په بدخشان کې د کښتۍ ډوبېدو له امله درې کسان مړه او دوه نور ټپیان شوي

په بدخشان ولایت کې د یوې کښتۍ د ډوبېدو له امله لږ تر لږه درې کسان مړه او دوه نور ټپیان شوي دي. دغه پېښه د پنجشنبې په ورځ د یفتل ولسوالۍ په «دره راست» سیمه کې رامنځته شوې ده.

په بدخشان ولایت کې د یوې کښتۍ د ډوبېدو له امله لږ تر لږه درې کسان مړه او دوه نور ټپیان شوي دي. دغه پېښه د پنجشنبې په ورځ د یفتل ولسوالۍ په «دره راست» سیمه کې رامنځته شوې ده.
د یفتل ولسوالۍ لپاره د طالبانو امنیه قوماندان سراجالدین متوکل په وینا؛ تر اوسه پورې د یو قرباني مړی له اوبو اېستل شوی او د دوو نورو مړو د لټون هڅې روانې دي.
سیمهییزو سرچینو ویلي، چې د پېښې ټپیان د درملنې لپاره د بدخشان ولایتي روغتون ته لېږدول شوي دي.
د راپورونو لهمخې؛ د هایلکس موټر سپرلۍ پلان لاره، چې د کښتۍ په مرسته له سیند نه واوړي؛ خو د کښتۍ کېبل د سیند په منځ کې پرې شوی او کښتۍ ډوبه شوې ده.
بدخشان ولایت وخت ناوخت د دغه ډول پېښو شاهد وي. خرابې لارې او د معیاري سړکونو نشتوالی په ځینو سیمو کې خلک دې ته اړ باسي، چې خپلو موخو ته د رسېدو لپاره له کښتیو استفاده وکړي.

د امریکا ملي راډيو راپور ورکړی، چې د طالبانو او یوې چینايي کمپنۍ تر منځ د امو نفتي حوزې د نفت او ګازو د هوکړې له لغوه کېدو وروسته طالبانو نفتي څاګانې ولکه کړي او چینايي کارکوونکي یې له سیمې اېستلي دي. د سرچینو په وینا، طالبانو د یادې کمپنۍ ۱۲ کارکوونکي هم نیولي دي.
په یادې چینايي کمپنۍ کې یوې سرچینې ویلي، د روان کال په جون میاشت کې وسله وال طالبان نفتي څاګانو ته ورغلي او پکې پر کار بوخت کارکوونکي له ساحې اېستلي دي.
سرچینه زیاتوي، طالبانو له هغې وروسته بیا په کابل کې ۱۲ چینايي کارکوونکي نیولي او د دوئ پاسپورټونه یې هم مصادره کړي دي.
د سرچینې په وینا، له دغې پېښې وروسته ۸ برمته شوي کسان چین ته د تګ اجازه ترلاسه کړه، خو لا هم پاتې ۴ کارکوونکي په کابل کې دي او د خوشې کېدو نېټه یې مشخصه نه ده. ۸ خوشې شويو چینايي کارکوونکو هم کابل ته د چین د بهرنیو چارو وزیر له وروستي سفر سره هم مهاله بېرته خپل هېواد ته د ستنېدو اجازه ترلاسه کړې ده.
د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزارت ادعا کړې، چې یادې چینايي کمپنۍ پر خپلو کړو مالي ژمنو عمل نه دی او همداراز یې د امتیاز حق پر وخت نه دی ورکړی نو له امله یې له یاد چینايي شرکت سره هوکړه لغوه شوې، خو د «اف چین» کمپنۍ کارکونکي بیا دغه ادعا رد کړې او ویلي یې دي، چې طالبانو په پټه پر دوی داسې سند لاسلیک کړی چې وښيي دغه هوکړه د چینايي کمپنۍ په خوښه فسخه شوې او طالبانو د دوی د دغه کار په بدل کې ژمنه کړې وه، چې په کابل کې د یادې کمپنۍ بانکي حسابونه چې میلیونونه ډالره ارزښت لري او ضبط شوي پاسپورټونه یې ازادوي.
یوه طالب چارواکي د نوم د نه خپرېدو په شرط د یادې چینايي کمپنۍ د کارکوونکو د پاسپورټونو د ضبطېدو پخلی کړی خو د کارکوونکو نیول کېدل یې رد کړي دي. خو بیا هم په یادې کمپنۍ کې سرچینو د امریکا ملي راډیو ته ویلي، کارکوونکي یې لا هم له طالبانو سره د برمته شویو کسانو په څېر بندیان دي.
د چینايي کمپنۍ کارکوونکو د امریکا له ملي راډیو سره په خبرو کې زیاته کړې، دغه پانګونې یې یوازې د ګټې وټې لپاره نه وې، بلکې غوښتل یې د افغانستان له پرمختګ سره مرسته وکړي او همداراز د دغه هېواد او د سینکیانګ سیمې ثبات خوندي کړي.
د دوی په وینا، د امو نفتي حوزې زرګونه کسانو ته د کار زمینه برابره کړې او ورسره طالبانو ته هم میلیونونه ډالره ګټه رسېده خو دغه ډله پر دې قانع نشوه. یوه له دغو کارکوونکو ویلي، «طالبان د دواړو خواو د ګټو لپاره ذهنیت نه لري، دوی د شوکماروانو په څېر فکر لري، هر څه د خپلو ځانونو لپاره غواړي.»
په واشنګټن کې د چین سفارت بیا ویلي، د دغې موضوع په تړاو معلومات نه لري خو بیا هم له چین څخه بهر یې د خپلو هېوادوالو پر خوندینې ټينګار کړی دی.
له دې سره سم، په کاناډا او فرانسې کې د افغانستان پخواني سفیر عمر صمد خبرداری ورکړی، چې د دغې پروژې د ناسم مدیریت له امله به د چین او افغانستان اړیکې له ګواښ سره مخ شي.
د امو نفتي حوزې د نفت او ګازو د استخراج هوکړه د ۲۰۲۳ کال په جنورۍ کې د طالبانو او د «اف چین» کمپنۍ تر منځ د ۲۵ کلونو لپاره لاسلیک شوه. د دغې هوکړې پربنسټ، یادې کمپنۍ ژمنه کړې وه چې په لومړیو درېیو کلونو کې به د ۵۴۰ میلیونه ډالر په ارزښت پانګونه کوي او یوازې په لومړي کال کې به ۱۵۰ میلیونه ډالره طالبانو ته ورکوي.
دغه نفتي حوزه د ۴۵۰۰ کیلومتر مربع په مساحت سره د سرپل، فاریاب او جوزجان ولایتونو په ساحو کې پرته ده. د دغې حوزې ظرفیت شاوخوا ۸۷ میلیونه بشکې اټکل شوی دی.
له دغو ژمنو سره سره یاده پروژه د ۲۵ کلونو پر ځای په دوه نیمو کلونو کې له ماتې سره مخ شوه او دواړه لوري یو بل ملامتوي. له دې سربېره د مس عینک په ګډون د چیناييانو یو شمېر نور پروژې چې کلونه پرې تېر شوي لا هم نه دي عملي شوې.

