سرچینې: تورخم دروازه نن د عامو خلکو د تګ راتګ لپاره پرانیستل کیږي
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې تورخم کې د مسافرینو د ثبت سېسټم کې ستونزې حل شوي او نن دغه دروازه د دواړو خواوو وېزه لرونکو عامو خلکو د تګ راتګ لپاره پرانستې ده.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې تورخم کې د مسافرینو د ثبت سېسټم کې ستونزې حل شوي او نن دغه دروازه د دواړو خواوو وېزه لرونکو عامو خلکو د تګ راتګ لپاره پرانستې ده.
تورخم دروازه ۲۶ ورځې د پاکستان له لورې په تورخم کې د طالبانو لهخوا په ډيورنډ فرضي کرښه د چیک پوستو د جوړولو په غبرګون کې تړل شوې وه.
دلته د پاکستاني ځواکونو او طالبانو ترمنځ سختې نښتې وشوې چې په پایله کې یې د مسافرینو د ثبت سېسټم زیانمن شوی و.
تېره ورځ د ۲۵ ورځو ځنډ وروسته تورخم دروازه د سوداګریزو فعالیتونو لپاره پرانیستل شوه او ترڅنګ یې افغان ناروغانو ته پاکستان ته د تګ اجازه ورکړل شوې وه.
د معلوماتو له مخې د تورخم له لارې هره ورځ د بار وړونکو لاریو تر څنګ نږدې ۱۰ زره مسافر تګ راتګ کوي او په ډېورنډ فرضي کرښه دغه دروازه د سوداګرۍ او د خلکو د بېروبار له پلوه تر ټولو بوخته لار ګڼل کیږي.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د دفتر د معلوماتو له مخې، د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ ارزښت په ۲۰۲۴ کال کې له ۱.۶ میلیارد ډالرو څخه اوښتی و.
چارواکي وايي، له تورخم لارې هره ورځ شاوخوا ۱۵۰۰ بار وړونکي موټر تګ راتګ کوي.
د امریکا متحدهایالاتو د بهرنیو چارو وزارت ویاندې د طالبانو او امریکايي پلاوي د خبرواترو په هکله د افغانستان انټرنشنل خبریالې د پوښتنې په ځواب کې د امریکايي یرغمل شویو کسانو بېرته راګرځول د دغه سفر لومړیتوب بللی دی.
مېرمن ټامي بروس د جمعې په ورځ (د وري لومړۍ)زیاته کړې چې د اوسني وضعیت او شرایطو د بدلون لپاره اوږدمهاله موضوعات هم مطرح دي.
افغانستان ته د امریکايي پلاوي له سفر او د جورج ګلزمن خوشېدو وروسته د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت په یوه بیان کې ویلي چې د طالبانو لهخوا د نورو نیول شویو امریکايي وګړو په هکله اندېښنه لري.
د دغه وزارت په مطبوعاتي کنفرانس کې د افغانستان انټرنشنل خبریالې مرضیه حسیني پوښتنه کړې: «له څلورو کلونو وروسته د لومړي ځل لپاره امریکایي استازي کابل ته لاړل او له طالبانو سره یې خبرېاترې وکړې. ایا دا د طالبانو پر وړاندې د امریکا د نوي ډېپلوماتیک چلند په مانا نهده؟ د امریکايي یرغمل د خوشېکېدو علاوه، د نورو کومو موضوعاتو په تړاو خبرې شوې دي؟»
ورته مهال، د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د دې پوښتنې په ځواب کې ویلي: «اوس مهال په دې هکله جدي ستونزې شته چې پهکې ښکېل یوو، خو ډېره مهمه دا ده چې امریکایان بېرته خپلو کورونو ته ستانه شوي دي. د امریکایانو د بېرته راګرځولو علاوه د اوسني وضعیت د بدلون لپاره پر اوږدمهاله موضوعاتو هم بحث شوی دی.»
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند په دې تړاو د نورو جزییاتو له وړاندې کولو ډډه کړې او ټینګار یې درلود چې په دې مذاکراتو کې سیاسي ملاحظات شته دي.
له دې مخکې د افغانستان لپاره د امریکا ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد په ګډون یو امریکایی پلاوی کابل ته تللی و او د طالبانو په بند کې د متحدهایالاتو د بندیانو په تړاو یې د دغې ډلې له چارواکو سره خبرېاترې کړې دي.
