د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په کابل کې د ایران له سفیر علي رضا بیکدلي سره په کتنه کې د سیمې د وضعیت او د افغانستان له لارې د ایراني حاجیانو د لېږد په تړاو خبرې کړې دي. متقي ویلي، چې طالبان د افغانستان له لارې د ایراني حاجیانو د راګرځېدو په برخه کې مرستې ته چمتو دي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت په اعلامیه کې ویل شوي، چې د طالبانو د بهرنیو چارو زیر امیرخان متقي پر ایران د اسرابیل برېدونه غندلي او دا اقدامات یې د نړیوالو اصولو نقض بللی دی.
په دې کتنه کې امیرخان متقي ویلي:« افغانان د ایراني ولس ترڅنګ ولاړ دي او طالبان چمتو دي، چې د افغانستان له لارې د ایراني حاجیانو د راګرځېدو په برخه کې مرسته وکړي.»
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې د افغانستان له لارې ایران ته د تلونکو حاجیانو لپاره تر یوې میاشتې د ویزې معافیت ورکولو ترڅنګ په هرات ولایت کې د ایراني حاجیانو د خوندي لېږد ټولې لارې چارې په نظر کې نیول شوې.
پر همدغه مهال د ایران سفیر هیله ښودلې چې د دواړو هېوادونو اړوند ارګانونو له لوري د ایراني حاجیانو د لېږد بهیر په بریا پای ته ورسیږي.
ټرمپ د چهارشنبې په ورځ د برید د بریالیتوب په اړه شک درلود، او دا یو هغه لامل دی، چې لا یې هم د برید امر نه دی کړی.
د یورو نیوز د رپوټ له مخې، یوه امریکایي چارواکي وویل، « د ولسمشر صبر هره شیبه کمیږي. ایران ته ساعت د ټکا په حال کې دی، ټول انتخابونه پر مېز دي».
ټرمپ له غونډې وړاندې خبریالانو ته وویل چې لا یې هم پر ایران د برید پرېکړه نه ده کړې او ټینګار یې وکړ چې د سیاسي حللارې دروازه یې نه ده بنده کړې.
امریکایي چارواکي وایي چې ټرمپ باور لري په تصمیم کې یې ابهام پر ایران لا فشار راوړي. ولسمشر وویل، « زما په ذهن کې ایډیاوې دي، خو ترجیح مې دا ده چې پرېکړه په وروستۍ شېبه کې وکړم».
د سلاکارانو په وینا، هغه غواړي ډاډ ترلاسه کړي چې که امریکا د اسراییل په ملاتړ جګړې ته ننوځي او پر ایران مورچل ماتي بمونه وغورځوي، ایا دا بمونه به رښتیاهم د ایران فوقالعاده ټینګ اتومي تاسیسات (فردو) له منځه یوسي؟ او ایا دا به د امریکا جګړه اوږده نه کړي؟
یوه امریکايي چارواکي وویل، « موږ پر ایران برید ته چمتو یو، خو لا هم قانع نه یو چې دا کار ضروري دی. غواړو دې ته اړتیا نه وي، خو ښکاري چې ولسمشر لا قانع نه دی».
د امریکا دفاع وزیر پېټ هګېسټ هم دسې شنبې په ورځ د سنا په علني غونډه کې د ایران د پلانونو په اړه تفصیلات ورنه کړل، خو ویې ویل چې که ټرمپ امر ورکړي، پنتاګون «د عمل لپاره چمتو دی».
ایا د فردو د له منځه وړلو اړتیا شته؟
که ټرمپ جګړې ته داخل شي، نو هدف به یې په احتمالي ډول د ایران د یورانیمو د بډاینې مرکز «فردو» وي، چې د تهران په جنوب کې په یوه غره کې دننه جوړ شوی دی.
دا مرکز د اسراییل د بریدونو نوملړ په سر کې دی. اسراییل د هوا له لارې د ۳۰زره پونډه (۱۳،۶۰۰ کیلو) بمونو اوبي ۲بم غورځوونکو وسایل نه لري، خو امریکا دواړه لري.