د بشري حقونو سازمان «ههنګاو» وایي،چې د ایران په قزلحصار زندان کې یو بل افغان وګړی هم اعدام شوی دی. د دغه سازمان د معلوماتو له مخې، یاد کس «احمد یوسفي» نومېده چې د چارشنبې په ورځ په البرز ولایت کې د «قزل حصار کرج»په زندان کې اعدام شوی دی.
په راپور کې ویل شوي چې د یوسفي ترڅنګ درې نور بندیان هم په همدې ورځ اعدام شوي دي، چې دوه یې د ایران کرد وګړي وو.
د «ههنګاو»د سرچینو په وینا، احمد یوسفي د «تېري» په تور محکوم شوی و، خو دا لا روښانه نه ده چې هغه ته د محکمې پر مهال د وکیل د دفاع حق ورکړل شوی و او که نه.
تر اوسه د ایران حکومت د دغه افغان وګړي د اعدام په اړه هېڅ څرګندونې نه دي کړي.
«ههنګاو»د نورو اعدام شوو کسانو نومونه هم خپاره کړي، چې فریدون محمدي، حسام محمدي او حسین بیاباني دي. هغوی د نشهيي موادو او وژنې په تورونو محکوم شوي وو.
د ۱۴۰۳کال د عقرب په میاشت کې د ایران د بشري حقونو سازمان اعلان کړی و چې په ایران کې د افغان وګړو د اعدامونو کچه له هغه وروسته لوړه شوې چې طالبان پر افغانستان واکمن شوي دي.
یوازې د ۲۰۲۴کال په اوږدو کې، د ایران حکومت لږ تر لږه ۸۰افغان وګړي اعدام کړي دي. دا شمېر د ۲۰۲۳کال په پرتله درې برابره ډېر ښودل شوی دی.

