د طالبانو د پټلۍ ادارې مشر وايي، د ترکمنستان د پټلۍ ادارې مشره سره یې د هرات په تور غونډۍ کې د دې بندر د پراختیا او د ۲۲ کيلومتره پټلۍ د غځولو دوه پروژې پرانیستې. بخت الرحمان شرافت وایي له تورغونډۍ د هرت په لور تر صنوبر پوري د دې کرښې جوړل د سوداګریزو توکو د انتقال لپاره مهم دي.
ښاغلی شرافت شرافت د همدې پروژې د پرانيستني په مراسيمو کې ویلي، چې د تورغونډۍ بندر پراختیا سره کې ګدامونه او فرعي پټلۍ جوړېږي.
نوموړي ويلي، چې د هرات لور د ۲۲ کیلومترو په اوږدوالي تر صنوبر پټلۍ غځول ورته ځکه مهم دي، چې هرات له مزار شریف او وروسته له چین سره نښلوي.
شرافت دا ونه ويل، چې دغه پروژه به په څومره وخت کې بشپړه شي او څومره لګښت به پر راشي.
هممهاله د طالبانو رییس الوزار ملا حسن اخوند او د هغه د مرستیال ملا برادر په ګډون مختلف لوړپوړي طالب چارواکي نن هرات ته تر تلو وروسته ترکمنستان ته اوښتي او هلته یې د ټاپي پروژې د عملي چارو پیلېدو پرانیسته وکړه.
دا پروژه د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته د ترکمنستان ګاز رسوي.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت کونسلي مرستیال وايي، سږنۍ څلوېښتۍ کې له ۷۰ زرو ډېر پاکستانیان او تر ۳۷ زرو افغانان د دغه هېواد له لارې وړیا ویزې سره عراق ته لاړل. د نړۍ له مختلفو په تېره نږدې هېوادونو شیعه یان هر کال د امام حسین څلوېښتۍ یا اربعین کې د ګډون لپاره کربلا ته ځي.
د ایسنا د راپور له مخې، عليرضا بیګدلي د حسیني څلوېښتي د مرکز په ۱۲۸ غونډه کې وویل، چې افغان او پاکستاني زیارتوالو ته یې د لا ښو خدمتونو لپاره په لارو کې ۱۴ کونسلي ادارې پرانیستې وې او همدارنګه یې د عراق په کربلا، نجف، بغداد، اربیل، سلیمانیه کې هم کونسلګریو څلرویښت ګړۍ خدمت کاوه.
ښاغلی بېګدلي وايي، د عراق حکومت ته د قناعت ور کولو لپاره یې ډېره هڅه وکړه، چې د دغه هېواد خاورې ته د افغان او پاکستاني زیارتوالو د تګ لپاره د محرم میاشتې له پیل تر پایه ویزې ور کړي.
له دې سره نوموړی بیا هم مني چې د ایران خاوره کې به دغه زیارتوال له ستونزو سره مخ شوي وي، ځکه ترې بښنه غواړي.
څلوېښتۍ ته د تلو په درشل کې افغان زیارتوالو شکایت درلود چې د ایران دولت د ۱۸۰ شرکتونو کسانو ته وزیرې نه دي ور کړې چې شمېر یې زرګونو ته رسېږي.
د افغانستان بهرنیو چارو پخواني وزیر د هغه راپور په غبرګون کې چې په جلال اباد ښار کې د خوارځواکۍ او نورو ناروغیو له امله سلګونه ماشومان مړه شوي، پر طالبانو غږ کړی چې له بشري مرستو دې ناوړه ګټه نه اخلي. حنیف اتمر خبرداری ورکړ چې افغانستان له ستر بشري ناورین سره مخ دی.
اتمر د سې شنبې په ورځ وروسته له هغه په خپله ایکس پاڼه کې اعتراض وکړ چې، د بي بي سي په يوه راپور کې ويل شوي وو، په تېرو شپږو مياشتو کې د جلال اباد په روغتون کې ٧٠٠ ماشومان مړه شوي.
د دغو ماشومانو د مړینې د زیاتوالي اصلي لاملونه خوارځواکي او د مخنیوي وړ ناروغۍ بلل شوې دي. چې په منځنۍ کچه یې په جلال اباد کې هره ورځ تر درېيو پورې د ماشومانو ژوند اخیستی.
