د هند او پاکستان میلیارد ډالري جګړه؛ قیمتي توغندي، عصري الوتکې، ویجاړۍ او انساني بیه
افغانستان انټرنشنل - پښتو
د هند او پاکستان ترمنځ په تازه شخړو کې لږ تر لږ دواړه لوريو ته د پوځیانو په ګډون «۹۷» کسان وژل شوي او زرګونه کسان له خپلو کورونو بېځایه شوي دي. د دواړو هېوادونو د رسنیو د معلوماتو له مخې؛ په دغه تازه نښتو کې نږدې دوه مېلیارده ډالر لګښت راغلی.
د دغو دوو اټومي هېوادونو ترمنځ شخړه (د اپرېل په ۲۲مه) په هندي کشمیر کې د وسلهوالو د یوې ډلې له لوري د ۲۶سېلانیانو تر وژل کېدو وروسته رامنځته شوه.
ډیلي پاکستان مېشته وسلهواله ډله «جیش محمد» د یاد برید مسووله وبلله او د «سېندور» په نامه یې پر پاکستان پوځي عمليات پيل کړل.
په دغو عملياتو کې د پاکستان تر کنټرول لاندې کشمير کې د وسلهوالو مرکزونه او پوځي زېربناوې تر هدف لاندې ونيول شوې.
د هند وسلې او پوځي تاکتيکونه
هند په دغو بریدونو کې له پرمختللو «رافایل» جنګي جېټ الوتکو، ۳۰۰ کیلومتره واټن وهونکو SCALP EG کروز توغندیو، د ځیرکو HAMMER بمونو او له غږ هم تېزو یا BrahMos توغندیو کار واخيست.
هند ادعا کړې وه، چې په مظفر اباد، کوټلي، راولپنډۍ، سیالکوټ، مریدکي او بهاولپور کې یې د ترهګرو تر څنګ د پاکستان مهم پوځي مرکزونه په نښه کړي وو.
هند همداراز S-400 پرمختللی هوايي دفاعي سيسټم فعال کړ؛ تر څو د پاکستان توغندي او الوتکې شنډې کړي؛ خو د شنبې په ورځ د (غويي ۲۰مه) بریدونو کې دا په ډاګه شوه، چې دغه سېسټم د پاکستان د توغندیزو او هوايي بریدونو مخه ډب نه شوه کړای.
د پاکستان غبرګون او ځوابي بریدونه
پاکستان د هند تر بریدونو وروسته د «بنيان المرصوص» په نوم خپل عمليات پيل کړل. د پاکستان J-10C جنګي الوتکې چې ورته «زورور مار» نوم هم کارول شوی، له PL-15 هوا پر هوا توغندیو او Ra’ad-II کروزه توغندیو سره جګړې ته واستول شوې.
پاکستان د هند په څېر د ځانمرګو ډرون الوتکو څخه هم کار واخیست، چې پکې «براق» او چينايي نمونې شاملې وې.
د «بېزنس انسایډر» نیوز ډاټ کام د راپورونو له مخې؛ پاکستان د هند په جمو کشمیر او شمالي پنجاب کې د وسلو ګودامونه او رادارونه ووېشتل او د «نصر» په نوم لنډ واټن بالستيکي توغنديو سره یې د هند پر پرمختلليو پوځي مرکزونو هم بريدونه کړي.
انساني زیان
په هند کې چارواکو د ۱۹ سرتېرو او ۳۳ ولسي وګړو وژل کېدل تاييد کړي دي. دا کسان ډېری د توغنديزو او بې پيلوټه بريدونو له امله په ګرداسپور، پټانکوټ او د جمو کشمیر پولو ته څېرمو کليو کې ووژل شول. له ۱۲۰ زيات کسان ټپيان شوي او شاوخوا ۱۸ زره خلک له جګړهييزو سيمو بې ځايه شوي دي.
په پاکستان کې د دفاعي سرچینو له مخې؛ لږ تر لږه ۱۵ پاکستاني سرتېري چې په کې ۱۲ د پلي لېوا افسران هم شامل دي، د کنټرول کرښې ته نږدې وژل شوي دي.
همداراز د هند د هوايي او توغنديزو بریدونو له امله کوټلي، مظفراباد او راولاکوټ کې ۳۰ ولسي وګړي چې ډېری يې ښځې او ماشومان وو؛ وژل شوي دي.
شاوخوا ۸۵ تنه ژوبل شوي او له ۱۲ زره زيات خلک له خپلو مېنو بې ځايه شوي دي. د ميرپور او راولپنډۍ روغتونونه د ټروما رواني څپو ناروغان د بسترونو له کمښت سره هم مخ شوي دي.
