له هند سره د ډېپلوماټیکې سیالۍ په دوام د پاکستان لومړي وزیر د ترکیې له سفیر سره په لیدنه کې ویلي، چې د مقبوضه کشمیر د پهلګام تر پېښې وروسته، سره له دې چې هند پاروونکي اقدامات کړي، پاکستان د زغم او مسولیت لاره خپله کړې ده.
شهباز شریف د جمعې په ورځ د ترکیې له سفیر سره په کتنه کې وویل، پاکستان تل د ترهګرۍ غندنه کړې او د پهلګام پېښې په اړه د هند ادعاوې بېاساسه دي. هغه زیاته کړه چې هند هڅه کوي دا پېښه له پاکستان سره وتړي، خو تر اوسه یې هېڅ ډول معتبر ثبوت نه دی وړاندې کړی.
بلخوا د هند لومړي وزیر نریندرا مودي خپلو تازه څرګندونو کې ویلي، چې د ترهګرو او د هغوی د ملاتړ کوونکو پر وړاندې به پرېکنده اقدام وکړي.
د پاکستان لومړي وزیر زیاته کړه، چې که هند غواړي د پېښې په اړه باوري، شفاف او بېطرفه نړۍوال تحقیقات وشي، نو اسلاماباد چمتو دی پوره همکاري وکړي. نوموړي زیاته کړه، که ترکیه پدې تحقیقاتو کې شاملېږي، پاکستان به یې تود هرکلی وکړي.
په دغې لیدنه کې د ترکیې سفیر ډاډ ورکړ چې هېواد یې د پاکستان له دریځه ملاتړ کوي او په اوسني کړکېچ کې د زغم او سولې اړتیا مهمه بولي. نوموړي زیاته کړه چې د سیمې ثبات او د سویلي اسیا امن ته باید لومړیتوب ورکړل شي. دا هغه غوښتنه ده چې امریکا هم له دواړو هېوادونو غوښتې ده.
د نوموړي د ژوند داستان د شتمنۍ له ماڼیو، د جهاد له مورچلونو، د غرونو له غارونو، تر ایبټاباد د خوندي کور تر دېوالونو پورې اوږد رسېږي. دا مقاله د تاریخ له واقعیتونو سره د هغه د ژوند مهم پړاوونه څرګندوي.
لومړی. له سعودي شتمنۍ تر اسلامي مفکورې
اسامه بن محمد بن عواد بن لادن د ۱۹۵۷م کال د مارچ په ۱۰مه د سعودي عربستان په جده ښار کې زېږدلی دی. پلار یې محمد بن لادن د یمنالاصله یو ودانیز شرکت خاوند و چې د سعودي سلطنت لهخوا یې سترې پروژې پلې کولې. اسامه د خپلې مور لهخوا له نورو وروڼو جدا او یو څه یوازینی و چې وروسته یې پر شخصیت ډېر اغېز وکړ.
بن لادن لومړنۍ اسلامي زدهکړې د سعودي په مدرسو کې ترلاسه کړې، خو وروسته یې د مدینې په پوهنتون کې د اقتصاد او مدیریت په برخه کې زدهکړې وکړې. همدلته یې د اخوانالمسلمین له افکارو او بیا د فلسطین، افغانستان او اسلامي نړۍ د حالاتو له کبله یوه راډیکاله اسلامي مفکوره خپله کړه.
دویم. د افغانستان جهاد، د جهاد خوند او بیا تر نړۍوال شهرته رسېدل
په ۱۹۷۹م کال کې، کله چې شوروي اتحاد پر افغانستان یرغل وکړ، اسامه بن لادن د جهاد له نارې سره د خېبرپښتونخوا پېښور ته راغی. نوموړي د «مکتبالخدمات» (Maktab al-Khidamat) په نوم بنسټ جوړ کړ چې له خلیجي هېوادونو څخه یې د پیسو، وسلو او رضاکارو عربو راجلب ته لاره هواره کړه. دا بنسټ د عبدالله عزام تر سلامشورې لاندې کار کاوه، چې د اسلامي نړۍ یو بل مشهور مفکر و.
