د ننګرهار د عامې روغتیا ریاست د پخواني مرستیال عبدالله عزیزي کورنۍ افغانستان انټرنشنل ـ پښتو وویل، چې د طالبانو استخباراتو ښاغلی عزیزي نیولی او زنداني کړی دی. دا کورنۍ وايي، د څو اوونیو په تېریدو بیا هم عزیزي محکمې ته وړاندې شوی نه دی او له نامعلوم برخلیک سره مخ دی.
د عبدالله عزیزي کورنۍ افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل، چې دوی د طالبانو له مشرانو غواړي، چې که نوموړی جرم ولري، نو باید محکمې ته وړاندې شي او د تورونو په اړه یې څېړنه وشي او دوی ته دې د مدافع وکیل د نیولو حق ورکړل شي.
نوموړی د علومو انستیتوت استاد و او د طالبانو واک ته راسېدو سره دغه ډلې لومړی د یاد انستیتوت امر او بیا شاوخوا یو نیم کال د ننګرهار د عامې روغتیا مرستیال ټاکلی و.
د عبدالله عزیز ي کورنۍ وايي نوموړی د تېرې روژې په ۲۷ شپه د طالبانو د استخباراتو لخوا ونیول شو او بیا وروسته د ننګرهار زندان ته انتقال شوی؛ خو شاوخوا شل ورځې کیږي تر اوسه یې د دوسیې د څرنګوالي په اړه هیڅ درک نه لګیږي.
د عزیزي کورنۍ زیاتوي کله چې هم دوی د ننګرهار استناف محکمې ته مراجعه کوي، نو د محکمې رییس ورته ځواب کې وايی چې نوموړی د فساد په دوسیه کې نیول شوی دی.
د غزیزي کورنۍ د انصاف غوښتنه کوي او وايي، که نوموړی د فساد له امله نیول شوی وي، نو ولې محکمه نه دایریږي.
طالبانو تر اوسه د عبدالله عزیزي د نیولو او د هغه د دوسیې په اړه څه نه دي ویلي.
د ماشومانو د ژغورنې سازمان وايي، یوه الوتکه چې ۹۲ ټنه درمل په کې بار وو افغانستان ته رسېدلې ده. دغه سازمان ویلي، چې په دغو طبي مرستو سره به د څلور لکه زره ماشومانو په ګډون څه باندې ۶۷۵ زره کسان درملو ته لاسرسی پیدا کړي.
د ماشومانو د ژغورنې موسسې نن وویل، چې دغه طبي مرسته په افغانستان کې د شري په ګډون د مخنیوي وړ ناروغیو له زیاتوالي وروسته شوې ده.
د دغه سازمان د شمېرو له مخې؛ د روان کال په لومړیو څلورو میاشتو کې له پنځو کلونو کم عمره څه باندې زر تنه ماشومان د تنفسي ناروغیو له امله مړه شوي دي.
دغه سازمان لیکلي، چې د تېر کال په پرتله له پنځو کلونو کم عمره ماشومانو کې د شري ناروغۍ پېښې ۴۴ سلنه زیاتې شوې دي.
د ماشومانو د ملاتړ اداره وايي، نږدې ۱۸ میلیونه افغانان، چې د افغانستان د نفوس ۴۰ سلنه برخه لري، روغتیايي خدمتونو ته محدود لاسرسی لري.
د ماشومانو د ژغورنې موسسې لیکلي، چې د دې موسسې په ۵۸ ثابتو او ګرځنده روغتیايي مرکزونو کې به له ۹۰ ټنو زیات درمل وویشل شي او په لرې پرتو سیمو کې به خلکو ته د درملو د رسولو زمینه برابره شي.
د دغه سازمان په خبرپاڼه کې راغلي، چې په تېرو دريو مياشتو کې يې تر پنځو کلونو کم عمره ماشومانو کې د تنفسي ناروغۍ د نږدې ۶۹ زره پېښو درملنه کړې ده.
د ماشومانو د ژغورنې ادارې مشر ارشد ملک وویل: «په افغانستان کې ډېر ماشومان د مخنیوي وړ ناروغیو له امله مري. د دغو درملو په راتګ سره به د هېواد په لرو پرتو سیمو کې تر ۴۰۰ زرو ډېر ماشومان د درملنې وړ وګرځي.
د دغه سازمان په خبرپاڼه کې د طبي مرستو ارزښت څه د پاسه ٥٩٠ زره ډالره بلل شوى دى، چې د هالنډ د مرستندويه سازمان، د اروپايي ټولنې د بشري مرستو، د جرمني د بهرنيو چارو وزارت او د امريکا د نړيوالې پراختيايي ادارې او یو شمیر نورو سازمانونه لخوا ورکړل شوي دي.
