اروپايي ټولنې په خپرې شوې وینا پاڼه کې ویلي، چې په افغانستان کې د وروستیو سېلابونو له امله له زیانمنو شویو خلکو سره ۴۰۰ زره یورو مرسته کوي. دغه ټولنه وايي، په دغو مرسته شویو پیسو به د بغلان، تخار او بدخشان ولایت سېلاب ځپلو لپاره بېړڼۍ مرستې چمتو شي.
د دغې ټولنې په راپور کې ویل شوي، چې دغه مرستې به د ډاکار او اکټېډ ادارو لهخوا پر خلکو ووېشل شي.
په خیرپاڼه کې زیاته شوې، چې په دغو پیسو به خلکو ته پاکې اوبه، تشنابونه او د خوندیتوب نورې اسانتیاوې برابرې شي.
تېر کال هم دغې ټولنې افغانستان ته د ۱۵۹ مېلیونه یورو بشري مرسته کړې وه.
پاکستانۍ رسنۍ راپور ورکړی، چې د ۲۰۲۴ کال د مې تر ۲۰ مې نېټې پورې له پاکستانه د ټولو ستنو شویو افغان کډوالو شمېر ۵۷۷۲۳۹ ته رسېدلی او د ستنېدو دغه لړۍ لاهم روانه ده.
د دې پاکستان ډیلي د راپور له مخې، د مې له لسمې تر ۲۰ مې پورې د ۹۶۸۵ افغان کډوالو له ډلې ۳۴۲۱ یې نارینه، ۳۰۱۷ یې ښځې او ۳۲۴۷ یې ماشومان وو.
د راپور له مخې، دغه ۲۸۷ کورنۍ په ۳۵۲ موټرو کې افغانستان ته ستنې شوې.
خو له بل پلوه څو ورځې وړاندې بیا د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند متیو مېلر په خپلې اونیزې خبري ناسته کې په پاکستان کې د افغان کډوالو پر وضعیت تم شو او له اسلام اباده یې وغوښتل، چې د افغانستان وضعیت ته په کتو دې دوی بېرته نه ستنوي.
هغه په خپلو خبرو کې په ګاونډیو هېوادونو کې د پناه غوښتونکو افغانانو د ساتنې پر اړتیا ټینګار وکړ او ویې ویل:« موږ به د پاکستان په ګډون د افغانستان ګاونډیان وهڅوو، چې د افغانستان بد وضعیت ته په کتو سره د کډوالو د نه ستنولو مشورې ته درناوی وکړي.»
تر دې وړاندې د پاکستان د ایالتونو او سرحدي سیمو وفاقي وزارت په پاکستان کې د راجستر شويو افغان کډوالو د اوسېدو موده د د مې میاشتې تر ۳۰مې نېټې پورې وغځوله؛ خو دغه موده هم د ختمېدو په درشل کې ده.
د ایران د سوداګرۍ خونې د صنایعو د کمېسیون رییس په افغانستان کې د چینايي شرکتونو شتون ته په اشارې ویلي، چې په دغه هېواد کې د ایراني شرکتونو لپاره د پانګونې زمینه برابره نه ده.
نوموړي د ایران له حکومته وغوښتل، چې له ایراني شرکتونو سره د افغانستان د کانونو په برخه کې د پانګونې لپاره مرسته وکړي.
بهرام شکوري د دوشنبې په ورځ اېلنا خبري اژانس ته وویل:«د افغانستان په کانونو کې د ایراني پانګهوالو لپاره د داسې زمیني برابرولو ته اړتیا ده، چې حکومت یې باید چمتو کړي.»
نوموړی وايي، د افغانستان په کانونو کې د ایراني شرکتونو نه فعالیت په دې معنا نه دی چې دوی پانګونه نه کوي.
د بهرام شکوري په وینا، په افغانستان کې د چینايي شرکتونو فعالیت د هغو شرایطو له امله دی چې د دوی حکومت له طالبانو سره د تړونونو په لاسلیکولو سره رامنځته کړی دی.