د بي بي سي د راپور له مخې په افغانستان کې شاوخوا ۳،۲ میلیونه ماشومان له خوارځواکۍ سره مخ دي.
نړۍوال بنسټونه وايي، لږ تر لږه ۲۷ میلیونه افغانان بشري مرستو ته اړتیا لري. خو ملګري ملتونه وايي، له افغانستان سره په نړۍوالو مرستو کې کموالی راغلی دی.
ورته مهال، له افغانستان سره د امریکا د مرستو د څارنې د دفتر په ګډون یو شمېر بنسټونو ویلي چې طالبانو له نړۍوالو مرستو ناوړه ګټه اخیستې او په دې برخه کې یې د ناوړه ګټې اخیستنې د مخنیوي لپاره کوم ګامونه نه دي پورته کړي.
پخواني وزیر اتمر د خپلې ایکس پاڼې له لارې په طالبانو غږ کړی، چې باید د ژوند د ژغورلو لپاره د افغانستان ملي عواید په مسوولیت سره وکاروي.
د مخکیني حکومت دغه وزیر په افغانستان کې د تیلو، ګازو او نورو کانونو د ایستلو لسګونه تړونونو ته اشاره کوي، چې طالبانو د چین، ایران او منځنۍ اسیا له شرکتونو سره لاسلیک کړي دي.
حنیف اتمر له طالبانو وغوښتل چې په «هېواد کې د ښځو پر بنسټیزو حقونو لګیدلي ټول بندیزونه لرې کړي، چې هغوی وکولای شي د بشري مرستو په رسولو کې برخه واخلي او هغه په سم او مساوي ډول تر ټولو اړمنو ورسوي.»
هغه د بشري مرستو پر دوام ټینګار وکړ او د نړۍ له هېوادونو یې وغوښتل چې د «طالبانو پر تګلارو د کرکې له امله باید دغه مرستې بندې نه کړي چې د میلیونونو افغانانو ژوند له ګواښ سره مخ کوي.»
د طالبانو یوه ویاند ویلي چې دوی ته دا وضعیت له پخواني حکومت څخه په میراث پاتې دی. دا هغه ادعا ده چې د روغتیا او بشري مرستو د بنسټونو وروستۍ ارزونې یې د طالبانو له وروستیو تګلارو سره تړي.
په افغان ماشومانو کې خوارځواکۍ خبره نوې نه ده. په ۱۳۹۳ کال کې د افغانستان د روغتیا وزارت ځینو شمېرو ښودلې وه چې له افغانستان سره د نړۍوالو مرستو له کیدو سره هم تر ۴۰ سلنې زیات ماشومان له خوارځواکۍ سره مخ دي.
د افغانستان د بشري حقونو فعالې حوریه مصدق د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا په غونډه کې د افغان ښځو له حقونو څخه د محرومیت او په «کور کې د هغوی زنداني کولو» په اړه د اسلامي هېوادونو پر چوپتیا نیوکه وکړه.
هغې په «کندهار کې د ناڅرګند کس» د امر په وړاندې د دغو هېوادونو چوپتیا «د خپګان او کرکې وړ» وبلله.
هغې پر نورو هېوادونو هم د طالبانو سره د اړېکو «عادي کولو» او «په نرمۍ سره د رسمیت پېژندلو» له امله نیوکه وکړه، ویې ویل چې دغه حکومتونه د افغان ښځو پر وضعیت نه پوهېږي او د هغوی حالت یې له پامه غورځولی دی.
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا د دویمې ورځې لپاره هم د افغانستان پر وضعیت بحث وکړ او ګډون کوونکو هېوادونو پر طالبانو نیوکې وکړې.
اغلې مصدق پر اسلامي هېوادونو تور ولګاوه چې تر اوسه پورې یې په افغانستان کې د طالبانو پر تګلارو «هیڅ اعتراض» نه دی کړی.
هغې د طالبانو مشر ته کنایه ډوله اشاره وکړه او ویې ویل: «زه له اسلامي هېوادونو څخه پوښتنه کوم چې په کندهار کې یو ناڅرګند سړی ناست دی او ځان ته امیرالمومنین یا د ټولو مسلمانانو مشر وايي. ایا د هغه عقیده ریښتیا هم تاسو ته د پلي کولو وړ ده؟»
مصدق په ځانګړې توګه د امربامعروف او نهي عن المنکر د قانون د اعلان یادونه وکړه، چې د افغانستان په اړه د بشري حقونو د شورا د غونډې په لومړۍ ورځ د نړۍ د ګڼو هېوادونو له توند غبرګون سره مخ شو.
