د افغانستان د سیاسي او کونسلي استازولیو همغږۍ شورا د انټرنېټ پرې کېدل وغندل

په اسټرالیا کې د افغانستان د سیاسي او کونسلي استازولیو د همغږۍ شورا د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د طالبانو له خوا په ټول افغانستان کې د انټرنېټ پرې کېدل غندلي دي.

په اسټرالیا کې د افغانستان د سیاسي او کونسلي استازولیو د همغږۍ شورا د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د طالبانو له خوا په ټول افغانستان کې د انټرنېټ پرې کېدل غندلي دي.
دغه شورا وايي، د انټرنېت دپرې کېدو له امله میلیونونه افغانان، په ځانګړي توګه ښځې او ځوانان، له نړیوالې ټولنې جلا شوي، زده کړې او د ژوند عادي فعالیتونه یې اغېزمن شوي او د اړیکو، زده کړې او هیلو وروستۍ لار یې له لاسه ورکړې.
شورا زیاتوي چې افغانستان د ۲۱مې پېړۍ یوازینی هېواد دی چې انټرنیټ پکې پرې دی.
د دغې شورا په وینا، دا اقدام د بیان د ازادۍ، معلوماتو ته د لاسرسي او په فرهنګي او تعلیمي ډګر کې د ګډون حقونو خلاف دی.
شورا دا د افغانانو لپاره ټولیزه سزا، د نړیوالو بشري اصولو سرغړونه او د انسان پر کرامت او ازادۍ مستقیم برید ګڼلی.
شورا له نړیوالې ټولنې غوښتنه کړې چې د طالبانو دغه محدودیتونه وغندي، هغوی د دې سرغړونو لپاره مسوول وګرځوي او معلوماتو ته د لاسرسي او اړیکو په برخه کې د افغانانو د حق ملاتړ وکړي.
شورا زیاته کړې: «په دې برخه کې بیړني اقدامات باید ترسره شي څو افغانستان له نړۍ سره وصل شي او ډاډ ترلاسه شي چې طالبان نه شي کولای د یوه ملت غږ چې لا دمخه ستر کړاوونه زغمي، غلی کړي.»

پر انټرنېټ د طالبانو د بندیز له امله د افغانستان د تحصیلي مرکزونو د انلاین زده کړو سیسټمونه اغیزمن شوي او خدمات یې قطع شوي دی. روشن انلاین پوهنتون خبر ور کړی، چې د زدهکړې د کیفیت او د تدریس او روزنې په بهیر کې د هر ډول ځنډ او نیمګړتیا د مخنیوي په موخه یې خپل فعالیت ځنډولی.
دغه پوهنتون د سې شنبې په ورځ په یوه خبرتیا کې ویلي تر هغه چې په ټول هېواد کې انټرنېټي خدمات خپل عادي حالت ته نه وي ګرځېدلي، د پوهنتون خدمات به ځنډیدلي وي.
پوهنتون په خپلې خبرتیا کې دا هم ویلي، چې د شرایطو له ښه کېدو او د انټرنېټ د خدمتونو له بېرته عادي کېدو سره سم به د پوهنتون له رسمي لارو د زدهکړو فعالیتونو د بیا پیلېدو په اړه رسمي خبرپاڼه خپره کړي.
پر دې سربېره د ګڼو نورو هغو پوهنتونو او د زده کړو د مرکزونو خدمات هم بند شوي، چې په انلاین ډول ترسره کېدل.
افغانستان روشن پوهنتون په افغانستان کې لومړنی انلاین پوهنتون دی چې له ۱،۵۰۰ څخه ډېرو محصلانو ته وړیا زده کړه ورکوي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ (یوناما) په یوه اعلامیه کې ویلی، چې طالبان باید سملاسي انټرنېټ او مخابراتي خدمات بشپړ فعال کړي. یوناما خبرداری ورکړی، چې د انټرنېټ پرې کیدل ډېرې بدې پایلې لرلی شي.
په افغاستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ نن سې شنبه د (تلې ۸مه) په یوه اعلامیه کې ویلي، چې د انټرنېټ بندیدل افغانستان تقریبا په بشپړ ډول له بهرنۍ نړۍ څخه پرې کړی او دا عمل خلکو ته جدي زیان رسوي او اقتصادي ثبات ګواښي.
یوناما خبرداری ورکړی، چې د انټرنېټ بندیدل پراخې بدې پایلې لري؛ د بانکدارۍ او مالي سیسټم ګډوډولو او روغتیا او تعلیمي خدماتو ته د ښځو او نجونو د لاسرسي محدودولو څخه نیولې تر کورنیو ته د پیسو لېږلو بهیر پورې هرڅه ستونزمنوي او د هوايي چلند سکتور او بیړني خدمات اغیزمنوي.
یوناما زیاته کړې، چې دې چارې د بیان ازادي او معلوماتو ته لاسرسی هم په جدي ډول محدود کړی دی.
یوناما وايي، انټرنېټ داسې مهال قطع کیږي، چې د افغانستان ختیځ د سختو زلزلو شاهد دی او له نیمایي ډیر قربانیان یې ښځې او نجونې دي. سربېره پردې، له ګاونډیو هېوادونو په ستره کچه افغان کډوال هېواد ته ستنیږي.
د یوناما په وینا، په داسې شرایطو کې مخابراتي خدماتو ته د لاسرسي قطع کول د خلکو ژوند له خطر سره مخ کوي.
یوناما ټینګار کړی، چې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له حکم سره سم، د افغانانو د ملاتړ لپاره د طالبانو له چارواکو سره په تماس کې پاتې کیږي.

