د پاکستان ډان ورځپاڼې د "افغان سیاست او سیاسي پلټنې" تر عنوان لاندې یوه مقاله خپره کړې، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ یې اړیکي څېړلي. دغې مقاله کې د طالبانو د بیا واکمنېدو له امله د خېبر پښتونخوا په قبایلي سیمو کې د ناامنۍ د زیاتوالي او هند ته د طالبانو په نږدې کېدو بحث شوی.
په مقاله کې راغلي چې د پاکستان او طالبانو امنیتي ځواکونو ترمنځ وروستۍ نښتې د دواړو ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د ژور کړکېچ نښه ده.
شاوخوا څلور کاله مخکې کله چې طالبانو کابل ونیو، پاکستاني ملکي او پوځي مشرانو لهخوا ونمانځل شو، له هغه وروسته د اسلاماباد او طالبانو ترمنځ اړیکې په ډراماټیک ډول خړې پړې شوې.
د طالبانو له رانسکورېدو راهیسې، پاکستان د خپلې لوېدیځې پولې په اوږدو کې د ترهګرۍ له نوې څپې سره مخامخ شوی، چې په کې ټي ټي پي او داعش خراسان په سر کې دي. د ټي ټي پي پر مشکوکو پټنځایونو د پاکستان هوايي بریدونو او پرله پسې ډېپلوماټیکو ګواښونو د اورپکو د ځپلو لپاره کابل متوجه نه کړ.
لکه څنګه چې زموږ پوځي او ملکي مشران د افغانستان پالیسۍ له ناکامۍ سره مخ دي، په ستراتیژۍ بیا غور کول یوازې پوځي ځوابونو او ډېپلوماټیک فشار ته نه، بلکې تر دې ډېر ژور تحلیل ته اړتیا لري. دا د تېرو ناسمو حسابونو یو بېطرفه ارزونه او د راتلونکي لپاره یو روښانه لید غواړي.
د لویدیځې پولې په اوږدو کې د تروریزم بیا راښکاره کیدل د څو لسیزو د دولتي پالیسیو مستقیمه پایله ده چې د هېواد جوړونې ستراتیژیو او داخلي امنیت پالیسي په شمول د بهرنیو او کورنیو پالیسیو د وسیلو په توګه یې مذهبي افراطیت او وسله والو ته وده ورکړه. په دې منځ کې عمده د پاکستان افغان پالیسي وه، چې لږ تر لږه له ۱۹۷۰ لسیزې راهیسې پر اسلامپالو نیابتي وسله والو تکیه کوي.
د دې پالیسي مدافعینو په دودیز ډول استدلال کاوه چې دا د سیمه ییز جیوپولیټیک او امنیت د خنډونو له امله رامنځته شوې. په داسې حال کې چې جیو پولیټیکل خنډونه د منلو وړ نه دي، د امنیت مشرتابه په مهمو پړاوونو کې بدیلونه درلودل - هغه انتخابونه چې دوی ترې ډډه کوله.
د سړې جګړې په جریان کې، زموږ امنیتي بنسټ د متحده ایالاتو او شوروي په سیالۍ کې د نیابتي وسله والو په توګه کار کاوه. په ۱۹۹۰ لسیزه کې، د طالبانو ملاتړ دوه چنده شو، د نورو ټولو افغان ښکیلو اړخونو څخه یې لرې کړل چې په تېرو لسیزو کې یې ورسره ښې اړیکې جوړې کړې وې. د سپټمبر له یوولسمې وروسته، پاکستان اجازه ورکړه چې خپله خاوره د طالبانو لپاره د پټنځای په توګه وکاروي، سره له دې چې دغو کړنو کورني او نړۍوال غبرګونونه راوپارول. د ښکاره لګښتونو سره سره، د طالبانو پلوه افغان پالیسي دوام لري.
په اصل کې، د افغانستان پالیسي په افغانستان کې د ستراتیژیکو اهدافو د ترلاسه کولو لپاره د مختلفو اړخونو د اسلامي افراطیانو په ملاتړ تکیه کړې ده. پایلې ویجاړونکې وې.
په بهر کې، د پاکستان اهداف - د هند د نفوذ سره مقابله او په کابل کې د دوستانه حکومت ډاډمن کول - ناکام شوي. په تېرو څلورو لسیزو کې له نوي ډیلي سره د کابل اړیکې د اسلام اباد په پرتله ډېرې ښې وي.
طالب پلوي تګلارې له امریکا او پراخې لوېدیځې نړۍ سره هم اړیکې خرابې کړې. امنیتي متمرکز چلند د هېواد جیو-اقتصادي ګټې هم زیانمنې کړې، لکه له افغانستان سره تجارت، د منځنۍ اسیا زیرمو ته لاس رسی او د افغان کډوالو بېرته ستنیدل.