د یادونې ده چې دا پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته کابل ته د امریکايي پلاوي لومړنی سفر دی.
د ملګرو ملتونو ځانګړې راپور ورکوونکی رېچارډ بېنېټ د نوي زدهکړه ییز کال په مناست له دې شعار سره «افغان نجونو ته د زده کړو اجازه ورکړئ» په افغانستان کې له شپږم ټولګي پورته له زدهکړو د بې برخې نجونو په اړه ویلي چې ددغه بندیزونو ځوابویل اړین دي.
د نوي کال په رارسېدو سره په افغانستان کې ښوونځي پرانستل کېږي خو سږ کال هم د نجونو پر مخ د ښوونځیو د خلاصیدو په اړه کوم څرک نه لیدل کیږي.
رېچارډ بېنېټ پر اېکس لیکلي: «لکه څنګه چې افغانستان کې ښوونځي بیا پرانستل کیږي، نجونې او ښځې د طالبانو د جنسیتي ځورونې له امله له شپږم ټولګي پورته له زده کړو څخه محرومې دي. حساب ورکول اړین دي، غوره کیفیت لرونکې، جامع زده کړو ته په مساوي ډول لاسرسی، د بشري حقونو درناوی دی.»
تر دې واړندې په کور دننه او بهر یو شمېر پېژندل شویو مشرانو هیله څرګنده کړې وه چې نوی کال به د خوښیو کال وي او د نجونو پر مخ به د طالبان له لورې پر زده کړو بندیز پای ته ورسیږي.
د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي هم د نوي کال په مناسب د طالبانو حکومت باندې غږ وکړ چې د نجونو او ښځو پر مخ د زده کړو بندیز پای ته ورسوي.
طالبان له بیا واکمنېدو سره په افغانستان کې د تېر په څېر د نجونو او ښځو پر وړاندې د زده کړو دروازې وتړلې، همدا ډول یې د ښځو په کار او سیاسي ګډون بندیز ولګوه، ترڅنګ یې د سفر او تفریح په برخه کې ښځې محدودې کړې او تر ډېره یې اړ کړې چې په کورنو کې پاتې شي.
د ښځو او نجونو پر وړاندې د طالبانو سخت بندیزونه په کور دننه او نړۍواله کچه له سختو غبروګونو سره مخ شول، خو دغه غبرګونونو تر اوسه د طالبانو په دریځ کې کوم بدلون نه دی راوستی.
د پاکستان ډان ورځپاڼې د "افغان سیاست او سیاسي پلټنې" تر عنوان لاندې یوه مقاله خپره کړې، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ یې اړیکي څېړلي. دغې مقاله کې د طالبانو د بیا واکمنېدو له امله د خېبر پښتونخوا په قبایلي سیمو کې د ناامنۍ د زیاتوالي او هند ته د طالبانو په نږدې کېدو بحث شوی.
په مقاله کې راغلي چې د پاکستان او طالبانو امنیتي ځواکونو ترمنځ وروستۍ نښتې د دواړو ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د ژور کړکېچ نښه ده.
شاوخوا څلور کاله مخکې کله چې طالبانو کابل ونیو، پاکستاني ملکي او پوځي مشرانو لهخوا ونمانځل شو، له هغه وروسته د اسلاماباد او طالبانو ترمنځ اړیکې په ډراماټیک ډول خړې پړې شوې.
د طالبانو له رانسکورېدو راهیسې، پاکستان د خپلې لوېدیځې پولې په اوږدو کې د ترهګرۍ له نوې څپې سره مخامخ شوی، چې په کې ټي ټي پي او داعش خراسان په سر کې دي. د ټي ټي پي پر مشکوکو پټنځایونو د پاکستان هوايي بریدونو او پرله پسې ډېپلوماټیکو ګواښونو د اورپکو د ځپلو لپاره کابل متوجه نه کړ.
لکه څنګه چې زموږ پوځي او ملکي مشران د افغانستان پالیسۍ له ناکامۍ سره مخ دي، په ستراتیژۍ بیا غور کول یوازې پوځي ځوابونو او ډېپلوماټیک فشار ته نه، بلکې تر دې ډېر ژور تحلیل ته اړتیا لري. دا د تېرو ناسمو حسابونو یو بېطرفه ارزونه او د راتلونکي لپاره یو روښانه لید غواړي.
