د قزاقستان د بهرنیو چارو وزارت خبر ورکړی، چې د دغه وزارت مرستیال وزیر اکان رحمتولین، په کابل کې د یوناما له مشرې روزا اوتنبایوا او د سیمې لپاره د جرمونو او نشهیي توکو سره د مبارزې دفتر له مشر اولیور سټولپ سره د افغانستان د ټیکاو او دوامداره پرمختګ پر ملاتړ خبرې کړې دي.
د یاد وزارت په خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه چارواکو تېره ورځ د استانه نړۍوال فورم په څنډه کې سره لیدلي دي.
د خبرپاڼې له مخې؛ په دغه لیدنه کې په افغانستان کې د روغتیا، تعلیم، زېربناوو او کارموندنې په برخو کې د ټیکاو او دوامداره پراختیا پر همکارۍ هم بحث او خبرې شوې دي.
خبرپاڼه زیاتوي، چې د لیدنې پرمهال په الماتا کې د مرکزي اسیا او افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د دوامداره پراختیایي موخو سیمهییز مرکز پرانیستلو په اړه هم بحث شوی دی.
د ناستې پرمهال ښاغلي رحمتولین ویلي، چې قزاقستان به له افغانستان سره خپلو بشري مرستو ته دوام ورکړي.
د مشهد په ښار کې د افغان پوځ د یوه پخواني پیلوټ له ځان وژنې وروسته ایراني څېړونکی ارش نصر اصفهاني په ایران کې د افغان کډوالو په ځانګړې توګه پخوانیو سرتېرو د اندېښنې وړ وضعیت په ډاګه کړی دی. هغه ویلي چې دا خلک تر سخت رواني فشار لاندې دي او په دایمي وېره کې ژوند کوي.
د افغانستان د پوځ پخواني پیلوټ محمد امیر توسلي د یکشنبې په ورځ (د غويي ۲۸مه) وروسته له هغه ځان وژنه وکړه، چې د ایران څخه د وتلو خبرتيا یې تر لاسه کړه.
دا پيښه یو ځل بیا د هغو افغان سرتېرو وضعیت پام ځان ته واړولو چي په ایران کې يې پناه اخیستې او له خطرناکو شرایطو سره مخ دي.
نصر اصفهاني د دوشنبې په ورځ د «شرق» ورځپاڼې سره په مرکه کې ټينګار کړی، چې ډېری پخواني افغان سرتېري په تهران کې د افغانستان سفارت ته له تګ څخه ډډه کوي او وېره لري، چې طالبان به یې وپېژنې او افغانستان ته به یې ولېږي.
هغه وویل: «دا خلک د اېستلو له وېرې په دوامداره اندېښنه کې دي.»
دغه څېړونکي خبرداری ورکړی، چې د ایران د کورنیو چارو وزارت له خوا د شاوخوا دوه مېلیونه افغان کډوالو د نوم لیکنې د اسنادو د لغوه کولو وروستۍ پرېکړې د ډېرو سرتېرو وضعیت چې مخکې له قانوني اسنادو سره ایران ته داخل شوي وو، نور هم نازک کړی دی.
د بې اسنادو کډوالو د وتلو لپاره د ټاکل شوي شپږ میاشتني ضرب الاجل ته په اشارې سره هغه وویل، چې په ایران کې د پخوانیو افغان سرتېرو وضعیت له وېرې سره مخ دی او د بېرته ستنېدو پر مهال د طالبانو له تاوتريخوالي وېرېږي.
ارش نصر اصفهاني د هغو راپورونو یادونه وکړه، چې ښیې یو شمېر افغان ستنېدونکي په ځانګړي توګه پخواني سرتېري افغانستان ته له ننوتلو سمدلاسه په صحرايي محکمو کې محاکمه شوي او حتی په پوله کې اعدام شوي دي.
هغه وویل: «طالبانو هغه خلک په تور نوملړ کې شامل کړي دي چې د دوی غړو ته د زیان رسولو یا وژلو شک لري.»
نوموړي همدا ډول خبرداری ورکړ، چې د پخوانیو سرتېرو بېرته ستنېدل د دوی «شکنجه، توقیف، محرومیت او حتی د مرګ» لامل کېدای شي.
د هغه په وینا، د دې اشخاصو یو شمېر اوس په ایران کې د استوګنې له اسنادو پرته په پټه ژوند کوي، ځکه چې دوی د پېژندلو او بېرته ستنېدو په اړه اندېښمن دي.
دغه څېړونکي د ایران پر حکومت غږ وکړ، چې د افغان کډوالو په ځانګړې توګه هغو کسانو سره چې په خطر کې دي، د نړۍوالو مکلفیتونو او کنوانسیونونو سره سم چلند وکړي.
هغه وویل: «د سرشمېرنې فورمو د لغوه کېدو پلي کېدل د هغو کسانو رواني او فزيکي امنیت ته جدي زیان رسولی، چې د کابل له سقوط وروسته یې په ډېر باثباته شرایطو کې د خپل ژوند د بیارغولو هڅه کړې ده.»
