې افغان کډوالو ته نور وخت هم ورکړل شي؛ ترڅو په خپله خوښه او په تدریجي توګه خپل هېواد ته ستانه شي.»
سره له دې چې افغانستان ته د دغه پلاوي سفر ته رسمي پروتوکول ورکړل شوی؛ خو په اسلام اباد کې د بهرنیو چارو وزارت ویاندې زهرا بلوڅ رسنیو ته ویلي، چې دغه سفر د مولانا فضل الرحمان شخصي سفر دی او د حکومت لهخوا د دغه سفر ملاتړ نه کېږي؛ خو زیاته کړې یې ده چې دغه پلاوی به له ستنېدو وروسته خپل راپور د بهرنیو چارو له وزارت سره شریک کړي.
په سویس کې د افغانستان د کنګل شویو پیسو د خوندي تابه د صندوق څارونکی غړی انورالحق احدي سره له دې چې د امریکا څارونکې ادارې سیګار د راپور د ځینو برخو سره همغږی دی؛ خو وايي چې د ورکړل شوي راپور پایله او نتیجه یې بې بنسټه او خیالي ده.
سیګار په تازه راپور کې ویلي و، داسې وېره شته چې له دغو پېسو نا سمه ګټه پورته شي او یا هم دغه خوندي شوې پیسې د هغو کسانو لاس ته ورشي، چې په ترهګریزو کړنو کې ترېنه کار واخلي.
خو د افغانستان د سوداګرۍ پخوانی وزیر او په سویس کې د اماني صندوق د څارونکې ډلې غړی انور الحق احدي د افغانستان انټرنشنل پښتو سره په یوه ځانګړي بحث کې خلکو ته ډاډ ورکړ، نه یوازې دا چې دغه پیسې خوندي دي؛ بلکې تر دا مهاله یې شاوخوا ۱۹۰ مېلیونه ډالره ګټه هم کړې.
هغه وايي:« د افغانستان د ۳.۵ مېلیارډه ډالرو له پاره څلور څارونکي ګومارل شوي، دوه تنه یې افغانان، یو یې د امریکا د مالیې مرستیال وزیر او بل تن یې هم د سویس د حکومت یو لوړ پوړی چارواکی دی. موږ دغه پیسې په ځانګړو بېړنیو حالاتو او یا هم په افغانستان کې د نویو افغانیو او پاسپورټونو د چاپ له پاره هغه مهال لګولی شو، چې څلور واړه غړي پرې هوکړه وکړي. دغه پېسې هیڅکله هم د پرمختیايي پروژو او یا په نورو برخو کې نه لګول کېږي او د هیچا لاس ته هم نه شي ورتللای.»
دا چې سیګار ولې د افغانستان د دغې شتمنۍ په برخه کې د درغلیو اندېښنه څرګنده کړې او دغه راپورو په کومو اسنادو او لاسوندونو چمتو شوی، د سوداګرۍ پخوانی مرستیال وزیر مزمل شینواری وايي، دغسې راپورونه نن سبا تر ډېره خیالي او په هوايي خبرو راڅرخي، چې رښتینولی په کې کمه وي.
هغه افغانستان انټرنشنل پښتو ته وویل:« د سیګار راپورونه د پخوا په شان ډېر باوري نه دي، یو لامل یې دا دی چې سیګار نن سبا په افغانستان کې فعالیت نه لري؛ پخوا به دوی د حکومتي استازو سره په اړیکه کې ول، ځینو افغانانو ورسره د افغانستان په د ننه کې کار کاوه چې وزارتونو او نورو ادارو ته یې لاسرسی لاره، د کره معلوماتو له راټولو وروسته به یې بشپړ راپور چمتو کاوه چې اوس دا چاره ناشونې ده.»
په کابل کې د یوه خصوصي بانک سلاکار محب الله شریف بیا وايي، چې نن سبا سیګار د داسې سرچینو پر مټ راپورونه چمتو کوي چې هغوی د افغانستان له کورني شرایطو او حالاتو خبر نه دي.
ښاغلی شریف وايي، چې د دغه شان راپورونو جوړول د دغې نړۍوالې ادارې باور سخت زیانمنولای شي:« راپور له واقیعتونو لرې دی کوم معلومات چې بهر مېشتو افغانانو ورکړي د اوسني واقیعتونو، د افغانستان د پولي سیاست او جوړښت سره توپیر لري. باید سیګار په راپورونو کې عیني واقیعتونه له پامه و نه غورځوي، چې په راتلونکې کې د دغې ادارې ارزښت له لاسه وځي.»
امریکا د ۱۴۰۱ کال د وږی په میاشت کې اعلان وکړ، چې د افغانستان له کنګل شویو پېسو درې نیم ملیارډه ډالر به په سویس کې ساتل کېږي او په ځینو ځانګړو حالاتو کې به ترېنه کار اخیستل کېږي، په بېړنیو حالاتو کې د افغانانو لاسنیوی د نویو افغانیو او پاسپورټونو د چاپ په برخه کې به له دغو پېسو ګټه پورته کېږي.
د معلوماتو له مخې، نن سبا د دغه صندوق د کلنۍ ګټې برخه ۴.۵ سلنه ده او هره میاشت لس مېلیونه ډالر ګټه کوي.