د سې شنبې په ورځ طالبانو په ټول افغانستان کې د انټرنېټ او ګرځنده ټېليفون خدمتونه بند کړل. د طالبانو ادارې په دې اړه هیڅ راز سپیناوی نه دی کړی، خو په وروستیو اونیو کې یې پر انټرنېټ د «غیر اخلاقي محتویاتو» یادونه کړې وه. دې ډلې په روان کال کې پنځه بندیزونه لګولي.
له۲۰۲۱ کال راهیسې چې طالبان بیا واک ته رسېدلي، د ښځو پر حقونو او د بیان پر ازادۍ یې لګېدلي محدودیتونه د بشري حقونو ډلو او بهرنیو حکومتونو له توندو نیوکو سره مخ شوي دي.
د سپټمبر پر ۱۷مه طالبانو د افغانستان په شمال او جنوب کې د انټرنېټ کارول بند کړل او دلیل یې «غیر اخلاقي فعالیتونه» یاد کړل. دا بندیز پر څو ولایتونو (کندهار، هرات، خوست، کندوز، بدخشان، بغلان، تخار او بلخ) لګېدلی و، خو وروسته نورو ولایتونو ته هم وغځېد او د سپټمبر پر ۲۸مه په ټول افغانستان کې مخابراتي او انټرنیټي خدمات قطع شول.
په همدې میاشت کې طالبانو له پوهنتونونو د ښځو لیکل شوي کتابونه لرې کول پیل کړل.
د راپورونو له مخې، طالبانو له پوهنتونونو غوښتي چې د دیموکراسۍ، بشري حقونو او د ښځو د مطالعې ۱۸ مضمونونه هم لرې کړي. د دوی په وینا، دا پرېکړه له شریعت سره سمون لري.
په می میاشت کې طالبانو د شطرنج لوبه بنده کړه. دوی وویل چې دا لوبه د قیمار د دودېدو لامل کېږي، چې دوی یې ګناه ګڼي.
د شطرنج نړیوال فدراسیون د دې پرېکړې په اړه خپګان څرګند کړ او ویې ویل چې دا به د افغانستان د شطرنج د ودې مخه ونیسي او لوبغاړي به له نړیوالو فرصتونو بې برخې کړي.
د دې میاشتې په پیل کې د روغتیا نړیوال سازمان له طالبانو وغوښتل چې پر ښځینه مرستندویانو بندیزونه نرم کړي، څو هغوی له نارینه سرپرست پرته هم وکولای شي له زلزله ځپلو ښځو سره مرسته وکړي.
د افغانستان په ختیځ کې د دوو زلزلو له امله ۲۲۰۰ کسان مړه شول، چې ډېرې پکې ښځې وې. طالبانو په دې برخه کې هېڅ بدلون ته غاړه کېنښوده.
له۲۰۲۲ کال راهیسې طالبانو ښځینه کارکوونکو ته امر کړی چې له کوره بهر کار ونه کړي.
طالبان چې واک ته رسېدلي، تر اوسه یې په مختلفو برخو کې تر ۲۰ ډېر بندیزونه لګولي، چې د خلکو ژوند یې له ستونزو سره مخ کړی دی.