د پاکستان په پلازمېنه اسلام اباد کې ګڼو خبریالانو او د خبریالانو ټولنو په یوه خوله پر پاکستاني چارواکو غږ کړی، چې دغلته دې د مېشتو افغان کډوالو خبریالانو لاسنیوی وکړي او د هغوی په خوندیتوب کې دې له هیڅ راز مرستې او همکارۍ ډډه نه کوي.
دغو خبریالانو او بنسټونو پرون دوشنبه د (غويي ۱۱مه) په اسلام اباد کې جوړې شوې غونډې ته وویل، هغه افغان کډوال چې په افغانستان کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته پاکستان ته کډه شوي په بد اقتصادي او امنیتي وضعیت کې ژوند کوي او د نړۍوالې ټولنې مرستې او همکارۍ ته سترګې په لار دي.
ویناوالو وویل، دغه خبریالان چې نورو هېوادونو ته د تګ لپاره په تمه دي د سخت اقتصادي وضعیت او په پاکستان کې د پولیسو د ځورولو سره مخامخ دي.
دوی ویل، چې د ګڼو خبریالانو د ویزو موده ختمه شوې او د جبري شړلو سره مخامخ دي.
هغوی په خپلو خبرو کې زیاته کړه، که هر یو خبریال له دغه هېواده ایستل کېږي؛ نو د طالبانو له ګواښونو او ان د وژلو سره مخامخ کېدای شي.
ویناوالو له نړۍوالې ټولنې وغوښتل، چې د دغو خبریالانو په اېستلو کې دې پاملرنه وکړي او د هغوی د کډوالۍ د غوښتنلیکونو بهیر دې چټک کړي.
کله چې په ۲۰۲۱ کال کې طالبانو پر افغانستان واګې ټینګې کړې؛ نو ګڼو خبریالانو د ځان خوندي کولو په موخه پاکستان ته مخه کړه او دغلته د سختو شپو ورځو په تېرولو سره یې شاوخوا دوه کاله تېر کړل.
د ځینو شمېرو له مخې، لا هم شاوخوا ۲۰۰ افغان خبریالان د خپلو کورنیو سره د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې بې برخلیکه پراته دي او هره ګړۍ په زوره له دغه هېواده د شړلو او ځورولو سره مخامخ دي.
راپور کې راغلي، چې دغه افغان خبریالان تر ډېره بې کاره دي او د پاکستان د ویزو د نه درلودو په ګډون ګڼې ټولنیزې او اقتصادي ستونزې لري.
د طالبانو د کانونو او پټروليم وزارت ويلي، چينايي سوداګرو د دوی له چارواکو سره په ليدنه کې د نفتو او ګازو په برخه د پانګونې غوښتنه کړې.
طالب وزير شهاب الدين دلاور چينايي پانګوالو ته د اسانتياو برابرولو ډاډ ورکړی.
د طالبانو د کانونو او پټروليم وزارت د دوشنبې په ورځ په خپله اعلاميه کې ويلي، چې شهاب الدين دلاور او د همدې وزارت د پلان او پاليسی معين ضیاءالرحمان الاریوبي په کابل کې له یو شمېر چينايي سوداګرو سره کتلي.
اعلاميه زياتوي، چې چينايي پانګوالو د افغانستان د کانونو په ځانګړې توګه د نفتو او ګازو په برخه کې د پانګونې غوښتنه کړې ده.
اعلاميه د خپل وزير له قوله ليکلي: «د بهرنيو پانګوالو د جلب او جذب لپاره اسانتياوې برابرې دي او کولای شي، په کاني زېرمو کې د پانګونې په موخه خپل پروپوزلونه موږ ته وسپاري.»
تر دې وړاندي د طالبانو د کانونو او پټروليم وزير شهاب الدين دلاور د ځينو چينايي کمپنيو له استازو سره په ليدنه کې ويلي وو، چې له هېواده د باندې د کانونو پروسس په موخه د خامو کاني موادو د صاداراتو اجازه چاته نه ورکوي.
طالبانو په بیا واکمنېدو سره د پنجشېر په ګډون د افغانستان په مختلفو ولایتونو کې د کانونو سپړلو ته مخه کړه.
د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزارت ویاند همایون افغان څه موده مخکې د کانونو په اړه ويلي وو، چې د افغانستان په بېلا-بېلو سېمو کې د کورنيو او بهرنیو شرکتونو له لوري د ۲۰۰ کوچنيو او ۱۵ لويو کانونو د استخراج چارې روانې.
د هرات ولایت څخه ځینې سرچینې وايي، چې د دغه ولایت د ګذرې ولسوالۍ په اندیشه ښارګوټي کې پر یو جومات برید کې د میرمنو او ماشومانو په ګډون شپږ ملکي کسان وژل شوي دي.