حوریه مصدق وویل: «د طالبانو له خوا د امربالمعروف او نهي عن المنکر قانون له تصویب وروسته د اسلامي هېوادونو له غبرګون څخه په بشپړه توګه مایوسه او خپه شوی یم. د اسلامي هېوادونو هیڅ کوم اعتراض مې ونه لید.»
اغلې مصدق وویل، «هیڅ ډول تاوتریخوالی یا توپیري چلند باید د کلتور یا دین په نوم توجیه نه شي.»
د بشري حقونو دغې افغانې فعالې اسلامي هېوادونو ته خبرداری ورکړ چې په افغانستان کې روان افراطیت به دوی ته هم ور وغځېږي.
هیڅ اسلامي هیواد طالبان په رسمیت نه دي پیژندلي. له دغو هېوادونو څخه یو شمېر لکه متحده عربي اماراتو پر طالبانو غږ کړی چې د ښځو په اړه خپله تګلاره بدله کړي.
د اندونيزيا استازي د دوشنبې په ورځ د وږي ۱۹مه د بشري حقونو د شورا په غونډه کې وويل، چې طالبان د ښځو له زده کړو د منعه کولو لپاره هېڅ مذهبي توجيه نه لري.
هغه هیله څرګنده کړه چې د اندونیزیا دیني عالمان به د ښځو د کار او زدهکړو په اړه د طالبانو نظر بدل کړي.
د بشري حقونو په شورا کې د افغان ښځو لپاره د امریکا استازې ویلي، چې له طالبانو سره د هېوادونو اړیکې باید د دې ډلې په چلند کې د بنسټیزو بدلونونو سره مشروطې وي.
رینا امیري د نړۍ له هېوادونو وغوښتل چې له طالبانو سره د اړیکو له بې قید او شرطه عادي کېدو ډډه وکړي.
مصدق دغه راز د افغان مېرمنو د کړاو په اړه هم څرګندونې وکړې او له هېوادونو یې وغوښتل چې له طالبانو سره اړیکې عادي نه کړي.
هغې وویل، طالبانو ښځې په خپلو کورونو کې بندیانې کړې دي.
د بشری حقوقو دغې فعالې ټینګار وکړ: «دا هماغه ډله ده چې یو وخت د یوې ترهګرې ډلې په توګه پیژندل کیده. ستاسو راتلونکی ګام څه دی؟ ایا په بل ګام کې له داعش یا القاعدې سره اتحاد کوئ؟»
د طالبانو ویاند ذبیحالله مجاهد د یوې ایرانۍ ورځپاڼې سره په مرکه کې له افغان کډوالو غوښتنه وکړه، چې افغانستان ته دې ستانه شي. هغه دا رنګه له ایراني حکومته هم وغوشتل، چې د افغان کډوالو حقونو ته دې پاملرنه وکړي او د نوموړي په وینا، «زور زیاتې ښې پایلې نه لري.»
په دې وروستیو کې د ایران د کورنیو چارو وزیر اسکندر مومني له افغان کډوالو غوښتي و، چې «خپل هېواد ته دې ستانه شي او د خپل هېواد په ابادولو کې دې ونډه واخلي.»
مومني په یوې ټلویزیوني خپرونه کې ویلي و:« ایران د دومره زیاتې کډوالۍ وس نه لري.»
مجاهد دغو څرګندونو ته د سې شنبې په ورځ د ایران د سازندهګۍ ورځپاڼې سره په مرکه کې وویل، چې «له زوره کار اخیستنه ښې پایلې نه لري.»
د افغانستان د پخواني حکومت تر ړنګېدو وروسته سلګونه زره افغانان ګاونډیو هېوادونو ایران او باکستان ته کډه شول.
په تېرو درېیو کالو کې دغو دواړو هېوادونو ګڼ شمېر کدوال له خپلو هېوادونو په زوره واېستل.
د ایران نوي حکومت پتېیلې، چې پوله وتړي او افغان کډوال وباسي.
د لویدیځوالو رخه او کینه
مجاهد په دغې مرکه کې د طالبانو د رژیم د نه په رسمیت پېژندلو په اړه د هغو هېوادونو یادونه وکړه، چې افغانستان یې اشغال کړی و.
