په داسې حال کې چې پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ له پیل راهیسې مېلیونونه افغان نجونې له شپږم ټولګي پورته د زدهکړو له ټولو حقونو محرومې دي، په پېښور کې د دغې ډلې قونسل حافظ محبالله شاکر وايي، چې په دې برخه کې ستونزه تر ډېرې کچې حل شوې ده.
نوموړي د چهارشنبې په ورځ (د وري ۲۷مه) په یوې خبري ناسته کې خبریالانو ته د قرآنکریم یوه ایت په ویلو سره زیاته کړې، چې اسلام او مسلمانان زدهکړو ته لومړيتوب ورکوي.
هغه همداراز په پېښور کې د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان قونسولګرۍ کې ښځینهوو کارکوونکو ته په اشارې ویلي، چې په دغه قونسولګرۍ کې د نارینهوو ترڅنګ ښځینه هم کار کوي او په وینا یې، د ښځو لپاره خدمات وړاندې کوي.
په پېښور کې د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان سیاسي استازولۍ قونسل دا څرګندونې داسې مهال کوي، چې له نږدې څلورو کلونو راهیسې طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو پر وړاندې د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې تړلې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې څه موده مخکې په افغانستان کې د ماشومانو لپاره د ملګرو ملتونو نړۍوال صندوق اندېښنه ښولې وه، چې په روان ښوونیز کال کې د طالبانو د بندیزونو له کبله په ټول هېواد کې شاوخوا ۴۰۰ زره افغانې نجونې ښوونځي ته له تګ څخه محرومې شوې دي.
د نوموړي بنسټ اجراییه مشرې کاټرین راسل اندېښنه څرګنده کړې، چې د طالبانو د بندیزونو له کبله له زدهکړو د محرومو نجونو شمېر ۲.۲ مېلیونو ته رسېدلی دی.
یوه سرچینه افغانستان انټرنشنل - پښتو ته وايي، چې طالبانو په«پتینګړه کاکۍ» مشهوره افغانيالاصله کاناډايي مېرمن، ندیمه نیولې ده. د سرچینې په خبره، یاده ټولنیزه فعاله څو ورځې وړاندې نیول شوې او اوسمهال د دغې ډلې ۴۰ ریاست ته لېږدول شوې ده.
سرچینې بیا د هغې د نیولکېدو د لامل په تړاو څه نه دي ویلي.
طالبانو هم تر اوسه د هغې د نیولکېدو په تړاو په رسمي توګه څه نه دي ویلي.
ندیمې پر خپلو ټولنیزو پاڼو وروستی ویډیويي پيغام د فېبرورۍ په ۹مه خپور کړی و، چې پهکې یې له طالبانو غوښتنه کړې وه، څو له خلکو سره ښه چلند وکړي.
هغې په دغه ویډیویي پیغام کې طالبانو ته په خطاب کې ویلي: «ګلانو، درنه جار مې کړې د خپل وطن په خلکو او تاسو مې زړه بدېږي ځکه دا خبرې درته کوم. تاسو چې په دا رینجرو کې روان یئ، دا ټوپک داسې مخامخ مه نیسئ. یا خپل سر پرې ږدئ. خدای ته وګورئ سبا به درنه ډز شوی وي. یا به مخ ته څوک وولئ یا به خپل ځان ووهئ. بس زړونه وګټئ. موږ او تاسو محبت زیاتېږي.»
دا په داسې حال کې ده، چې ندیمه په ۲۰۲۲ کال کې هم د طالبانو له خوا نیول شوې وه او له شاوخوا ۲۴ ورځو وروسته بېرته خوشې شوه.
په هغه وخت کې یې کورنۍ له رسنیو سره په خبرو کې ویلي و، چې نوموړې له کوم جرم پرته نیول شوې ده.
د راپورونو له مخې، یاده ټولنیزه فعاله د یوې مرستندویې موسسې مسووله ده چې د انتقادي پیغامونو د خپرولو ترڅنګ، په افغانستان کې د نجونو د تعلیم برخه کې هم فعالیتونه کوي.
هغه په ۲۰۱۹ کال کې له کاناډا څخه افغانستان ته تللې وه.
دا په داسې حال کې ده، چې تر دې وړاندې هم د ښځو د حقونو فعالانې، د بشري حقونو مدافعین، خبریالان او د تېر جمهوري نظام امنیتي سرتېري د طالبانو له خوا نیول شوي، شکنجه شوي او ان د راپورونو له مخې یو شمېر کسان تر نیول کېدو وروسته تري تم شوي دي.
