طالبان: چین په افغانستان کې د سل مېلیونه ډالرو په ارزښت سړې خونې جوړوي

د طالبانو د کرنې، اوبو لګونې او مالدارۍ وزارت وايي، له چینايي چارواکو سره یې د درېیو لویو سړو خونو د جوړولو په تړاو خبرې وروستۍ شوې دي او ډېر ژر به یې د جوړولو عملي چارې پیل شي.

د طالبانو د کرنې، اوبو لګونې او مالدارۍ وزارت وايي، له چینايي چارواکو سره یې د درېیو لویو سړو خونو د جوړولو په تړاو خبرې وروستۍ شوې دي او ډېر ژر به یې د جوړولو عملي چارې پیل شي.
د دغه وزارت د اوبو لګولو او طبیعي سرچینو معین بازمحمد فیضان نن دوشنبه د ( زمري ۶مه) په کابل کې د طالبانو د لاسته راوړنو پروګرام په غونډه کې ویلي، چې جوړېدونکې هره سړه خونه به ۱۵۰۰ مټریک ټنه ظرفیت ولري.
نوموړي په دې اړه د لا زیاتو جزییاتو ورکولو پرته ویلي، دغه سړې خونې د چین د حکومت له لوري جوړېږي چې په جوړېدو به یې تر ډېره بریده د افغان بزګرانو او بڼوالو ستونزې حل شي.
په ورته وخت کې نوموړي په افغانستان کې د څښاک اوبو کمښت ته په اشارې سره ویلي، چې له دې وروسته هیڅوک د ځمکې لاندې د څاه وهلو اجازه نهلري.
دغه طالب چارواکي ویلي، چې د ځمکې لاندې د اوبو کمښت دوی هم سخت اندېښمن کړي؛ خو د دغه وضعیت د کنټرول لپاره باید خلک ورسره همکاري وکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې په افغانستان او بیا په ځانګړې توګه په کابل کې د ځمکې لاندې د اوبو د کمښت په اړه بېلابېلو نړۍوالو بنسټونو وار له مخه خبرداری ورکړی دی.


په ملګرو ملتونو کې د افغانستان استازی نصیر احمد اندېشه وايي، په راتلونکو دوو میاشتو کې به د افغانستان په اړه مهم سیاسي او ډیپلوماټیک تحولات رامنځته شي. نوموړي په یوه ویډیویي پیغام کې ویلي، چې د طالبانو خلاف به ډیپلوماتیکې او سیاسي هلې ځلې لا ګړندۍ او پراخې کړي.
هغه وایي، په تېرو شپږو میاشتو کې په ملګرو ملتونو کې د افغانستان استازولۍ ګڼې لاسته راوړنې لرلې؛ خو دغه لاسته راوړنې له ننګونو سره مخامخ وې.
نوموړي نن دوشنبه د (زمري ۶مه) پر اېکس پاڼه د ویډیويي پیغام په خپرولو سره ویلي، چې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو په شورا کې د افغان مېرمنو او نجونو د منظم او سیستماټیک تبعیض او محرومیت په اړه د تفصیلي راپور وړاندې کول لویه لاسته راوړنه وه.
نوموړي همدا راز د طالبانو د مشر هبتالله اخوندزاده او د دغې ډلې د قاضيالقضات عبدالحکیم حقاني د نیولو په تړاو د جرمونو نړۍوالې محکمې حکومونه که څه هم د افغانستان لپاره لوی شرم وباله؛ خو وايي د بشري حقونو د مبارزې په برخه کې د ډيپلوماتیکو استازولیو او بشري حقونو سازمانونو لپاره لویه لاسته راوړنه وه.
هغه وایي:« زموږ هېواد د یوې داسې ډلې له لوري یرغمل شوی، چې پر خپلو ژمنو د نه عمل سربېره یې د افغانانو د لومړنیو حقونو له ورکړې انکار کړی او د ښځو په ګډون یې د افغانستان د قومونو ونډې ته هېڅ پام نه دی کړی، او د ملګرو ملتونو له منشور او بشري حقونو له نړۍوالې اعلامیې یې هم سرغړونه کړې ده.»

