د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان ملي موزیم مسوولین وايي، په تېرو لسیزو کې د جګړو تر څنګ د سیاسي بې ثباتۍ له امله ۷۰سلنه تاریخي اثار لوټ شوي، ویجاړ شوي او یا هم بهرنیو هېوادونو ته په بېلابېلو وختونو کې قاچاق شوي دي.
د چین دولتي اژانس د خبر له مخې؛ د افغانستان ملي موزیم چې پخوا د مرکزي او سویلي اسیا د تمدنونو د شتمنیو ژوندۍ خزانه وه، اوس په کې د پخوا په څېر په پراخه کچه «تاریخي اثار» نشته.
د یادې ادارې مرستیال یحیی محب زاده وایي، چې موزیم اوسمهال د معاصرې تاریخي دورې او په ځانګړې توګه د کورنیو جګړو د غمېزې یوه نښه ګرځېدلې.
نوموړي زیاته کړې: « دې ځای په تاریخ کې تورې ورځې لیدلي دي. ان اثار یې لوټ شوي، ویجاړ شوي، په اور سوځول شوي او غلا کړي یې هم دي.»
د محب زاده په وینا، ډېری تاریخي اثار د مجاهدینو د کورنیو جګړو پر مهال لوټ شوي دي.
د افغانستان ملي موزیم، چې په ۱۹۱۹ میلادي کال کې جوړ شوی او د کابل ښار لوېدیځ لور ته پروت دی. دا د پخوانیو تمدنونو د پرمختګ او بې ساري تاریخي اثارو یوه لویه فرهنګي خزانه ګڼل کېږي.
د محب زاده په خبره؛ اوسمهال دغه موزیم شاوخوا ۶۰ زره تاریخي اثار لري، چې د بېلابېلو تمدنونو استازیتوب کوي؛ لکه د کوشانیانو سلطنت، یوناني، بودایي، د برونزو پېر، هخامنشي، هلنیستي او اسلامي دورې.
هغه زیاتوي: «په ورځني ډول شاوخوا ۲۰۰ تر ۳۰۰ کسان چې په کې بهرني سېلانیان او داخلي زدهکړیالان شامل دي؛ له موزیمه لیدنه کوي.»
افغانستان له پخوا راهیسې د مرکزي اسیا، سویلي اسیا، منځني ختیځ او چین تر منځ د تمدنونو څلورلارې ګڼل شوې ده او دا ځانګړې موقعیت د دې لامل شوی، چې په دې خاوره کې د هنر، دین او فرهنګ یو بې ساری امتزاج رامنځته شي.
له ۲۰۰۶ میلادي کال راهیسې د افغانستان ملي موزیم هڅه کړې، چې له نړۍوالو سره فرهنګي اړیکې پیاوړې کړي او خپله تاریخي شتمني ورسره شریکه کړي.
تر دې دمه، ۲۳۱ ګران بیه اثار چې د باختري سرو زرو خزانې توکي هم په کې شامل دي، د نړۍ په بېلابېلو موزیمونو کې نندارې ته اېښودل شوي دي.
د تمیم سروري په نوم یو کس چې په لومړي ځل د افغانستان ملي موزیم کې د اثارو کتلو ته ورغلی و، په خورا احساساتي ډول یې ویلي: «کله چې مې دا نادر اثار ولیدل، د ویاړ احساس مې وکړ. داسې شیان مې ولیدل، چې هېڅکله مې فکر نه کاوه چې افغانستان به یې ولري.»
طالبانو په وار وار څرګنده کړې، چې د هېواد فرهنګي میراث څخه ساتنه کوي او د تاریخي اثارو تر څنګ د ګران بیه ډبرو قاچاق کېدو څخه په جدي توګه مخنېوی کوي.
د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور وزارت د رسمي شمېرو له مخې؛ له هغه وخته چې دوی بیا ځل واک ته رسېدلي له ۵ زرو زیات فرهنګي اثار یې ملي موزیم ته بېرته راګرځولي او له ۲ زرو زیات اثار یې ترمیم کړي دي.
طالبان داسې مهال د «تایخي اثارو» د خوندیتوب ژمنې کوي، چې د دغې ډلې غړو د خپلې لومړۍ واکمنۍ پر مهال د افغانستان ملي موزیم ډېری تاریخي اثار ویجاړ کړل. همدا راز یې په بامیانو کې یې د «بودا تاریخي مجسمه» په راکټي برید کې سخته ویجاړه کړه.