د لویدیځې پولې په اوږدو کې د تروریزم بیا راښکاره کیدل د څو لسیزو د دولتي پالیسیو مستقیمه پایله ده چې د هېواد جوړونې ستراتیژیو او داخلي امنیت پالیسي په شمول د بهرنیو او کورنیو پالیسیو د وسیلو په توګه یې مذهبي افراطیت او وسله والو ته وده ورکړه. په دې منځ کې عمده د پاکستان افغان پالیسي وه، چې لږ تر لږه له ۱۹۷۰ لسیزې راهیسې پر اسلامپالو نیابتي وسله والو تکیه کوي.
د دې پالیسي مدافعینو په دودیز ډول استدلال کاوه چې دا د سیمه ییز جیوپولیټیک او امنیت د خنډونو له امله رامنځته شوې. په داسې حال کې چې جیو پولیټیکل خنډونه د منلو وړ نه دي، د امنیت مشرتابه په مهمو پړاوونو کې بدیلونه درلودل - هغه انتخابونه چې دوی ترې ډډه کوله.
د سړې جګړې په جریان کې، زموږ امنیتي بنسټ د متحده ایالاتو او شوروي په سیالۍ کې د نیابتي وسله والو په توګه کار کاوه. په ۱۹۹۰ لسیزه کې، د طالبانو ملاتړ دوه چنده شو، د نورو ټولو افغان ښکیلو اړخونو څخه یې لرې کړل چې په تېرو لسیزو کې یې ورسره ښې اړیکې جوړې کړې وې. د سپټمبر له یوولسمې وروسته، پاکستان اجازه ورکړه چې خپله خاوره د طالبانو لپاره د پټنځای په توګه وکاروي، سره له دې چې دغو کړنو کورني او نړۍوال غبرګونونه راوپارول. د ښکاره لګښتونو سره سره، د طالبانو پلوه افغان پالیسي دوام لري.
په اصل کې، د افغانستان پالیسي په افغانستان کې د ستراتیژیکو اهدافو د ترلاسه کولو لپاره د مختلفو اړخونو د اسلامي افراطیانو په ملاتړ تکیه کړې ده. پایلې ویجاړونکې وې.
په بهر کې، د پاکستان اهداف - د هند د نفوذ سره مقابله او په کابل کې د دوستانه حکومت ډاډمن کول - ناکام شوي. په تېرو څلورو لسیزو کې له نوي ډیلي سره د کابل اړیکې د اسلام اباد په پرتله ډېرې ښې وي.
طالب پلوي تګلارې له امریکا او پراخې لوېدیځې نړۍ سره هم اړیکې خرابې کړې. امنیتي متمرکز چلند د هېواد جیو-اقتصادي ګټې هم زیانمنې کړې، لکه له افغانستان سره تجارت، د منځنۍ اسیا زیرمو ته لاس رسی او د افغان کډوالو بېرته ستنیدل.
په داخلي توګه، لګښتونه ویجاړونکي دي. د پاکستان افغان پالیسي په مستقیم ډول د کورني تروریزم په وده کې مرسته کړې، د پراخو وژنو ترڅنګ یې په میلیاردونو اقتصادي زیانونه اړولي دي. د "ستراتیژیک ژورتیا" د نامناسب او ګمراه شوي هدف په لټه کې، دولت د ډیورنډ فرضي کرښې په اوږدو کې د دیني مدرسو پراخه شبکه رامنځته کړه او د کورنیو پایلو ته په پام سره د مذهبي پلوه افراطیت د ودې لپاره مناسب سیاسي چاپیریال رامینځته شو. دا مذهبي شبکې له هغه وخت راهیسې د موجودو ګواښونو سره مخ شوي دي.
امنیتي اشخاصو دا پالیسي په دې ادعا سره توجیه کړه چې طالبان به د هند د نفوذ سره مقابله وکړي او په پاکستان کې به د "هند په ملاتړ" وسله وال کمزوري کړي. خو بیا هم د طالبانو له خوا د کابل له نیولو وروسته په تاوتریخوالي کې پراخ زیاتوالی دا انګیرنې ناسمې پایلې ثابتوي. په حیرانتیا سره، په کابل کې د طالبانو په واک کې، موږ یوازې د "ریورس ستراتیژیک ژورتیا" اسانتیا پای ته رسولې ده، چې ټي ټي پي په پاکستان کې د بریدونو لپاره د افغان-طالبانو تر کنټرول لاندې افغانستان کاروي.