په افغانستان کې اسامه نه یوازې مالي ملاتړ ورکاوه، بلکې له مجاهدینو سره یې جګړه هم وکړه. ده ته د تورا بورا غرونو او جلالاباد غرنیز چاپېریال د یو معنوي تحول پلازمېنه وه. دلته یې د عربو مجاهدینو شبکې، روزنیز کمپونه، او استخباراتي اړیکې ډېرې پراخې کړې.
اوس پوښتنه دا ده چې القاعده څنګه جوړه شوه؟
په ۱۹۸۸م کې، کله چې شوروي ځواکونو له افغانستانه د وتلو نیت وکړ، اسامه بن لادن احساس وکړ چې باید دا جهادي شبکه نړيواله کړي.د همدې فکر په پر بنسټ، القاعده يعنېبنسټ یا اساسیې د یوې نړۍوالې اسلامي جهادي ډلې په توګه جوړه کړه او موخه یې دا وه چې د غرب، په ځانګړي ډول د امریکا، نفوذ له اسلامي نړۍ څخه لرې کړي.
له افغانستانه وتل او بېرته راتګ
۱۹۸۹-۱۹۹۱:شوروي ځواکونه ووتل، اسامه بېرته سعودي ته لاړ.
۱۹۹۱-۱۹۹۶:د سعودي له نیوکو وروسته هغه له خپل هېواده شړل شو او سوډان ته لاړ.
۱۹۹۶: د سوډان له فشارونو وروسته بېرته افغانستان ته راغی، هلته د طالبانو رژیم ته نژدې شو.
درېیم.القاعده له شخصي جهاد تر نړۍوالې شبکې
په ۱۹۸۸م کال کې اسامه بن لادن د القاعده په په نوم یوه شبکه جوړه کړه. دا شبکه د «خدماتو دفتر»یوه پرمختللې او فوکس شوې بڼه وه چې موخه یې یوازې د افغانستان نه، بلکې د اسلامي نړۍ په کچه «جهادي انقلاب» رامنځته کول و.القاعدې خپل جوړښت د خلیجي، مصري، شمالي افریقايي، یمني او ان اروپايي رضاکارو په مرسته پراخ کړ. ایمنالظواهريچې د مصر د «اسلامي جهاد» ډلې مشر و، له بن لادن سره یو ځای شو، او دا ملګرتیا د نړۍ د تر ټولو خطرناکې ترهګرې شبکې بنسټګرې شوه.
څلورم.له سوډانه افغانستان ته اوبیا د طالبي امارت کوربهتوب
په ۱۹۹۲م کې بن لادن له سعودي فشارونو وروسته سوډان ته کډه وکړه. هلته یې خپلې شبکې ته بنسټیز مالي، ساختماني او استخباراتي بڼې ورکړې، خو د ۱۹۹۶م کال په اپرېل کېله نړۍوال فشار وروسته، سوډان هغه له دغه هېواده و ایسته.
بن لادن بېرته افغانستان ته راغی. دا ځل د طالبانو تر واک لاندې ملا عمر ورته د امن او خوندي پناه ورکړه. دی په ننګرهار، جلالاباد او بیا کندهار کې مېشت شو، د «دارالضیافه» کورونه یې جوړ کړلاو له طالبانو سره یو نظامي-ایډیالوژیک تړون رامنځته کړ. په همدې موده کې د ۱۹۹۸م کال د اګست په ۷مه، القاعده د کینیا او تانزانیا په امریکايي سفارتونو خونړي بریدونه وکړل چې په ترڅ کې یې نږدې ۳۰۰ کسان ووژل شول.