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر «اوچا» په تازه خپور شوي راپور کې ویلي، چې د روان ۲۰۲۵ کال له پیله (د جولای تر ۱۹مې نیټې) له ایران او پاکستانه څه باندې ۱.۵ مېلیونه کډوال افغانستان ته ستانه شوي دي.
د دغه دفتر له لوري د خپرو شویو شمېرو له مخې؛ څه باندې ۱۲ لکه کسان له ایران او درې لکه او ۴۰زره کسان له پاکستانه راستانه شوي دي.
په راپور کې راغلي، چې له ایرانه نږدې نیم مېلیون کسان یوازې د جولای له لومړۍ نېټې څخه د همدې میاشتې تر ۱۹مې نېټې پورې افغانستان ته ستانه شوي دي.
اوچا وايي، که څه هم له ایرانه د افغان کډوالو د ستنېدو لړۍ یو څه سوکه شوې؛ خو ښايي له پاکستانه د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ په راتلونکې کې چټکه شي.
راپور زیاتوي، چې په پاکستان کې د پي او ار کارت لرونکو افغانانو د اوسېدو مودې نه غځېدو له امله له دغه هېواده د راستنېدونکو کډوالو شمېر به زیاتوالی ومومي.
دا مهال ۱.۴ مېلیونه افغان کډوال په پاکستان کې د پي او ار کارتونه لري، چې د پاکستان حکومت یې د اوسېدو موده نه غځوي او دوی باید بېرته افغانستان ته ستانه شي.

د طالبانو تر واک لاندې له طبیعي پېښو سره د مبارزې ادارې سرپرست نورالدین ترابي له موسسو غوښتي، چې خلکو ته بنسټیز کارونه وکړي. نوموړي دغه څرګندونې په کابل کې د ملګرو ملتونو د بشري مرستو همغږۍ دفتر له مشرې سره په کتنه کې کړې دي.
دغه طالب چارواکي ویلي، دوی هڅه کوي چې له بېلابېلو لارو زیانمنو کورنیو ته رسېدنه وکړي او په وخت مرستې وروسوي؛ خو موسسې دې هم خلکو ته بنسټیز کارونه وکړي.
نورالدین ترابي دارنګه د ملګرو ملتونو د اوچا دفتر له مشرې غوښتنه کړې، چې د بادغیس ولایت د درینور ولسوالۍ کې له وچکالۍ سره د مخ دوه نیم زره کورنیو لاسنیوی وکړي او د خلکو ستونزې حل کړي.
د دغه وزارت لهخوا په خپرې شوې خبرپاڼه کې د اوچا د مشرې په حواله راغلي، چې دغه ستونزه به له ټولو موسسو سره شریکه او حل لاره به ورته ومومي.
هغې زیاته کړې، چې د تېرو کلونو پرتله یې په بودجه کې د پام وړ کمی راغلی؛ خو هڅه کوي، چې زیانمنو کورنیو ته پر وخت رسېدنه وکړي.
طالبان په داسې حال کې له موسسو د بنسټیزو خدمتونو غوښتنه کوي، چې په افغانستان کې د دوی له بیا واکمنېدو وروسته نړۍوالې مرستې د بام وړ کمې شوې دي چې دغې چارې د موسسې پر فعالیتونو ناوړه اغېز پرېښی او د ملګرو ملتونو اړوندو ادارو په وار، وار د بودجې له کښمت او نشتوالي شکایتونه کړي دي.