هغه وايي، دوی له موږ سره کینه پالي او له هغوی سره د اړیکو ټینګول وخت ته اړتیا لري.
نوموړي د مېرمنو د تعلیم په اړه وویل، چې دیني متنونه بیا کتنې ته اړتیا لري او د نجونو د زدهکړو ځای او د هغوی د لېږد رالېږد مسله تر بحث او څېړنې لاندې ده.
مجاهد د ایران د حقابې په اړه وویل، چې طالبان د دغې حقابې مراعتولو ته ژمن دي؛ خو د وچکالۍ پر مهال ایران هم باید شرایط په پام کې ونیسي.
هغه وویل، سږنی کال د بارانونو د ورېدو له امله د ایران حقابه په بشپړ ډول ورکړل شوې ده.
تر دې وړاندې د ایران د پارلمان یو غړي فداحسین مالکي ویلي و، چې طالبان د سېلابي اوبو او حقابې تر منځ تېروتنه کوي.
د ګوندونو زیاتوالی د کړکېچونو زېږنده دی
مجاهد د پراخ بنسټه حکومت په اړه وویل:«اسلامي امارت یو پراخ بنسټه حکومت دی.»
د هغه په وینا، په حکومت کې د ګوندونو ګډون د پخوانیو کړکېچونو لامل و او دا چاره نوره ناشونې ده.
په داسې حال کې چې لویدیځوال د بشري حقونو په مراعتوو ټینګار کوي، روسیې او ایران له طالبانو غوښتي چې له پښتنو پرته نورو قومونو ته دې هم په حکومت کې ونډه ورکړي.
د روسیې د بهرنیو چارو وزیر د طالبانو هغه ادعا رد کړه چې وايي، د نورو قومونو استازي هم د دوی په حکومت کې ونډه لري.
د داعش ګواښونه
مجاهد وايي، چې داعش په افغانستان کې منظم مرکز نه لري او نه شي کولای خپلو لیکو ته کسان جذب کړي.
هغه د امنیت شورا هغه ادعا رد کړه، چې القاعده او داعش په افغانستان کې فعالیتونه کوي.
د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې په دې وروستیو کې ویلي و، چې اقاعده په افغانستان کې خپلې نوې اډې جوړوي او طالبان له هغوی سره د کورونو، وسلو، مېرمنو او مالي ملاتړ په برخو کې مرسته کوي.
اېکسپریس ټریبیون ورځپاڼې د سرچینو له قوله ویلي، چې د خوست په ځاځي میدان کې د پاکستاني ځواکونو سره په نښته کې ۱۶ طالبان وژل شوي او ۲۷ نور ټپیان شوي دي. د دغه خبر له مخې؛ په دغو نښتو کې د طالبانو دوه ټانکونه هم له منځه تللي دي.
دغې رسنۍ خبر ورکړی، چې پاکستاني ځواکونو د افغان پولې په اوږدو کې د دغه هېواد پر پوځي پوستو د طالبانو له بريد وروسته غبرګون ښودلی او په پايله کې د دواړو لورو ترمنځ سخته جګړه پیل شوه.
د دغه رپوټ له مخې؛ د طالبانو او د پاکستان د فوځ تر منځ نښتې د وږي مياشتي د ۱۷مې نېټې له سهار څخه بیا تر وږي د ۱۹مې نېټې تر ماښامه دوام وکړ.
ایکسپرېس ټریبیون لیکي، چې دا ډزې د افغانستان له پلوسین سیمې څخه پرته له کوم ځانګړي دلیل څخه پیل شوې دي.
طالب چارواکو تر اوسه د خپلو ځواکونو د مرګ ژوبلې په اړه څه نه دي ویلي.
تر دې مخکې جیونیوز او د پاکستان دولتي راډیو د خپلو سرچینو په حواله ادعا کړې وه، چې په دغو نښتو کې د طالبانو دوه قوماندانان هم وژل شوي دي.
د شام سیمه ییزو سرچینو د شنبې په ورځ افغانستان انټرنشنل ته ویلي وو، چې د خوست په ځاځي میدان ولسوالۍ کې په تېره اوونۍ کې د دویم ځل لپاره د دواړو لورو د ځواکونو تر منځ پر ډېورنډ کرښه نښته شوې او په دې نښته کې له سپکو او درنو وسلو کار اخیستل شوی دی.