امریکایي چارواکي وایي چې دغه بمونه تر اوسه په واقعی جګړه کې نه دي کارول شوي، خو ازمویل شوي دي. اسراییلي چارواکي اندېښمن دي چې که فردو روغ پاتې شي، نو د ایران اتومي پروګرام به ژوندی پاتې شي.
یو بل امریکایي چارواکي وویل، « مورچل ماتی بم کار کوي. خبره په وړتیا نه، بلکې په ګټه کې ده. موږ وړتیا لرو، خو دا یوازې دا نه چې بم وغورځوو او بیا بری اعلان کړو».
هغه وویل، « زموږ لپاره پای دا دی: له اتومي وسلې پرته (ایران). دا هدف ښايي د اسراییل هدف وي. که اړتیا وي او ولسمشر یې منطقي او ګټور وګڼي، چمتو یو چې محدود دقیق برید وکړو».
د متحده ایالاتو نظامي تاریخ پوه رابرت پیپ څرګنده کړه چې د فردو د تباهۍ لپاره ښايي لږترلږه دوو بمونو اړتیا وي چې هر یو دقیق هدف ته ورسیږي.
د اسراییل د کمانډويي برید نظریه
اسراییل باور لري چې ټرمپ به بالاخره پرېکړه وکړي، خو وایي چې که اړتیا شي، «یوازې» هم اقدام کولی شي.
بنيامین نتنیاهو او ییخل ليتر په واشنګټن کې ویلي چې اسراییل نور انتخابونه هم لري، چې له بریدونو اخوا دي.
له دې ډلې به یو د کومانډويي ځواک عملیات وي. په تېر سپټمبر کې اسراییل په سوریه کې یو ووړ عملیات ترسره کړ چې د توغندیو د تولید یوه تر ځمکې لاندې کارخونه یې پکې هدف وګرځوله او په چاودېدونکو توکو یې له منځه یووړه.
اوس چې اسراییل د ایران پر فضا بشپړ کنټرول لري او پر ایراني پوځ یې شدید برید کړی، دا انتخاب د پخوا په پرتله کم غیر واقعي ښکاري.
یوه امریکایي چارواکي وویل چې اسراییلي چارواکو ټرمپ ته ویلي، « که څه هم دوی نشي کولای بمونه په کافي ډول د غره ژورو ته ورسوي، خو ښايي دا کار د انساني ځواک له لارې ترسره کړي».
د دیپلوماتیکې پردې شاته
په ملګرو ملتونو کې د ایران استازي پر اېکس لیکلي، چې « تهران به تر جګړه ییز فشار لاندې مذاکرات ونه کړي، په ځانګړي توګه له صحنې اېستل شوي یوه زاړه جګړه طلب سره چې هڅه کوي په صحنه کې پاتې شي».
خو ځینې نښې ښکاري چې ممکن ایران مذاکرات غواړي. د دوو امریکایي چارواکو او یوې موثقې سرچینې په وینا، په دې ورځو کې چې ټرمپ پر ایران د برید پرېکړه ارزوي، د هغه ځانګړی استازی سټیو ویټکاف مستقیم د ایران د بهرنیو چارو له وزیرعباس عراقچي سره په تماس کې دی.
امریکایي چارواکي وایي، « موږ لا هم پیغام لیږو چې راځئ خبرې وکړو، ځکه تمه تل شته. کله کله سټیو ویټکاف وايي، چې هغوی خبرو ته چمتو دي او کله وايي، چې ځواب یې ونه وایه، خو موږ هېڅکله له دې لارې نهیلي نه یو».
د یوې باخبره سرچینې په وینا، د جون پر شلمه، د جمعې په ورځ به د فرانسې، جرمني او بریتانیا د بهرنیو چارو وزیران او اروپايي اتحادیې د بهرنیو اړیکو مسووله په جینوا کې له عراقچي سره وویني.