نصر اصفهاني همدا ډول ټینګار وکړ، چې ځیني کورني سیاسي او رسنیز جریانونو د افغان سرتېرو شتون د ملي امنیت لپاره ګواښ بللی دی.
د هغه په وینا، دا ډول چلند د دولت پر پالیسیو اغېز کړی او د دې لامل شوی، چې حکومت د دغو کسانو قانوني او بشري وضعیت ته له پام پرته، یوازې له امنیتي زاویې ورسره چلند وکړي.
ایران اعلان کړی، هغو کډوالو ته چې د استوګنې قانوني سندونه نه لري له هېواده د وتلو امر ورکړي؛ خو د کډوالۍ په برخه کې فعالانو خبرداری ورکړی، چې دا ډول اقدامات پرته له دې چې د پناهغوښتونکو ځانګړي شرایط په پام کې ونیسي، په ځانګړي ډول د پخوانیو نظامیانو، کولی شي د نه جبرانېدونکو بشري پایلو لامل شي.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ملاتړ وجهي صندوق یونېسف وايي، چې له ۱۰۰ مټريک ټنو څخه د زیاتو درملو چارتر الوتکه افغانستان ته رسېدلې ده. دغې ادارې ویلي، چې دا مرستې به تر ډېره د ۳۴ ولایتونو د روغتيايي مرکزونو بېړنۍ اړتياوې پوره کړي.
د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلویزیون د سې شنبه په ورځ (د غبرګولي ۶مه) په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ملاتړ وجهي صندوق (یونېسف) له قوله ليکلي، چې د درملو دغه مرسته د نړۍوال او اسیايي بانک له لوري د یونېسف په همغږۍ شوې دي.
په خبر کې ویل شوي، چې په دې مرستې سره به د ۳۴ ولایتونو د څه باندي ۲ زره او ۴۰۰ روغتيايي مرکزونو بېړنۍ اړتياوې پوره کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې طالب مشران په پرله پسې ډول له نړۍوالو سره په کتنو کې د روغتيايي مرستو د زياتوالي غوښتنه کوي.
واک ته د دغه ډلې له رسېدو را وروسته په ډېرو سيمو کې خلک لومړنیو روغتيايي اسانتیاوو ته لاس رسی نه لري او له تېرو درېيو کلونو څخه د مور او ماشوم مړينه هم زیاته شوې ده
افغانستان ته تر ډېره د اړتیا وړ درملو لویه برخه له ګاونډیو هېوادونو واردېږي؛ خو نیوکې دا دي، چې دغه هېوادونه افغانستان ته بې کیفیته درمل واردوي.
که څه هم طالبانو په وار-وار ویلي، چې دوی به د بې کیفیته درملو د واردولو مخه ونیسي؛ خو لا تر اوسه پورې یې په دې تړاو کوم عملي اقدام نه دی کړی.
د بیان د ازادۍ مرکز خبرداری ورکړی، چې په ترکیه کې مېشت لسګونه افغان خبریالان د اېستلو او افغانستان ته د جبري ستنېدو له جدي ګواښ سره مخ دي. دغه مرکز پر ملګرو ملتونو او نورو نړۍوالو سازمانونو غږ کړی، چې د یادو خبریالانو د ساتنې او بل هېواد ته یې د لېږدولو لپاره سمدستي اقدام وکړي.
د بیان د ازادۍ مرکز د سې شنبه په ورځ (د غبرګولي ۶مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، هغو ۵۰ افغان خبریالانو چې د کابل له سقوط وروسته په ترکیه کې پناه اخیستې د اېستلو له جدي ګواښ سره مخ دي.
د خبرپاڼې له مخې، له یاد شمېر خبریالانو څخه لس تنه یې د خپلې استوګنې مودې غځولو کې پاتې راغلي او په نامعلوم قانوني وضعیت کې دي او ۲۰ نورو لا له وړاندې د وتلو رسمي خبرتياوې تر لاسه کړي.
د دې بنسټ د معلوماتو له مخې، یو شمېر خبریالان سره له دې چې د ملګرو ملتونو د کډوالۍ عالي کمېشنرۍ له خوا د ساتنې مستحق او پناه غوښتونکي پېژندل شوي، لا هم له کلونو راهیسې په ترکيه کې بې برخلیکه دي.
دغه مرکز زياتوي، دا خبریالان د رواني، اقتصادي او شخصي ناامنۍ تر فشار لاندې دي او که له افغانستان څخه ولېږل شي، نو زیانمن به شي.
ترکیه د سیمې د نورو هېوادونو په څېر د ډېرو هغو افغان کډوالو کوربه ده، چې یا د استوګنې قانوني اسناد لري یا هم بې اسناده دي.
دې هېواد هم په دوامداره توګه افغان پناه غوښتونکي اېستلي، چې هیله لري په قانوني یا قاچاقي ډول لوېديځو هېوادونو ته ورسېږي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو او ترکیې ترمنځ اړیکې ښه لوري ته روانې دي او په دغه هېواد کې له ګواښ سره مخ د افغان کډوالو اېستل هم زیات شوي دي.