پتینګړه کاکۍ په داسې حال کې نیول شوې، چې په ۲۰۲۴ کال کې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د یوه راپور په خپرولو سره وویل، چې د افغانستان په یو شمېر شمالي ولایتونو کې د طالبانو په بندخونو کې پر ښځینه بندیانو د دغې ډلې د ساتونکو له خوا جنسي تېری شوی، چې له امله یې ۱۶ مېرمنې امېنداوره شوې دي.
پر دې سربېره، په ځلونو داسې راپورونه هم خپاره شوي چې د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د دغې ډلې چارواکي او مسوولان نجونې بیايي او په جبري توګه ورسره نکاح کوي.
د یادونې ده، چې د طالبانو د امر بالعمعروف وزارت په تېرو څه باندې درېیو کلونو کې د ښځو د محدودولو په موخه له ۵۰ ډېر فرمانونه صادر کړي دي.
له شپږم ټولګي پورته د ښځو او نجونو د ټولو ښوونیزو او روزنیزو مرکزونو بندېدل، په دولتي ادارو کې د ښځو د کار کولو منع کېدل، پارکولو او ورزشي لوبغالو ته یې د تګ مخنیوی، له محرم پرته سفر ته نه پرېښودل او د ښځو پر سیاسي او ټولنیزو مشارکت بندیزونه هغه څه دي، چې یادې ډلې پر ښځو وضع کړي دي.
سره له دې، چې نړۍوالو په ځلونو له طالبانو غوښتي چې د ښځو پر وړاندې خپل سیاست بدل کړي، خو دا ډله وایي چې د ښځو اړوند مسایل کورني دي او نور هېوادونه پهکې د مداخلې حق نه لري.
د پاکستان د سوداګرۍ وزارت په رسمي بلنه د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت وزارت سرپرست نورالدین عزیزۍ په مشرۍ د دې ډلې یو ۱۶ کسیز پلاوی نن د دغه هېواد پلازمېنې اسلاماباد ته رسېدلی دی.
د دغه درې ورځیني سفر موخه د سوداګرۍ او ټرانزیټ په برخه کې د شته خنډونو لرې کول، د ټرانزیټي لارو اسانتیا او همداراز په پاکستان کې د مېشتو افغان کډوالو د ستونزو لپاره د عملي حل لارو موندل دي.
د طالبانو د سوداګرۍ وزارت د معلوماتو له مخې، د دغه پلاوي نهه غړي د تورخم له لارې پاکستان ته ننوتلي او د دغه پلاوي اووه نور غړي له کابله په مستقیمه الوتنه کې اسلاماباد ته رسېدلي دي.
د دغه سفر یوه بله مهمه برخه د پاکستان د سوداګرۍ فدرالي وزیر، یو شمېر لوړپوړو دولتي چارواکو او همداراز د دغه هېواد د مهمو سوداګریزو فدراسیونونو له مشرانو او استازو سره لیدنه بلل شوې او ویل کېږي، چې په دې لیدنه کې به د افغانستان او پاکستان ترمنځ د ټرانزیټ تړون د غځېدو په اړه هم خبرې وشي.
ورته مهال، د خېبرپښتونخوا د سوداګرۍ او صنایعو خونې مشر محمد یوسف افریدي له رسنیو سره په یوه مرکه کې منلې، چې دوی به د افغان پلاوي سره لیدنې ولري او په وینا یې، د سرحدي موضوع په ځانګړې توګه د تورخم دروازې او نورو سوداګریزو لارو پر مخ د شته خنډونو په تړاو به وغږېږي.
د پاکستان د سوداګرو د فدراسیون سلاکار سېدجواد حسین کاظمي هم رسنیو ته ویلي، چې دا سفر د افغان لوري یو بېساری اقدام دی او ټینګار یې کړی، چې دوهاړخیزې خبرېاترې کولای شي د سیمهییزې سوداګرۍ ودې ته لار هواره کړي او د افغان او پاکستاني سوداګرو ترمنځ د دوستانه فضا په رامنځته کولو کې مرسته وکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې تازه بیا د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې د دغې ډلې د بهرنیو چارو وزیر د افغانستان په چارو کې د پاکستان ځانګړي استازي محمد صادق په مشرۍ پاکستاني پلاوي سره د همغږۍ ګډې کمیټې په ناسته کې د دواړو هېوادونو د اړېکو او په ځانګړې توګه د افغان کډوالو د جبري اېستلو په اړه خبرې کړې دي.
د افغانستان او پاکستان د همغږۍ ګډې کمېټې اوومه غونډه نن په کابل کې ترسره شوه.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت په خبرپاڼه کې د امیرخان متقي له قوله لیکل شوي، چې نوموړي د دواړو هېوادونو ترمنځ د خبرو له لارې د باور په فضا کې د خپلو مسایلو حل او له ټولو هغو اقداماتو او څرګندونو څخه په ډډه کولو ټینګار کړی، چې د ولسونو د خپګان او احساساتو د پارونې لامل ګرځي.