په داخلي توګه، لګښتونه ویجاړونکي دي. د پاکستان افغان پالیسي په مستقیم ډول د کورني تروریزم په وده کې مرسته کړې، د پراخو وژنو ترڅنګ یې په میلیاردونو اقتصادي زیانونه اړولي دي. د "ستراتیژیک ژورتیا" د نامناسب او ګمراه شوي هدف په لټه کې، دولت د ډیورنډ فرضي کرښې په اوږدو کې د دیني مدرسو پراخه شبکه رامنځته کړه او د کورنیو پایلو ته په پام سره د مذهبي پلوه افراطیت د ودې لپاره مناسب سیاسي چاپیریال رامینځته شو. دا مذهبي شبکې له هغه وخت راهیسې د موجودو ګواښونو سره مخ شوي دي.
امنیتي اشخاصو دا پالیسي په دې ادعا سره توجیه کړه چې طالبان به د هند د نفوذ سره مقابله وکړي او په پاکستان کې به د "هند په ملاتړ" وسله وال کمزوري کړي. خو بیا هم د طالبانو له خوا د کابل له نیولو وروسته په تاوتریخوالي کې پراخ زیاتوالی دا انګیرنې ناسمې پایلې ثابتوي. په حیرانتیا سره، په کابل کې د طالبانو په واک کې، موږ یوازې د "ریورس ستراتیژیک ژورتیا" اسانتیا پای ته رسولې ده، چې ټي ټي پي په پاکستان کې د بریدونو لپاره د افغان-طالبانو تر کنټرول لاندې افغانستان کاروي.
د ناکامو پالیسیو او د معافیت کلتور ګډول د دولت مشروعیت ته د پام وړ زیان رسولی دی، کوم چې په وروستیو میاشتو کې په پراخه کچه څرګندیږي، لکه څنګه چې د بنسټیزو حرکتونو - او حتی په پولیسو او ملکي ادارو کې عناصر - د دې پالیسو لپاره دولتي بنسټونه ملامتوي، سره له دې چې سرتېري هره ورځ تر بریدونو لاندې دي.
په مساوي توګه د پاکستان د سیاسي ګوندونو، د رسنیو د برخو او مدني ټولنې ښکاره ښکیلتیا هم مساوي ستونزه ده، چیرې چې واکمن داستانونه د پردې تر شاه څخه غږونه را اوباسي. د هېواد په څنډه کې د بنسټیزو حرکتونو - هغه څوک چې د دې غلطو پالیسیو ترټولو لوی لګښتونه په غاړه لري په دوامداره توګه یې د ګواښ زنګ وهلی.
په تیرو دوو لسیزو کې د ټولو زیانونو او کړاوونو سره سره د اصلي مدني ګوندونو ښکیلتیا په دوامداره توګه دوام لري. د پي ټي ای د حکومت په دوران کې، پخواني امنيتي مشرتابه پټې معاملې وکړې چې د ټي ټي پي د بيرته ستنيدو توان ولري. یوازې د پارلمان غړو جدي اندیښنې څرګندې کړې. د دوی اخطارونه رد شول، نه یوازې د پي ټي ای لهخوا بلکې اوسني حکومت هم رد کړل.
هغه څه چې پاکستان ورته اړتیا لري د خپل داخلي ملت جوړونې ستراتیژیو، امنیتي لومړیتوبونو او بهرنۍ تګلارې په اړه بیا غور کول دي. د دې بدلونونو لاسته راوړل به سیاسي ارادې، لید او ریښتینې ډیموکراتیک نظارت ته اړتیا ولري.
د ترهګرۍ د مخ په زیاتیدونکي ګواښ سره معامله په اسلام اباد کې د اوسني سیاسي جوړجاړي د غیر شموله ماهیت له امله پیچلې شوې ده. په دې کې ټول سیاسي ګوندونه او خوځښتونه شامل دي چې لومړنۍ ټولنیز ملاتړ یې په بلوچستان او خېبر پښتونخوا کې دی - هغه صوبې چې په مستقیم ډول له مخ په زیاتیدونکي تاوتریخوالي اغیزمنې شوي.
د پاکستان-افغان پالیسي باید د ټول شموله پروسې له لارې جوړه او د سم ډیموکراتیک نظارت لاندې ونیول شي. د ډیموکراټیکې مرستې او څارنې پرته، پاکستان د تېرو تېروتنو د تکرارولو لپاره ناشونی دی، او پاکستان د دغه ناورین پر وړاندې لوړ قیمت باید پرې کړي.