شکوري وايي، چې ایراني چارواکو تر اوسه خپلو پانګهوالو ته په افغانستان کې داسې زمینه نه ده برابره کړې.
هغه د ایران حکومت ته وړاندیز وکړ، چې د حکومتونو سره په اړیکو کې د سیاسي مسلو پرتله اقتصادي مسلو ته لومړیتوب ورکړي.
د ایران د سوداګرۍ خونې د صنایعو د کمېسیون رییس وايي: «د اقتصادي اړیکو پیاوړتیا د هېواد سیاسي دریځونه پیاوړي کولای شي.»
په افغانستان کې د امریکايي ځواکونو پخواني قوماندان کانګرس ته ویلي، چې له افغانستانه د وتلو د "ډېرو بدو" پایلو په اړه یې څو ځله بایډن ته خبرداری ورکړی و. سکاټ مېلر د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې ته وویل:«له وتلو وروسته مې د افغانستان د ښې راتلونکې هیله نه درلوده.»
سکاټ مېلر تېره میاشت د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې ته له افغانستانه د وتلو په اړه د تړلو دروازو تر شا شاهدي ورکړې وه.
نوموړی یو له هغو ۲۰ شاهدانو څخه دی، چې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو له وتلو وروسته یې د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو په کمېټه کې شاهدي ورکړې.
د مېلر د څرګندونو متن واشنګټن پوسټ ته په لاس ورغلی، چې د ورځپاڼې په وینا دا متن به د بایډن د بهرنۍ پالیسۍ د نیوکه کوونکو تبرګي ته لاستی ورکړي.
د استازو د جرګې د بهرنیو اړیکو د کمېټې مشر او له افغانستانه د امریکايي ځواکونو پر وتلو نیوکه کوونکي مایکل مکال دغې ورځپاڼې ته ویلي، د مېلر شاهدي دا څرګندوي چې د بایډن لهخوا د «وروستي کس د وتلو» د سپارښتنې سره سم د افغانستان غمیزه ستره او چټکه کړه.
مېلر چې د ۲۰۱۸ کال له سپټمبر څخه تر ۲۰۲۱ کال پورې په افغانستان کې د امریکايي او ناټو ځواکونو قومندان و، وکیلانو ته وویل، کله چې یې په ۲۰۲۰ کال کې د ټولو بهرنیو ځواکونو د وتلو امر تر لاسه کړ؛ نو په افغانستان کې اور بل شو.
مېلر افغانستان ته د راټوکېدلو ګواښونو او ورپېښو خطرونو په اړه د چارواکو د سر نه خلاصولو له امله ډېر اندېښمن و.
کله چې مېلر افغانستان ته ولاړ د شاوخوا ۱۵۰۰۰ امریکايي پوځیانو قومانده یې په غاړه واخیسته، چې وروسته یې شمېر ۸۶۰۰ ته راټیټ شو.
هغه وویل، چې د طالبانو په وړاندې یې د پام وړ هوايي بریدونه زیات کړل او پر دې ډلې یې فشار راوړ چې خبرو اترو ته غاړه کېږدي.
د ټرمپ ادارې د ۲۰۲۰ کال په فبرورۍ کې له طالبانو سره تړون لاسلیک کړ او افغان لوړپوړي چارواکي له خبرو څنډې ته کړای شول.
د همدې کال تر ورستیو ټرمپ د سرتېرو د کمولو امر وکړ، لومړی یې دا شمېر ۴۵۰۰ او وروسته یې د امریکايي سرتېرو شمېر ۲۵۰۰ ته راټیټ کړ.
بایډن واک ته له رسېدو وروسته له طالبانو سره د ټرمپ د ادارې هوکړې عملي کړې، چې له افغانستانه به ټول ځواکونه وباسي؛ خو د وروستي امریکايي سرتېري تر وتلو مخکې د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۱۵مه د افغانستان حکومت هغه مهال ړنګ شو، چې ولسمشر له هېواده ووت.
د طالبانو د مرکزي بانک مشر د ملګرو ملتونو د عمومي منشي له مرستیالې سره په لیدنه کې ویلي، چې پر دغې ډلې نړۍوالو بندیزونو د خلکو د پېرودلو ځواک کم کړی دی.