یوې سرچینې افغانستان انټرنشنل ته ویلي، چې پر موټر سایکل سپرو دوو بریدګرو د ماښام تر لمانځه وروسته پر هغه کسانو ډزې کړي چې له مسجد څخه راوتل. د اندیشه په ښارګوټي کې ډیری هزاره ګان ژوند کوي، هغه قومي او مذهبي ډله چې په وار وار د داعش له خوا پرې بریدونه شوي دي.
د سرچینو په وینا، دغه برید د امام زمان په نوم د شیعه ګانو پر یو مسجد شوی او ویل کیږي چې په کې ځینې کسان ژوبل شوي هم دي.
دغه برید د ماښام د لمانځه وروسته شوی دی. طالبانو تر اوسه د دغه برید په اړه څه نه دي ویلي.
د افغانستان د بشري حقونو د وضعیت د راپور په اړه د ملګرو ملتونو تر ۲۰ زياتو غړو هېوادونو د نجونو د زده کړو او کار د بنديزونو د لېري کېدو، د طالبانو له لوري د بشري حقونو د پاللو، ټولګډونه حکومت د جوړېدو او د «حدود» د درېدو غوښتنې وکړې.
په جينوا کې د افغانستان د دايمی استازولۍ له خوا د افغانستان د بشري حقونو د راپور د ارزيابۍ په غونډه کې یو شمېر هېوادونو له طالبانو وغوښتل، چې له «انتقامي وژنو او خپلسرو نیونو» دې لاس واخلي.
په غونډه کې د ځينو هېوادونو د استازو څرګندوني:
مالټا:
د ملګرو ملتونو په دې ناسته کې د مالټا استازي له طالبانو وغوښتل: «د نجونو او ښځو پر وړاندې او د نړۍوالو معيارونو خلاف دې ټول قوانین لغوه شي.»
مونټینیګرو:
د مونټینیګرو هېواد استازي بیا وويل، چې د طالبانو انتقامي وژنې په نړۍ کې بې ساري دي.
هغه زياتوي: « د طالبانو له خوا انتقامي وژنې د نړۍ په هېڅ کوم ځای کې ورته والی نه لري.»
مراکش:
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د راپور د ارزونې په غونډه کې د مراکش استازي په افغانستان کې د بشري حقونو د ارزښتونو په چوکاټ کې د تعليمي نصاب پر جوړولو ټينګار وکړ.
نوموړي وويل: «افغانستان باید داسې حکومت ولري، چې په هېواد کې د ګډوډۍ مخه ونیسي. په افغانستان کې د بشري حقونو د ارزښتونو پر بنسټ بايد تعلیمي نصاب شي.»
نيوزيلنډ:
د نيوزيلنډ استازي بيا له طالبانو وغوښتل، چې په افغانستان کې دې د بشري حقونو خپلواک کمېسیون ته د فعاليت اجازه ورکړل شي.
هغه زیاته کړه: « طالبان دې په افغانستان کې د بشري حقونو خپلواک کمېسیون جوړ کړي او د دغه هېواد د اتباعو ټول اساسي حقونو ته دې درناوی وکړي او په افغانستان کې دې هغه قوانين لغوه شي، چې د ښځو حقونه تر پښو لاندې کوي.»
پارګواي:
د پارګواي استازي بيا طالبان د بشري حقونو د خرابېدو لامل وبلل.
نوموړي وويل: «طالبان په افغانستان کې د بشري حقونو د خراب وضعیت لامل دي. په افغانستان کې ټول هغه قوانين باید ژر تر ژره لغوه شي، چې د نجونو او ښځو حقونونه تر پښو لاندي کوي.»
ماليزيا:
په غونډه کې د ماليزيا استازي له طالبانو وغوښتل، چې د ملګرو ملتونو له بنسټونو سره دې په افغانستان کې د پوهنې د ښه فعاليت په برخه کې همکاري وکړي.
قرغزستان:
د قرغزستان استازی بيا وويل: « ټول قومونه باید د افغانستان په اړه په تصمیم نیولو او پرېکړو کې برخه واخلي.»
لیختن اشتاین:
د لیختن اشتاین استازي هم خبري وکړې او د طالبانو له لوري يې د پخواني جمهوريت د کارکوونکو پر هدفي وژنو اندېښنه وښوده.
هغه وويل: «د پخواني افغان حکومت د کارکوونکو هدفي وژنې د منلو وړ نه دي او په افغانستان کې د ترهګرۍ د ګواښ په اړه اندېښمن يو.»