پر بهاولپور د هند په بریدونو کې د جیش محمد ډلې مشر مسعود اظهر د خپلې کورنۍ د لس تنو غړو او خپلو څلور ملګرو د وژل کېدو خبر هم تایید کړ.
مالي لګښتونه
د رسنیو د راپورونو له مخې؛ د هند د «سېندور» عملياتو لګښت تر ۱.۸ مېليارد ډالرو اوښتی. يوازې ورځنی لګښت يې ۱۴۶۰ کروړه روپۍ (شاوخوا ۱۷۵ مېليونه ډالر) ښوول شوی، چې په کې د وسلو، سون توکو، لوژستیک، استخباراتي الوتنو او هوايي بریدونو لګښتونه شامل دي.
همداراز هند ته د ملکي زېربناوو زيان ۲۴۰ مېليونه ډالر اټکل شوی دی.
د پاکستان د «بنيان المرصوص» عملياتو لګښت هم تر لسګونه مېلیون ډالرو زیات ښوول شوی. دغه لګښتونه داسې مهال دي، چې پاکستان له وړاندې د پیسو نړۍوال صندوق (IMF) له سخت فشار، د اسعارو له بې ثباتۍ، د پانګونو له کمېدو او له پراخ اقتصادي ناورین سره مخ دی.
ډېپلوماټيکې هڅې او د ناورین پراخېدو وېره
سره له دې چې امريکا، سعودي عربستان او چين د منځګړتوب هڅې کړې دي؛ خو (د مئ په ۱۰مه) د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ له لوري د دواړو هېوادونو ترمنځ اعلان شوی اوربند لا هم په نازک حالت کې ښکاري.
د اوربند تر اعلان څو ساعته وروسته دواړو خواوو يو بل د اوربند پر نقض تورن کړل. راپورونه وايي، چې د پونچ او هویلي په برخو کې د توپونو ډزې شوې دي او د څارونکو ډرونونو پروازونه هم ليدل شوي دي.
د هندي مسلمانانو د یوه مشهور ګوند اتحاد المسلمین مشر اسدالدین اوېسي ویلي، تر هغې په پاکستان کې د ترهګرو ځالې وي او د دغه هېواد خاوره د هند پر ضد کارول کېږي؛ نو د دایمي اوربند هېڅ ډول څرک نه لیدل کېږي.
د جګړې نوې بڼه او نړۍوالې اندېښنې
دغه جګړه د سوېلي اسيا د جګړې په تاکتيکونو کې يو خطرناک بدلون ښکاري. دواړه هېوادونه پر بې پېلوټه الوتکو، کروز توغنديو، درنو وسلو او پر برېښنايي جګړې تمرکز کوي، چې د ځمکنیو ځواکونو له ښکېلتیا یې ډډه کړې.
شنونکي خبرداری ورکوي، چې دغه ډيجيټلي جګړه د اټومي توان لرونکو هېوادونو ترمنځ د جګړې چټکې پراخېدو ته اسانتیاوې برابروي.
د کاناډا او برېټانیا په ګډون یو شمېر هېوادونو له خپلو وګړو غوښتي، چې د هند او پاکستان ترمنځ کرښو ته نږدې سیمو له ورتګ څخه ډډه وکړي.
نظامي بودجه او اوږدمهالې پايلې
د سوېډن د سټاکهولم د سولهییزو مطالعاتو نړۍوال انسټیټیوټ (SIPRI) د ۲۰۲۴ د راپور له مخې؛ هند په تېر کال کې ۷۳.۶ ميليارده ډالر پوځي بودجه لرله، چې دا هېواد يې د نړۍ څلورم لوی دفاعي مصرفوونکی ګرځولی.
پاکستان ۱۰.۴ مېليارد ډالره پوځي بودجه لرله، چې دا يې د خپل ناخالص کورني توليد ۳.۶ سلنه جوړوي. تازه جګړې دغه بودجې نورې هم تر فشار لاندې راوستې دي او د پاکستان مالي ثبات یې نور هم له ګواښ سره مخ کړی دی.
که څه هم دواړه خواوې د تاکتيکي برياليتوب دعوه کوي؛ خو ښکاري چې دواړه لوري له اقتصادي اړخه له دې جګړې خوښ نه دي.
د سیاسي چارو شنونکو خبرداری ورکړی، که د دواړو هېوادونو ترمنځ د کړکېچ دایمي حل لپاره اقدامات او سیاسي خبرې ونشي؛ نو د داړو ګاونډیو هېوادونو ترمنځ به دا جګړه هېڅکله وروستۍ ونه شمېرل شي.