«سمنک در جوش، ما کفچه زنیم، دیگران در خواب، ما دفچه زنیم» دا هغه فلکلور او نامتو سندره ده، چې ډېرو سندرغاړو ویلې ده او له بلې خوا هرکال دا سندره په ډېرو کورنو کې د ښځو له خوا هغه وخت زمزمه کېږي، چې سمنک پخوي.
د ښځو لپاره د نوروز تر ټولو ښایسته رسم او جشن همدا د سمنک پخولو مېله ده او سمنک یوازې یو پخلی نه دی، بلکې د ښځو ترمنځ د خوږو کیسو، نڅاوو او ټوکو ټکالو یوه ډکه مجموعه هم ده.
افغان مېرمنې د خوشحالۍ پر دغه ورځ د خپلو دوستانو او خپلوانو کره راټولېږي او له غنمو سمنک باندې کوي، یوې خوا ته د دېګ تپونه راخېژي او ځوانې نجونې دېګ کې څمڅمې وهي او بله خوا بیا یو شمېر مېرمنې چې زړونه یې له مستۍ څخه ډکې وي، د خوشحالۍ سندرې وایي او لاسونه پړکوي. د ښځو دودیزې جامې او نڅاوې بیا دغې مېلې ته جلا ښکلا وربښي.
سمنک د «نوروز» د خوږو وېشلو یوه لویه بهانه وه او ده، چې یوازې په افغانستان کې نه، بلکې په ګاونډیو هېوادونو تاجکستان، ازبکستان او ایران کې هم د سمنک نوروزي مېله په جوش ترسره کېږي. تاجکستانۍ مېرمنې پارکونو کې مېلې جوړوي، په ډلو ډلو نڅاوې کوي او د سمنک تر چمتو کېدو خپلې خوښۍ اظهاروي.
سمنک چې یو ډول خواږه خواړه دي، د غنمو له شېرې څخه جوړېږي او پخېدل یې شاوخوا دیارلس یا څوارلس ساعتونه وخت نیسي.
سمنک د کلتوري او فرهنګي دود لهمخې، د نوي کال د نذر په توګه هم ګڼل کېږي.
د سمنک په اړه د خلکو باورونه او افسانې
په ځینو سیمو کې روایت شته، چې اووو خوېندو به یو ځای سمنک پخاوه، شپه به یې د دېګ تر څنګ ویښه تېره کړه او دعاوې به یې کولې.
د دې ترڅنګ یو بل روایت هم شته، چې ویل کېږي په تېرو وختونو کې به چې کله نارینه د جګړو ډګرونو ته تلل، ژر به نه راګرځېدل نو د کور ښځو او ماشومانو به د خوړولو لپاره په کافي اندازه څه نه درلودل، غنم به چې په هغه وخت کې په اسانۍ سره پیدا کېدل ښځو به ترې سمنک پخول، ځکه سمنک د مېلې ترڅنګ قوي خواړه هم دي او ډېرې روغتیایي ګټې لري.
په افغانستان، ایران او ځینو نورو سیمو کې خلک باور لري، چې سمنک امېندواره مېرمنو او نویو زېږېدلو ماشومانو ته ځواک ورکوي او د کور برکت ډېروي.
سمنک څنګه جوړېږي؟
د سمنک پخول خورا ستونزمن کار دی او ساعتونه وخت نیسي، خو هغه څه چې د تخار ولایت اوسېدونکې مومنه چمتو کوي، لږ تر لږه د ځایی خلکو او د هغې د خپلوانو ترمنځ مشهور دی او د ښه پخولو مهارت او هنر یې ډېر کسان نه لري.
مېرمن مومنه چې اوسمهال شاوخوا د اویاوو کلونو ده، وایي چې له لسیزو راهیسې په خپل کور کې په هر ډول اقتصادي حالاتو کې د سمنک مېله او مېلمستیاوې جوړوي او دا ډول نماځل ورته له مور او نیاګانو څخه میراث پاتې دی.
نوموړې له افغانستان انټرنشنل - پښتو سره په خبرو کې وویل، چې د سمنک دودیزه مېله هر کال د ښځو په راغونډېدو، کیسې کولو، چمبه وهلو، نڅاوو او سندرو ویلو سره نمانځل کېږي.
هغه وایي: «کله چې ښځې دې مېلې ته راغواړم نو د سمنک ترڅنګ نور خواړه هم پخوو، که مو اقتصادي حالت سم وي نو رقم رقم خواړه تیاروو، خو که مو کله اقتصادي حالت ډېر ښه نه وي، په دوه درې رقمه خوړو اکتفاء کوو او دغه دود پر ځای کوو.»