نن د (جولای ۲۸مه) د زیړي «هيپاټایټس» نړۍوالې ورځې سره سمون لري. افغانستان هم یو له هغو هېوادونو دی، چې په پراخه کچه خلک یې له دغې ناروغۍ سره لاس او ګرېوان دي او د نارسمي شمېرو له مخې؛ څه باندې یو مېلیون کسان د «هيپاټایټس» یا زیړۍ ناروغۍ په بېلابېلو ډولونو اخته دي.
د دغې ورځې د نمانځلو موخه هم د زیړي ناروغۍ مخنیوي او درملنې ته لا پاملرنه ښوول شوې ده.
دغه ناروغي هر کال په نړۍ د مېلیونونو خلکو ژوند اخلي او د روغتیايي بنسټونو د وروستیو معلوماتو پربنسټ دا مهال د زیړي ناروغانو کچه په نړۍ کې مخ پر زیاتېدو ده.
ژیړی یو ډول وېروسي ناروغي ده، چې د یو ډول ځانګړي وایرس له لارې انسانان پرې اخته کېږي.
د روغتیايي چارو پوهان وايي، زیړی پنځه ډولونه لري؛ خو تر ټولو سخت او وژونکی هغه یې (بي) ډوله یا تور زیړی دی چې د انسان پر ینه اغېز کوي.
د روغتیايي چارو پوه او متخصص ډاکټر بشیر نجات وايي، په افغانستان کې ډېری خلک پرته له دې چې پوه شي؛ په ژېړي اخته وي.
نوموړي افغانستان انټرنشل- پښتو ته وویل، چې خلک باید په دوامداره توګه ځانونه معاینه کړي؛ ځکه ځیني داسې کسان هم دوی ته مراجعه کوي، چې ډېره موده کېږي په زیړي اخته وي او دوی ناخبره وي.
د روغتیا نړۍوال سازمان ویلي، چې په نړۍ کې په هرو ۳۰ ثانیو کې یو تن د زیړي ناروغۍ له کبله مري.
وړاندې د طالبانو د عامې روغتیا وزارت مرستیال عبدالولي حقاني ادعا کړې وه، چې د زیړي ناروغۍ کچه په افغانستان کې مخ پر کمېدو ده.
خو دغه طالب چارواکي دا خبره منلې وه، چې په افغانستان کې د زیړي ناروغۍ د تشخیص او درمنلې په برخه کې امکانات کم دي او باید لاسنیوی یې وشي.
د جولاۍ ۲۸مه هر کال په نړۍ کې د زیړي نړۍوالې ورځې په توګه نمانځل کېږي.
(د جولای ۲۸مه) ځکه د زیړي نړۍوالې ورځې په توګه غوره شوې، چې د هیپټایټیز بي وېروس (HBV) نوښتګر او د نوبل د سولې جایزې ګټونکي ساینسپوه ډاکټر باروچ بلمبرګ د زېږون ورځ ده.

په افغانستان کې مشهور شیعه عالم واعظزاده بهسودي وايي، د کابل په لویدځې څنډه «دشت برچې» کې یې دفتر چې د طالبانو د عدلیې وزارت لهخوا تړل شوی و؛ بېرته پرانېستل شو.
د ښاغلي بهسودي د دفتر لهخوا په خپره شوې خبرپاڼه کې ویل شوي، چې یاد دفتر د روانې زمري میاشتې په لومړۍ نېټه د نامعلومو کسانو د شکایتونو له مخې تړل شوی و؛ خو دغه شکایتونه د خبرپاڼې په ټکو یوه «دسیسه» وه.
د دفتر له تړل کېدو وروسته دیني عالم بهسودي ویلي چې د مهدویه جومات او مدرسې «مذهبي سرپرستي» څخه استعفا کوي.
که څه هم طالبانو په دې اړه څه نه دي ویلي؛ خو واعظزاده بهسودي تازه ویلي، چې طالبان له نړۍوالو ټولنې سره له ښو اړیکو او په کور دننه له ټولو قومونو سره د ګډ تفاهم پرته بریا ته نه شي رسېدای.
دا په داسې حال کې ده، چې طالبانو په همدې څو ورځو کې د دغه ډلې استاد او عالم عبدالسمیع غزنوي نیولی او محاکمه کړی دی.