د سياېناېن خبري شبکې په تازه خپور شوي راپور کې راغلي، چې بهرمېشتي افغانان له خپلو کورنیو سره خبرې نهشي کولای او دا مهال په افغانستان کې سټارلېنک او نور بدیل افزار هم نهشته.
بهر مېشتو افغانانو سياېناېن ته ویلي، چې له خپلو کورنیو سره خبرې نهشي کولای. راپور کې راغلي، چې له نن سهار راهیسې کابل ته څو الوتنې هم لغوه شوې دي.
په هندوستان کې د محمد هادي په نوم یو ۳۰ کلن افغان ویلي:« له پرون راهیسې مو له هیچا سره خبرې نه دي کړې. هیڅ داسې وسیله نهلرو، چې په افغانستان کې له خپلې کورنۍ سره خبرې وکړو.»
په ډنمارک کې افغانې خبریالې وحیدې فیضي بیا ویلي:« څو ساعته کېږي، چې په افغانستان کې انټرنېټ بند شوی؛ خو ما ته دا څو ساعته داسې ښکاري لکه یوه پېړۍ وخت چې تېر شوی وي.»
هغه زیاتوي: «هره ورځ به مې تر کار وروسته له مور او پلار سره خبرې کولې، د مور او پلار د غږ په اورېدو مې زړه ډاډه کېده. موږ پخوا په افغانستان کې د کمزوري انټرنېټ په اړه شکایت کاوه؛ خو اوس هغه کمزوری انټرنېټ خو څه کوې، چې مخابراتي شبکې هم بندې شوې دي.»
سياېناېن په دغه راپور کې د افغان ښځو د حقونو بنسټ (WAW) مشرې صبینې چودري له خولې لیکلي، چې د انټرنېټ او مخابراتي شبکو بندول نه یوازې دا چې د مېلیونونه افغانانو غږ غلی کوي؛ بلکې له نړۍ سره د افغانانو اړیکې هم پرې کوي. هغې ویلي، چې په افغانستان کې له خپلو همکارانو سره خبرې نهشي کولای.
په راپور کې د سټارلېنک وېبپاڼې په حواله راغلي، چې دا مهال په افغانستان کې د سټارلېنک خدمتونه او نورې بدیلې لارې هم نهشته.

افغانستان انټرنشنل پښتو د کابل ښار له دوو هغو اوسېدونکو سره خبرې کړې، چې دوی په جلا، جلا دفترونو کې کار کوي او ښايي کار ځایونه یې د سټارلېنک انټرنېټي خدمتونو تر پوښښ لاندې وي.
دوی چې نه غواړي د امنیتي دلایلو له کبله یې نومونه په راپور کې یاد شي وايي، کله یې هم داسې فکر نه و کړی چې د ټېکنالوژۍ په اوسني دور کې دې له ټولو انټرنېټي او مخابراتي خدمتونو بېبرخې شي.
یو کابل مېشتی وایي:« له پرون راهیسې بیخي ګنګس یم، چې دا څه روان دي؟ له انټرنېټ پرته خو ژوند ډېر پېکه دی او اوس خو تقریبا د ژوند ټولې چارې په ټېکنالوژۍ روانې دي.»
هغه زیاتوي:« له پرون مازیګر راهیسې هرڅه بند دي، ځینې ملګرو مې له بهره مسیجونه او زنګونه وهلي وو؛ اوس چې مې ورته ځواب ورکړ ټولو رانه هیله وکړه چې د کورنۍ حال او احوال ورکړم. له کار ځایه څخه وروسته به د ملګرو د کورنۍ حال واخلم.»
په افغانستان کې څه باندې ۱۸ ساعته کېږي، چې هر ډول انټرنېټي او مخابراتي خدمتونه بند دي؛ یوازې ډېر کم هغه دفترونه چې د سټارلېنک انټرنېټي خدمتونو تر پوښښ لاندې دي انټرنېټ یې کار کوي.
ځینو ځایي رسنیو هم د کابل ښار د وضعیت په اړه ښايي له همدغه نېټ څخه په استفادې راپورونه ورکړي وي.