متقي په دې ناسته کې د پاکستان له خوا په جبري توګه د افغان کډوالو د اېستلو په اړه هم اندېښنه ښودلې ده.
دا سفر داسې مهال کېږي، چې دوه ورځې مخکې د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت سرپرست نورالدین عزیزي په کابل کې د پاکستان له سفیر عبیدالرحمان نظاماني سره پر سوداګریزو راکړو ورکړو کې د اسانتیاوو تر څنګ د ټرانزیټي ستونزو پر حل خبرې کړې وې.
طالبان وروسته تر هغې یو ځل بیا د سوداګریزو ستونزو پر حل خبرو ته کېني، چې ویل کېږي د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ کچه د ناسمو سیاستونو له کبله د تېرو کلونو په پرتله خورا کمه شوې او سوداګرو د پاکستان پر ځای د خپلو توکو د صادراتو او وارداتو لپاره نورې بدیلې لارې موندلې دي.
د افغانستان د خبریالانو مرکز وايي، چې په کندوز کې د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عنالمنکر ریاست په دغه ولایت کې د یوه رسمي حکم په صادرولو سره ټولو دولتي ادارو او رسنیو ته سپارښتنه کړې، چې د ژوندیو موجوداتو انځورونه دې نه خپروي.
دغه بنسټ د چهارشنبې په ورځ (د وري ۲۷مه) په یوه بیان کې زیاته کړې، د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عنالمنکر د دغې پرېکړې له اعلان سره سم، کندوز د هېواد څوارلسم ولایت دی چې پهکې رسماً د دغه قانون د پليکېدو سپارښتنه کېږي.
د افغانستان د خبریالانو مرکز په بیان کې راغلي، د طالبانو د امربالمعروف ریاست په کندوز کې د دغې ډلې د والي دفتر ته په لېږل شوي مکتوب کې له ټولو دولتي ادارو غوښتي، چې د غونډو، پروګرامونو او نورو فعالیتونو پرمهال دانځورونو له اخیستلو څخه ډډه وکړي.
د افغانستان د خبریالانو مرکز د دغه بندیز د پراختیا په اړه جدي اندېښنه ښودلې او خبرداری یې ورکړی، چې د دا ډول محدودیتونو دوام کولای شي د معلوماتو خپرېدو، د بیان ازادۍ او معلوماتو ته د ولس د لاسرسي بهیر په جدي توګه محدوده کړي.
همداراز نوموړي مرکز ټینګار کړی، چې له تصویري پوښښ څخه د رسنیو محرومېدل د هېواد د رسنیو له قانونه ښکاره سرعړونه ده.
د افغانستان د خبریالانو مرکز د موندنو له مخې، د ۱۴۰۳ کال د زمري په میاشت کې د دغه قانون له پلي کېدو راهیسې، د ژوندیو موجوداتو د انځورونو خپرېدو بندیز، په رسمي ډول د هېواد په لږترلږه ۱۴ ولایتونو کې پلي شوی دی.
د افغانستان د خبریالانو مرکز د وري په ۸مه هم ویلي و، چې د ژوندیو موجوداتو د انځورونو د خپرېدو بندیز غځول شوی او تر اوسه پورې دغه بندیز د افغانستان په تر ۱۰ ډېرو ولایتونو کې پر رسنیو پلي شوی دی.
د یادونې ده، چې دغه بنسټ په وروستي ځل خبر ورکړی و چې په جوزجان کې د طالبانو د امربالمعروف او نهی عنالمنکر ریاست د رسنیو مسوولانو ته امر کړی، څو د ژوندیو موجوداتو د انځور او فلم له خپرېدو څخه ډډه وکړي.
د پاکستان حکومت د چهارشنبې په ورځ (د وري ۲۷مه) د تورخم له لارې ۱۲۷۵ افغان کډوال په جبري توګه افغانستان ته استولي دي. راپورونه وايي، چې یاد شمېر کسان د ۲۴۳ کورنیو غړي دي.
په خپرو شویو شمېرو کې راغلي، چې په دغو اېستل شویو کسانو کې ۵۲۶تنه (ACC) کارت درلودونکي او ۷۴۹تنه بې اسناده افغان کډوال شامل دي.
په دې شمېر کې ۲۲۶ مېرمنې او ۸۰۶ ماشومان هم شامل دي.
خبریالانو ته په لېږل شویو معلوماتو کې ویل شوي، چې یاد کډوال په پښتونخوا، لنډي کوټل کې له حمزه بابا کمپ څخه خپل هېواد ته بېرته لېږدول شوي.