مکزيک:
د مکزيک استازي د طالبانو له لوري د پخواني حکومت او يو شمېر فعالانو پر خپلسري نيونو او بدني مجازاتو خواشني او اندېښنه وښودل.
هغه وويل: « له طالبانو غواړو، چې خپلسرې نیونې او بدني مجازات دې بند کړي.»
اندونيزيا:
په همدې غونډه کې د اندونيزيا استازي طالبانو ته د مشورې په ډول وويل: « داسې حکومت جوړ کړئ، چې د افغانستان د ټولو خلکو استازیتوب وکړي.»
ايټاليا:
د ايټاليا استازي په افغانستان کې د طالبانو له لوري د حدودو او اعدام د ژر بندېدو غوښتنه وکړه.
نوموړي وويل: « موږ په افغانستان کې د تورنو کسانو د اعدام د سزا د ژر تر ژره بندېدو غوښتنه کوو او هم له طالبانو غواړو، چې د اعدام شويو کسانو شمېرې دې خپرې کړي.»
جاپان:
د جاپان استازي له طالبانو وغوښتل، چې د بشري حقونو په وړاندي دې ټول بنديزونه لېري کړي.
کويټ:
د کويټ استازي بيا له طالبانو څخه د نجونو پر وړاندې د خنډونو او بندیزونو د لېري کېدو غوښتنه وکړه.
فلسطين:
د فلسطين استازي بيا وويل، چې بايد په افغانستان کې د ښځو حقونو ته درناوی وشي.
هغه وويل: «موږ غواړو، چې په افغانستان کې د ښځو حقونو ته درناوی وشي. له طالبانو څخه غوښتنه کوو، چې د تعلیم، کار، د تګ راتګ ازادي او روغتیايي خدمتونو ته د لاسرسي په ګډون د ښځو حقونو ته درناوی وکړي.»
لوګزامبورګ:
لوګزامبورګ استازي هم له طالبانو وغوښتل، چې د افغانانو اساسي حقونو ته دې درناوی وکړي.
المان:
المان بيا د طالبانو له لوري د نجونو او ښځو سره توپيز چلند وغانده: « د ښځو پر وړاندې سیستماتیک تبعیض، تاوتریخوالی او جنسي ځورونه غندو او دا د بشريت ضد جرم ګڼل کېږي.»
واتيکان
د واتيکان استازي وويل: « طالبان دې د ښځو او مذهبي اقلیتونو پر وړاندې تبعیضي فرمانونه لغوه کړي، د نړۍوالو کنوانسیونونو په چوکاټ کې بشري او د ښځو حقونو ته درناوی وکړي او هم دې خپلسرې وژنې او نيونې بندې کړي.»
په غونډه کې د روسيې، ترکيې او يو شمېر نورو هېوادونو استازو هم خبري وکړې او له طالبانو څخه يې وغوښتل، چې د بشري حقونو پالل دې مراعت کړي.
د ملګرو ملتونو په دې ناسته کې د افغانستان په استازيتوب نصير احمد فايق، نصير احمد اندېشه، شاه ګل رضايي او نظيفې حقپال هم خبري کړې
دغو استازو له نړۍ وغوښتل، چې له طالبانو سره اړیکې پرې کړي او د طالبانو له خوا د بشري حقونو د سرغړونو له امله دې پر دوی نور بندیزونه زیات کړي.
فايق وويل: « طالب ډلې په افغانستان کې د ترهګريزو فعالیتونو لپاره مناسب ماحول رامنځته کړی او طالب مشران د مخدره موادو په قاچاق کې لاس لري.»
د بشري حقونو ادارې د ملي راپور له مخې؛ په افغانستان کې د طالبانو له ملاتړ سره بېلابېلې ترهګرې ډلې؛ لکه القاعده، تحریک طالبان پاکستان، داعش خراسان، د تاجکستان د انصار الله جماعت، د ازبکستان اسلامي غورځنګ او حقاني شبکه یو ځل بیا را ژوندۍ شوې دي.
په دغه راپور کې ویل شوي، چې په افغانستان کې د امنیت د ښه والي له ادعا سره - سره په دغه هېواد کې پر ښوونځیو او دیني تاسیساتو ترهګریز بریدونه دوام لري.
دغه راپور زیاتوي، چې د ترهګریزو بریدونو د قربانیانو کورنۍ له هیڅ ډول بې پرې څېړنو څخه ګټه نه اخلي.
د افغانستان د بشري حقونو ملي راپور کې یادونه شوې، چې طالبانو د بشري حقونو پر ضد شاوخوا ۲۰۰ فرمانونه صادر کړي دي.
دا فرمانونه په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو، قومي او مذهبي لږه کیو او نورو زیان منونکو ټولنو په حقونو برید دی.