د بیان د ازادۍ مرکز ویلي، چې د دغو خبریالانو وضعیت وروسته له هغه خراب شوی، چې طالبانو په انقره کې د افغانستان سفارت او په استانبول کې د قونسلګري چارې واخيستې.
د بیان د ازادۍ مرکز په خپله خبرپاڼه کې د ملګرو ملتونو د کډوالو له عالي کمېشنرۍ څخه وغوښتل، چې له ترکیې څخه د افغان خبریالانو د جبري اېستلو د مخنیوي لپاره بېړني اقدامات وکړي.
دې سازمان همدارنګه په درېیمو هېوادونو کې د دې خبریالانو د بیا مېشتېدنې د اسانتیاوو پر اړتیا ټینګار کړی دی، ترڅو د دوی امنیت او انساني وقار ډاډمن شي.
په بیان کې د بشري ملاتړ د چمتو کولو او په ترکیه کې د حقوقي مرستو او د روغتیايي پاملرنې په څېر اساسي خدماتو ته د دغو خبریالانو د لاسرسي په اهمیت هم ټینګار شوی دی.
تر هغه وروسته چې سعودي عربستان اعلان وکړ چې لوی اختر به د جمعې په ورځ وي، طالبانو د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره وویل چې په افغانستان کې به د لوی اختر لومړۍ ورځ د شنبې په ورځ وي. سعودي عربستان د جون ۵مه د عرفې او ۶مه د لوی اختر ورځ اعلان کړې ده.
دا په داسې حال کې ده، چې تر دې وړاندې افغانستان ډېری وخت له سعودي عربستان سره په یوه ورځ روژه پیلوله او اختر یې لمانځه.
د طالبانو سترې محکمې د سې شنبه په ورځ (د غبرګولي ۶مه) په يوې خبرپاڼه ې ویلي: «مرکزي او ولايتي کمېټو د لوی اختر میاشت نه ده لېدلې او نه هم عامو خلکو شاهدي ورکړې، د شنبه ورځ د غبرګولي ۱۷مه به په افغانستان کې د لوی اختر لومړۍ ورځ وي.»
د سعودي عربستان چارواکو اعلان کړی، چې عرفه به د پنجشنبې په ورځ وي او د جمعې په ورځ به د حج مناسک پای ته رسېږي او لوی اختر به کېږي.
د عرفې ورځ د حج تر ټولو مهمه برخه ده، چې حاجیان د عرفات په غونډۍ کې راټولېږي، دعا کوي او د الله تعالی رحمت لټوي.
اسیا خبري اژانس د ملګرو ملتونو له قوله راپور ورکړی، چې په پاکستان کې شاوخوا ۱۱۰ زره افغان کډوال بېړنۍ نړۍوالې مرستې او درېیمو هېوادونو ته د مېشتېدو اړتیا لري. د راپور له مخې، دغو کسانو درېيمو هېواد ته د تګ شرایط پوره کړي او دا مهال نړۍوال خوندیتوب ته اړتيا لري.
اسیا خبري اژانس د سېشنبه په ورځ (د غبرګولي ۶مه) په یوه خبر کې ویلي، چې د ۳۰۰ زره څخه زيات کسان له پاکستان او ایران څخه افغانستان ته ستانه شوي، چې دا مهال له سختې بېوزلۍ سره مخ او حالت له واکه وتلی دی.
په راپور کې د ملګرو ملتونو د کډوالۍ عالي کمېشنرۍ له قوله ویل شوي: «په پاکستان کې شاوخوا ۱۱۰ زره افغان کډوال او پناه غوښتنونکي د لوړ خطر پروفایلونه لري او درېیمو هېوادونو ته یې د تګ ټول معیارونه پوره کړي دي، چې دا مهال نړۍوال خوندیتوب ته اړتیا لري.»
دا په داسې حال کې ده، چې په وروستيو مياشتو کې پاکستان او ایران لسګونه زره افغانان هېواد ته لېږلي، چې د سره صلیب او سرې میاشتي د نړۍوال فدراسیون د خبر له مخې په اپرېل مياشت کې ۳۰۰ زره کډوال د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته ستانه شوي دي.
د دوی د معلوماتو له مخي، ۴۴۵۰۰ کسان له پاکستانه او ۱۷۰ زره له ایران څخه اېستل شوي دي.
دغه اژانس زياتوي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو راهیسې له دې هېواد څخه د افغانانو وتل هم زيات شوي دي.
د یادولو ده، چې پاکستان د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر په میاشت کې د غېر قانوني کډوالو د اېستلو لړۍ پیل کړې او تراسه هم روانه ده.
په تېرو دوو کلونو کې له دغه هېواد څخه څه باندې یو مېلیون افغان کډوال د فشار، په خپله خوښه او په زور اېستل شوي دي.
په راپور کې د ملګرو ملتونو له قوله راغلي، چې په اېستل شویو کسانو کې ۶۱ سلنه له ۱۸ کلنۍ کم عمره او ۱۷ سلنه هغه ښځې دي، چې د خپلې کورنۍ مسوولیتونه ور په غاړه دي.