د ناکامو پالیسیو او د معافیت کلتور ګډول د دولت مشروعیت ته د پام وړ زیان رسولی دی، کوم چې په وروستیو میاشتو کې په پراخه کچه څرګندیږي، لکه څنګه چې د بنسټیزو حرکتونو - او حتی په پولیسو او ملکي ادارو کې عناصر - د دې پالیسو لپاره دولتي بنسټونه ملامتوي، سره له دې چې سرتېري هره ورځ تر بریدونو لاندې دي.
په مساوي توګه د پاکستان د سیاسي ګوندونو، د رسنیو د برخو او مدني ټولنې ښکاره ښکیلتیا هم مساوي ستونزه ده، چیرې چې واکمن داستانونه د پردې تر شاه څخه غږونه را اوباسي. د هېواد په څنډه کې د بنسټیزو حرکتونو - هغه څوک چې د دې غلطو پالیسیو ترټولو لوی لګښتونه په غاړه لري په دوامداره توګه یې د ګواښ زنګ وهلی.
په تیرو دوو لسیزو کې د ټولو زیانونو او کړاوونو سره سره د اصلي مدني ګوندونو ښکیلتیا په دوامداره توګه دوام لري. د پي ټي ای د حکومت په دوران کې، پخواني امنيتي مشرتابه پټې معاملې وکړې چې د ټي ټي پي د بيرته ستنيدو توان ولري. یوازې د پارلمان غړو جدي اندیښنې څرګندې کړې. د دوی اخطارونه رد شول، نه یوازې د پي ټي ای لهخوا بلکې اوسني حکومت هم رد کړل.
هغه څه چې پاکستان ورته اړتیا لري د خپل داخلي ملت جوړونې ستراتیژیو، امنیتي لومړیتوبونو او بهرنۍ تګلارې په اړه بیا غور کول دي. د دې بدلونونو لاسته راوړل به سیاسي ارادې، لید او ریښتینې ډیموکراتیک نظارت ته اړتیا ولري.
د ترهګرۍ د مخ په زیاتیدونکي ګواښ سره معامله په اسلام اباد کې د اوسني سیاسي جوړجاړي د غیر شموله ماهیت له امله پیچلې شوې ده. په دې کې ټول سیاسي ګوندونه او خوځښتونه شامل دي چې لومړنۍ ټولنیز ملاتړ یې په بلوچستان او خېبر پښتونخوا کې دی - هغه صوبې چې په مستقیم ډول له مخ په زیاتیدونکي تاوتریخوالي اغیزمنې شوي.
د پاکستان-افغان پالیسي باید د ټول شموله پروسې له لارې جوړه او د سم ډیموکراتیک نظارت لاندې ونیول شي. د ډیموکراټیکې مرستې او څارنې پرته، پاکستان د تېرو تېروتنو د تکرارولو لپاره ناشونی دی، او پاکستان د دغه ناورین پر وړاندې لوړ قیمت باید پرې کړي.
جورج ګلزمن چې شاوخوا ۸۰۰ ورځې د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان په یوه زندان کې بندي و، د امریکا مریلېنډ ایالات اېنډرویوز پوځي اډې ته له رسېدو سره سم رسنیو ته ویلي چې «احساس کوي نوی دې نړۍ » ته راغلی دی.
نوموړي د جمعې په ورځ (د مارچ ۲۱مه) له فاکس نیوز سره په مرکه کې د متحدهایالاتو ولسمشر ډونالډ ټرمپ، د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو، د ملي امنیت سلاکار مایک والټز او د بنديانو لپاره د ټرمپ ځانګړي استازي ادم بوهلر څخه د هغه د خوشې کېدو لپاره مننه کړې ده.
نوموړي په خپلې مرکه کې زیاته کړې :«احساس کوم چې نوی دې نړۍ ته راغلی یم. د طالبانو له بند څخه زما د خوشېکېدو د مننې لپاره هېڅ الفاظ نهلرم. له ولسمشر ډونالډ ټرمپ، مارکو روبیو، مایک والټز او بوهلر څخه ډېره مننه کوم چې زما د خوشېکېدو لپاره یې هڅې کړې دي.»