د معلوماتو له مخې، د کډوالو د ستنولو په دویم پړاو کې تر دې مهاله نېږدې ۴۰ زره افغانان چې شاوخوا ۲۰ زره او ۵۲۶ یې د (ACC) کارت لرونکي او له ۱۷ زره او ۷۴۹ څخه زیات بې اسناده کډوال دي، افغانستان ته د تورخم له لارې په جبري توګه ستانه کړي دي.
د پاکستان حکومت په خپرو کړو شمېرو کې د ۲۰۲۳کال راپدېخوا ۵۶۱۹۳۴ کډوال په جبري توګه افغانستان ته ستانه کړي.
بلخوا، د پاکستان د جمعیت علمای اسلام مشر مولانا فضل الرحمن ویلي، چې د افغان کډوالو جبري اېستل یو ډول احساساتي پرېکړه ده.
هغه زیاته کړې، له افغانستان نه د پاکستان د نارضایتۍ لامل بل څه دی، خو زور یې له افغان کډوالو اېستل کېږي.
د پاکستان د جمعیت علمای اسلام مشر وویل، چې له ۴۰ کلنې مېلمه پالنې وروسته د هغوی وهل او ډبول او د څارویو په څېر په موټرو کې اچول د مېلمه پالنې د اصولو او بشري حقونو خلاف دي.
هغه زیاته کړه، « «کډوال یو اړخیزه مساله نه ده، دا د افغانستان او پاکستان ګډه مساله ده، موږ په خوښي منلي وو، د پښتنو په ټولنه کې مېلمه پالنه د پښتنو د دودونو یوه روښانه برخه ده، اوس یې چې له ۴۰ کلونو وروسته شړې، نو دا د مېلمه پالنې خلاف دي».
هغه په دې برخه کې د ګډ میکانیزم جوړ ولو وړاندیز وکړ.
فضل رحمان وویل، « هغه افغانان چې دلته له ۳۵ کلونو راهیسې سوداګري کوي، که دا کاروبار له بانکونو واېستل شي، پاکستان به له اقتصادي زیان سره مخ شي».
د یادولو وړ ده، چې د پاکستان حکومت له لوري د افغان کډوالو د اېستلو پروګرام په ډېرې چټکۍ روان دی او هره ورځ سلګونه او رزګونه افغانان د تورخم، سپین بولدک، غلام خان او نورو لارو څخه بېرته افغانستان ته ستنوي.
تمه ده چې د روسیې ستره محکمه سبا د پنجشنبې په ورځ خپله پرېکړه اعلان کړي، چې له مخې به یې د طالبانو پر فعالیت لګول شوی بندیز لرې شي یا به پرېښودل شي. دا بندیز په ۲۰۰۳ کال کې لګول شوی و، چې روسیې طالبان د ترهګرو ډلو په لیست کې شامل کړل.
ټاکل شوې دا قضیه سبا د مسکو په وخت دوه بجې د محکمې په تړلې ناسته کې وڅېړل شي.
یاده پرېکړه د روسیې د لوی څارنوال ایګور کراسنو له خوا د استیناف غوښتنې په پایله کې کېږي.
دا استیناف د طالبانو له حکومت سره د ډیپلوماتیکو اړیکو د پیاوړتیا په موخه شوی.
د روسیې د سترې محکمې چارواکو ویلي، چې دا قضیه د روسیې د فدرالي قانون له مخې پر مخ وړل کېږي او هدف یې دا دی چې که کومې ترهګرې ډلې خپل هغه فعالیتونه درولي وي، چې د ترهګرۍ تبلیغ، توجیه یا ملاتړ پکې وي، نو پر هغې لګیدلی بندیز به د محکمې په پرېکړه د لنډ وخت لپاره وځنډول شي.
د تېر کال په دسمبر کې د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین یو قانون لاسلیک کړ، چې له مخې یې طالبان له هغه فدرالي لیست څخه ایستل کېدای شي، چې ترهګرې ډلې پکې ثبت دي.
که چیرې محکمه د طالبانو پر فعالیت بندیز لرې کړي، نو دا پریکړه به له قانوني اړخه دې ته لاره هواره کړي چې طالبان له تور نوملړه وایستل شي.
مسکو له ۲۰۲۱ کال راهیسې، چې طالبان یو ځل بیا په افغانستان واک ته رسیدلي، له دې ډلې سره اړیکې زیاتې کړې دي.
طالبان دا مهال په روسیه کې له قانوني پلوه یوه ترهګره ډله ګڼل کېږي او دا چاره له دوی سره د مسکو رسمي تعامل محدودوي.