پنځم.د سپټمبر ۱۱مه، د تاریخ خونړی برید او نړۍوال غبرګون
د ۲۰۰۱م کال د سپټمبر په ۱۱مه، القاعده د امریکا پر نیویارک او واشنګټن د الوتکو بریدونه تنظیم کړل. څلور الوتکې وتښتول شوې چې دوه د نیویارک د نړۍوال سوداګریز مرکز پر برجو ولګېدې، درېیمه د پینټاګون پر ودانۍ او څلورمه له خپل موخې نه مخکې راولوېده.په دې بریدونو کې تر درېیو زرو ډېر کسان ووژل شول. اسامه بن لادن په ویډیویي پیغامونو کې د دغو بریدونو مسوولیت پر غاړه واخیست. دا پېښه د امریکا د بهرني سیاست مخ بدل کړ او د افغانستان پر ضد یې د پوځي یرغل پیل ته لار هواره کړه.
شپږم. تېښته، تورا بوړه او پاکستان ته پناه
امریکا د ۲۰۰۱م کال په اکټوبر کې پر افغانستان یرغل وکړ. د القاعده مشران، بن لادن او نور له کندهاره د ننګرهار بوړې غرونو ته وتښتېدل. هلته شدیدې بمبارۍ وشوې، خو اسامه وتوانېد د پاکستان قبایلي سیمو ته وتښتي. له ۲۰۰۲م تر ۲۰۱۱م پورې، اسامه د پاکستان په بېلابېلو سیمو کې پټ ژوند درلود، چې وروستی او تر ټولو خوندي ځای یې د ایبټاباد ښار "بلټاون" سیمه وه. هلته یوه لویه ودانۍ کې له خپلې کورنۍ سره اوسیږي، او اړیکې یې یوازې له محدودو کسانو سره وې.
اووم.د وژنې عملیات، د شپې یرغل او پای
د ۲۰۱۱م کال د مې په ۲مه د امریکا د وخت ولسمشر بارک اوباما د ځانګړو ځواکونو عملیات تایید کړل. د د امریکايي پوځیوه ځانګړې او سمندري ځواک ډله د شپې پرمهال د هیليکوپټرو له لارې د بن لادن پر کور چاپه وکړه. دغو عملیاتو تر ۴۰ دقیقو پورې دوام وکړ او په پایله کې یې اسامه بن لادن د کور په دویم پوړ کې ووژل شو.د امریکا ځواکونو د هغه مړی له ځان سره بوت، ډياېناې (DNA) ټېسټ یې وکړ او بیا یې د عرب سمندر پر غاړه وغورځاوه. دا پرېکړه د نړۍوالو د شکونو لامل هم شوه، خو امریکا ټینګار وکړ چې د هغه قبر د زیارت په توګه نهشي کارېدلای.
اتم. القاعده تر بن لادن وروسته
تر اسامه وروسته، ایمنالظواهري د القاعده شبکې مشري واخیسته. القاعده کمزورې شوه، او د داعش په راڅرګندېدو یې سیالي له لاسه ورکړه. اوس القاعده یو پارچه او واحد ځواک نهلري، بلکې د ځايي څانګو په بڼه لکه: AQAP، AQIM، او al-Shabaab کې فعالیت لري، خو د اسامه بن لادن نوم لا هم د نړۍوالې ترهګرۍ له تر ټولو پېژندل شویو نومونو څخه دی.
اسامه بن لادن د شتمنۍ له ماڼیو تر جهادي غارونو پورې یو داسې داستان لري چې د شلمې پېړۍ سیاست، دین، جګړه او نړۍوال امنیت یې اغېزمن کړل. که څه هم وژل شوی، خو د ده مفکوره لا هم د ځینو ترهګرو لپاره ډلو الهام ګرځېدلی دی. نوموړی یو د تاریخ مهم څېره پاتې شوې چې د یو لپاره «اتل او د بل لپاره ترهګر» یادېږي.