له نوموړې څخه مې وپوښتل چې د سمنک پخول ولې ساعتونه وخت نیسي؟ هغې په ځواب کې وویل: «د سمنک د پخولو یوازې څو ساعتونه نور کسان ګوري او تجربه کوي، په اصل کې دا د څو ورځو کار دی، ځکه په لومړي سر کې غنم په لویو لویو لوښیو او یا پتنوسونو کې اچول کېږي، چې شنه شي او سبزه وکړي، هره ورځ باید تازه وساتل شي او رسېدګي باید ورته وشي. ترهغه وروسته چې د سمنک سبزه په لسو دولسو ورځو کې شنه شوه بیا د جوړولو پلان ورته جوړېږي، هغه ښځې چې د سمنک پخولو ته راځي تر هر څه مخکې د سمنک په سبزه کې نیت کوي او فال ګوري، بیا د سمنک سبزه قیچي کېږي. د سبزې له قیچي کولو وروسته د هغه تر لاندې غنم د غوښې له ماشین څخه اېستل کېږي او څو څو ځلې له اوبو اېستل کېږي، بیا په یوه لوی دیګ کې اچول کېږي او د دېګ لاندې اور بلېږي. په دې وخت کې بیا په دېګ کې د غنمو د شیرې له اچول شویو اوبو سره اوړه هم ګډېږي البته اوړه باید په اندازې واچول شي.»
د تخار د دغې اوسېدونکې په خبره: «د سمنک پخول ساعتونه وخت نیسي او په متواتر ډول باید څمڅې ووهل شي. دومره باید ولړل شي چې په غلظت ورسېږې او په دې جریان کې یوه اندازه چهارمغز له پوست سره یې تر مینځلو وروسته ور اچول کېږي. سمنک چې په غلظت ورسېده باید د څو نورو ساعتونو لپاره دم ورکړل شي.»
د هغې په خبره، کله چې د سمنک دم ورکول هم خلاص شي ټولې ښځې له دېګ سره راټولېږي او دعاوې کوي، پاخه شوي سمنک په ترتیب سره بېلابېلو لوښیو کې اچول کېږي او په کور کې د راټولو شویو ښځو په ګډون د سیمې خلکو ته ورکول کېږي.
د مومنې د خبرو جالبه برخه دا وه، چې هغو کورونو ته چې سمنک ورکول کېږي د دوی په لوښي کې هر کس د خپل توان په اندازه سوغات ږدي، یعنې د دوی لوښی بېرته خالي نه ورکول کېږي.
د سمنک تاریخچه
د نړۍ هر ملت د ژوند د بېلابېلو مناسبتونو لپاره خپلې ورځې لري، چې د هغه ملت تمدن، کلتور او تاریخ یې ژوندی ساتلی وي. دغه ډول مناسبتونه کلتوري، تاریخي، مذهبي او موسمي بڼې لري چې د هماغه ځانګړي ملت وګړي یې نمانځي او په خپلو تاریخي او کلتوري ارزښتونو ویاړي.
له دغو کلتوري او فرهنګي برخو څخه یو یې هم د سمنک مېله ده.
سمنک د لرغونې تاریخي مخېنې له امله د زرګونو کلونو راهیسې د خلکو ترمنځ دود دی.
سمنک په افغانستان، ایران، تاجکستان، ازبکستان او نورو فارسيژبو او مرکزي اسیا هېوادونو کې پخېږي.
سمنک ډېری وخت د پسرلي په موسم په ځانګړې توګه د نوروز د جشن پرمهال، د برکت، نوي ژوند او سمسورتیا د نښې په توګه پخېږي.
باور دا دی، چې سمنک د اریایانو له دورې راهیسې دود و او د غنمو جوانې د ودې، زرغونتیا او نوي ژوند نښه ګڼل کېده، نو له همدې امله یې د پسرلي له را رسېدو سره پخول.
د هخامنشیانو او ساسانیانو په زمانه کې غنم د برکت او شتمنۍ نښه ګڼل کېده، نو خلکو د حاصلاتو د ښهوالي لپاره سمنک پخاوه.
له اسلام وروسته هم دې دود دوام وکړ او مسلمانانو دا خواړه د برکت، روغتیا او قوت د سرچینې په توګه منلی دی.
د معلوماتو پربنسټ، دا مهال په ټوله نړۍ کې څه باندې ۳۰۰ میلیون وګړي نوروز نمانځي.
که څه هم پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته د نوروز رخصتي له منځه تللې او د دې ورځې ځانګړی لمانځل منع شوی، خو تر دې وړاندې د کابل او مزار په ګډون په ګڼو ولایتونو کې په شاندارو مراسمو سره دغه ورځ نمانځل کېده.
نڅاوو، مېلو، د کورنیو ګډون او د بېلابېلو لوبو ترسره کولو به په کابل او مزارشر کې د دغې ورځې نمانځلو ته نوره ښکلا هم وربخښله.