هدایت الله بدري وايي، د افغانستان د مالي سیسټم پر وړاندې له بندیزونو سره سره نړۍوال راکړې ورکړې د نا رسمي چېنلونو له لارې ترسره کېږي.
د دوشنبې په ورځ د (غويي ۳۱مه) د طالبانو د مرکزي بانک رییس په کابل کې د ملګرو ملتونو د عمومي منشي له مرستیالې روزماري ډي کارلو سره کتلي او د افغانستان د اقتصادي وضعیت او د مالي او بانکي سکټور په اړه یې خبرې وکړې.
واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته د امریکا حکومت د افغانستان د مرکزي بانک شاوخوا اوه مېلیارډ ډالره شتمني
کنګل کړه.
همدا راز د افغانستان پر بانکي سیسټم د بندیزونو د لګېدو تر څنګ له افغانستان سره رسمي او مالي راکړه ورکړه هم بنده شوې ده.
د باختر اژانس د خبر له مخې بدري ویلي: «د افغانستان په بانکي سکټور لګول شويو بنديزونو د هېواد په مالي ثبات منفي اغېز کړى او خلکو ته يې زيات زيانونه اړولي دي.»
هغه زیاته کړه، دغو بندیزونو د خلکو د پېرودلو ځواک کمزوری کړی او د افغان بانکونو لپاره یې نړۍوالو مالي او بانکي سیسټمونو ته لاسرسی ستونزمن کړی دی.
د طالبانو د مرکزي بانک مشر ویلي:«که څه هم موږ په سختو شرایطو کې د بانکوالۍ سکټور ستونزې اداره کړې؛ خو بندیزونه د دې لامل شوي، چې د افغانستان بانک د قوانینو، مقرراتو او پالیسیو خلاف د نا رسمي چینلونو له لارې نړۍوالې راکړې ورکړې ترسره شي.»
بدري د افغانستان پر بانکي سیستم د محدودیتونو د لیرې کولو غوښتنه کړې؛ خو د اقتصادي چارو د کارپوهانو په وینا، په هغو هېوادونو کې چې له بشري حقونو څخه سرغړونې روانې وي، نه یوازې دا چې بندیزونه به پرې کم نه شي؛ بلکې د دې وېره هم شته، چې د نورو بندیزونو سره به هم مخامخ شي.
له مزارشریف څخه یوې سرچېنې افغانستان انټرنشنل پښتو ته وویل، تېره شپه ناوخته هغه دوه تنه ډاکتران چې په خپلو کې وروڼه هم وو؛ ناپیژانده وسلهوالو پرې برید کړی، چې یو یې ځای پر ځای مړ شوی او بل یې ټپي دی.
د دغې سرچېنې په خبره تېره شپه دوشنبه د (غویي ۳۱مه) ناپېژانده وسلهوالو شاوخوا نهه بجې د مزارشریف ښار په څلورمه ناحیه د «علي شېر نوایي» په سیمه کې د ډاکتر یاسین پر موټر برید کړی، چې له امله یې محمد یاسین وژل شوی او د هغه مشر ورور ډاکتر یوسف ټپي شوی دی.
د وژل شوي او ټپي شوي ډاکتر خپلوان وايي، چې دغو دواړو وروڼو د مزارشریف په ښار کې شخصي کتن ځایونه لرل او هره ورځ به یې تر ناوخته ناروغان معاینه کول.
که څه هم چې سیمهییزو چارواکو تر دې مهاله په دې اړه څه نه دي ویلي؛ خو په مزارشریف ښار کې یو ډاکتر د نوم نه ښودلو په شرط افغانستان انټرنشنل ته وویل، دا څووم برید دی چې له امله یې ډاکتران وژل کېږي.
هغه وایي،سره له دې چې طالبان په افغانستان کې د سرتاسري سولې او ټیکاو خبره کوي؛ خو دوی دغلته د خوندیتوب احساس نه کوي او په وېره او ترهه کې ژوند تېروي.