د ګلزمن مېرمن الکسانډرا او کورنۍ یې هغه ته د هرکلي لپاره د مریلېنډ ایالات اېنډرویوز پوځي اډې ته ورغلي او ۲۰۲۲ کال د ډېسمبر له پنځمې وروسته یې په لومړي ځل یو بل ته کلکې غېږې ورکړې دي.
د طالبانو له بنده د ګلزمن خوشېکېدل د افغانستان لپاره د جو بایډن دولت پخواني ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد، د بندیانو په برخه کې د متحدهایالاتو ځانګړي استازي ادم بوهلر او قطري چارواکو د پراخو ډېپلوماتیکو هڅو پایله بلل کېږي.
ګلزمن داسې مهال د طالبانو له بنده خوشې کېږي چې افغان-امریکايي محمودشاه حبیبي لا هم د دغې ډلې په زندان کې دی او د راتلونکي برخلیک او وضعیت په تړاو یې تر اوسه هېڅ راز اطلاعات نهدي وړاندې شوي، خو د هغه ورور احمدشاه حبیبي تېره ورځ افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي و چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د حبیبي د خوشېکېدو ژمنه کړې ده.
د خوست یو شمېر اوسېدونکي شکایت کوي، چې د دغه ولایت په عليشېرو ولسوالۍ کې د طالبانو د عامې روغتیا ریاست چارواکي د درملو اتحادیې په مرسته پر خلکو «ناسم او بېکیفیته» درمل وېشي.
افغانستان انټرنشنل-پښتو ته په رارسېدلو انځورونو او ویډیوګانو کې لیدل کېږي چې د طالبانو لهخوا د دغو وېشل شویو درملو د ختمېدو نېټې ته ډېر کم وخت پاتې دی.
سرچینې وايي، چې په خوست کې د طالبانو روغتیايي چارواکي او د رشیدالله همدرد په مشرۍ د درملو اتحادیه دا درمل په وړیا توګه پر خلکو وېشي، خو زیاتوي چې دغه درمل په دې وروستیو کې له یو شمېر درملتونو او روغتیايي مرکزونو څخه د «بېکیفیته او تاریخ تېر شویو» په نوم راټول شوي دي.
سرچینې ټینګار کوي چې دا درمل په لرو پرتو او داسې سیمو کې پر خلکو وېشل کېږي چې ډېری یې له زدهکړو بېبرخې، په عامه اصطلاح بېسوادان او د دغو درملو له زیانونو بې خبره دي.
د سرچینو د معلوماتو پر بنسټ، دا درمل تر ډېره حده پر امېندواره ښځو، عمرخوړلو او ماشومانو وېشل شوي او زیاتوي چې دې چارې په خوست کې ډېری لوستي ځوانان اندېښمن کړي دي.
د روغتیايي چارو د کارپوهانو د څېړنو له مخې، د تاریخ تېر شويو درملو کارول نه یوازې دا چې ګټه نهلري، بلکې د الرژي یا حساسیت په ګډون خلکو ته د بېلابېلو خطرناکو ناروغیو د پېښېدو لامل کېدلای شي.
د کابل د سردار محمد داوود خان روغتون یو متقاعد ډاکټر محمود (مستعار نوم) افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې وویل: «د بېکیفیته او تاریخ تېر شویو درملو کارول له نویو درملو سره په تضاد کې دي او په پایله کې کولای شي د ناروغ روغتیا ته د ګټې پر ځای جدي زیان ورسوي. خلکو ته مشوره ورکوو چې یوازې پر معیاري او د ډاکټر له تشخیص سره سم درمل وکاروي او د تاریخ تېر شویو درملو له کارولو دې جدي ډډه وکړي.»
طالبان په خوست کې دا چاره داسې مهال مخته وړي چې پر افغانستان د دغې ډلې له واکمنېدو وروسته د هېواد روغتیايي سکټور له سخت ناورین سره مخ شوی دی.
د یادونې ده چې د هېواد د روغتیايي سکټور په برخه کې د معیاري خدمتونو او درملو نشتوالی یوه لویه ننګوونه بلل کېږي او له کبله یې د مېندو او ماشومانو د مړینې کچه لوړه شوې ده.