د طالبانو د چاپېریال ساتنې ادارې مرستیال د «کاپ-۳۰» نړۍ وال کنفرانس لپاره د افغانستان د چمتووالي په درېیمه مشورتي غونډه کې چې د ۵شنبې په ورځ (د وږي ۶مه) د «ORD» موسسې په همکارۍ جوړه شوې وه، وویل،د اقلیمي بدلون زیان یوازې ولسونو ته رسیږي او نړۍوال باید دغه موضوع سیاسي نه کړي.
د طالبانو د چاپېریال ساتنې ادارې مسلکي مرستیال زین العابدین عابد په دې مشورتي غونډه کې وویل، افغانستان په داسې حال کې چې د اقلیم په بدلون کې هېڅ ونډه نه لري خو تر ټولو ډېر زیانمن دی او زیاته کړه، «د اقلیمي بدلون زیان یوازې ولسونو ته رسیږي او نړۍوال باید د دې موضوع د سیاسي کېدو پر ځای د تعامل لار غوره کړي.»
نوموړي همداراز له نړۍوالو وغوښتل چې افغانستان ته د «کاپ-۳۰» په نړۍوال کنفرانس کې د ګډون بلنه ورکړي او همداراز یې د مؤسسو له استازو وغوښتل هر څوک چې د افغانستان په استازیتوب په نړۍوالو غونډو کې ګډون کوي، باید د افغانانو ستونزې تر نړۍوالو ورسوي.

ویل کېږي په دې مشورتي غونډه کې له طالبانو سربېره د ځینو نړۍوالو موسسو استازو، متخصصینو او د پوهنتون استادانو په حضوري او انلاین بڼه ګډون درلود.

د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزیر «هدایت الله بدري» د تاتارستان په کازان کې د ۵شنبې په ورځ د کازان انرژۍ له پوهنتون څخه د لیدنې پر مهال د یاد پوهنتون له مسوولینو د افغان انجینرانو د روزنې په برخه کې د همکارۍ غوښتنه وکړه.
د دغه وزارت د خبرپاڼې له مخې، طالب وزیر هدایت الله بدري د کازان پوهنتون له مسوولینو غوښتي، چې د برېښنا او نفتو په برخو کې د افغان انجینرانو د مسلکي وړتیاوو د لوړولو په برخه کې همکاري وکړي.
د خبرپاڼې له مخې، د یاد پوهنتون مسوولینو هم « په شفاهي توګه» په انلاین او حضوري بڼه د زده کړو په برخو کې د همکاریو ډاډ ورکړی دی.

ویل کېږي په یاد پوهنتون کې یو شمېر افغان زده کړیالان هم پر زده کړو بوخت دي او په پوهنتون کې یې شته ستونزې له هدایت الله بدري سره شریکې کړي او د خبرپاڼې له مخې، بدري هم د حل ډاډ ورکړی دی.

د جرمني بهرنیو چارو وزارت د افغان پناه غوښتونکو د منلو او لېږد پروګرام چې څه موده وړاندې درېدلی و، بېرته پیل کړی دی. د راپورونو له مخې، لومړنی پرواز چې ۵۰افغان پناه غوښتونکي به لېږدوي، د دوشنبې په ورځ به د جرمني هانوفر ښار ته ورسېږي.
یوې جرمنۍ ورځپاڼې «بیلډ» د پنجشنبې په ورځ د یاد وزارت د سرچینو له قوله لیکلي، چې دغه پناه غوښتونکي به نن له اسلاماباد څخه د ترکيې (استانبول) ښار او له هغه ځایه جرمني ته ولېږدول شي.
په دې الوتنه کې ۱۲کسان اصلي غوښتونکي او ۳۸نور د هغوی د کورنۍ غړي دي. د پناه اصلي غوښتونکي هغه کسان دي چې په افغانستان کې یې د جرمني لپاره کار کړی، لکه ځایي کارکوونکي، ژباړونکي، چلوونکي، ساتونکي او نور کارکوونکي په بېلابېلو برخو کې. په دغه ډله کې یو شمېر خبریالان او مدني فعالان هم شامل دي.
د راپورونو له مخې، له ۲زرو زیات افغان پناه غوښتونکيلا هم په پاکستان کې د جرمنيد لېږدد پروسې په تمه دي.
دغه کسان د جرمني د حکومت تر مالي او حقوقي ملاتړ لاندې ژوند کوي. خو د جرمني په حکومت کې د افغان پناه غوښتونکود منلو پر پروګرام د سیاسي اختلافاتو له امله دا بهیر ځنډېدلی و.
وروسته له هغه چې د برلین اداري محکمې پر حکومت فشار راوړ او پاکستان هم د دغو کډوالو د شړلو ګواښ وکړ، جرمني اړ شو چې لومړنی پرواز ترسره کړي.
د بهرنیو چارو وزارت مخکې ویلي و چې د افغان پناه غوښتونکو منل یوازې هغه وخت ترسره کېږي چې د امنیتي اندېښنو راپور نه وي او د ویزې پروسه په بریالیتوب سره بشپړه شي.
د «وېلټ» په نامه یوې بلې ورځپاڼې هم د سهشنبې په ورځ راپور ورکړی چې د افغان پناهغوښتونکود دوسیو د څېړلو بهیر بېرته پیل شوی او د دغه کار لپاره جرمنيخپل کارکوونکي پاکستان ته لېږلي دي.
