د طالبانو تر واک لاندې د کډوالو ستونزو ته د رسېدنې عالي کمېسیون (د لېندۍ ۲۰مه) خبر ورکړی، پرون چهارشنبه له ایران او پاکستان نه ۴۲۱ کورنۍ چې ټولټال ۲۲۹۹ کسان کېږي؛ په جبري توګه افغانستان ته ستنې کړای شوې دي.
د دغه کمېسیون د راپور له مخې؛ دغه کډوال د کندهار د سپین بولدک، د ننګرهار د تورخم، د هلمند د بهرامچې، د هرات د اسلامکلا او د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ستانه کړای شوي دي.
په راپور کې راغلي، د دغه کسانو له ډلې ۱۰۸۴ کډوال د سپین بولدک له لارې، ۱۷۱۳ کډوال د تورخم، ۲۰۴ د بهرامچې، ۱۳۳ د اسلامکلا او ۱۶۵۵ کډوال د ورېښمو پله له لارې ستانه شوي دي. د یاد کمېسیون په راپور کې راغلي، چې ستنو شویو کډوالو ته اړین خدمات برابر شوي دي.
د تازه راپورونو له مخې؛ په پاکستان او ایران کې افغان کډوال له سختو ننګونو سره مخ دي. دواړه هېوادونو د افغانانو کډوالو د نیولو او جبري ستنولو لړۍ چټکه کړې ده. په دغه دواړو هېوادونو کې مېشت افغان کډوال د پولیسو له ناوړه چلنده هم شکایت کوي او وایي، چې غیرانساني چلند ورسره کېږي. په پاکستان کې مېشت افغان کډوال وایي، چې پولیس د دروازو نه خلاصولو سره د افغانانو د کورونو دروازې ماتوي.
ورته مهال د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت خبر ورکړی، په روانه اونۍ کې ۲۲۸ افغان کډوال چې د عراق او پاکستان په زندانونو کې بندیان وو؛ له زندانه تر خوشې کېدو وروسته بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
د ملګرو ملتونو د امنیت شورا په ناسته کې د سرمنشي ځانګړې مرستیالې استازې جورجیوت ګانیون او د بېړنیو مرستو همغږي کوونکي ټام فلچر په ټينګار سره وویل، چې په ۲۰۲۶کال کې به د افغانستان نږدې نیمایي وګړي بشردوستانه مرستو ته جدي اړتیا ولري.
ګانیون وویل، چې ښځې او نجونې «له نږدې ټولو برخو په منظم ډول محوه شوې دي». هغه وايي، د طالبانو لهخوا د نجونو د منځنیو او لوړو زدهکړو بندیز اوس څلورم کال ته داخل شوی او دغه چاره د افغانستان راتلونکي نسل کې د ډاکټرانو، ښوونکو او رهبرانو پر روزنه ژورې منفي اغېزې کوي.
هغې زیاته کړه: «د رسنیو ازادي ورځ تر بلې محدودېږي؛ خبریالان له ګواښ، نیولو او سانسور سره مخ دي او د عامه خبرو اترو فضا هره ورځ تر بلې تنګېږي». د هغې په وینا؛ د امر بالمعروف او نهې عن المنکر تر نوم لاندې د ښځو او افغان نارینهوو په ژوند کې پراخې مداخلې کېږي او خلک یې تر سخت فشار لاندې راوستي دي.
بشري اړتیاوې بېسارې لوړېږي
ټام فلچر وویل، چې په راتلونکي کال کې به نږدې ۲۲ مېلیونه افغانان د بشردوستانه مرستو محتاج وي او افغانستان اوس د نړۍ له هغو هېوادونو دی، چې په ستر انساني ناورین کې ښکېل دی. هغه خبرداری ورکړی: «په تېرو څلورو کلونو کې دا لومړی ځل دی، چې په خلکو کې د لوږې ګواښ مخ په ډېرېدو دی». د ملګرو ملتونو د معلوماتو له مخې؛ دا مهال افغانستان کې ۱۷.۴ مېلیونه کسان د خوراکي خونديتوب له ګواښ سره مخ دي، په داسې حال کې چې د مرستو په برخه کې بودجه هم مخ په کمېدو ده.
یاد سازمان وایي، له ۳۰۰ څخه ډېر د تغذيې مرکزونه تړل شوي او شاوخوا ۱.۱ مېلیونه ماشومان له اړینو غذایي خدمتونو بېبرخې پاتې دي؛ ورته مهال ۱.۷ مېلیونه افغان ماشومان د درملنې د نشتوالي له امله د مړینې له جدي ګواښ سره مخ دي. د روغتیا سیستم هم د سقوط کندې ته نږدې شوی؛ یوازې په ۲۰۲۵ کال کې ۴۲۲ روغتیايي مرکزونه تړل شوي او نږدې درې مېلیونه خلک له درملنې بېبرخې شوي دي.
د کډوالو ستنېدل؛ پر بېوزله ټولنې دوه چنده فشار
ملګري ملتونه زیاتوي، چې له ګاونډیو هېوادونو د افغان کډوالو پراخې ستنېدنې د افغانستان کړکېچ لا پسې ژور کړی. په ۲۰۲۵کال کې له ۲.۶ مېلیونو څخه ډېر افغان کډوال بېرته راستانه شوي او په تېرو دوو کلونو کې ټولیز شمېر له څلور مېلیونو هم اوښتی. ډېری کډوال پرته له کومې شتمنۍ هېواد ته داخلېږي او په سختو بېوزلو ټولنو کې ورګډېږي.
فلچر وویل، چې ښځې او ماشومان د دغو بېرته راستنېدونکو ۶۰ سلنه برخه جوړوي؛ په داسې حال کې دوی هغه هېواد ته ستنېږي چې ښځې پهکې له زدهکړو، کار او ان کله نا کله له درملنې هم محرومې دي.
ګانیون د نړۍوال بانک د معلوماتو له مخې زیاته کړه، سره له دې چې اقتصاد ۴.۵ سلنه وده کړې؛ خو د نفوس د زیاتوالي له امله به د هر وګړي عاید شاوخوا څلور سلنه کم شي. د تریاکو درې کلن بندیز د کلیوالو عواید ۴۸ سلنه راکم کړي او د بدیل معیشتونو اړتیا یې لا پسې زیاته کړې ده.
د مرستو په لېږد کې سخت خنډونه
سره له دې چې تاوتریخوالی د تېرو لسیزو پرتله لږ شوی؛ خو له پاکستان سره د وسلهوالو ډلو پر سر ترینګلتیا لوړه شوې او په تېرو دوو میاشتو کې د ډیورنډ پر کرښه د دروازو تړل کېدل پر سوداګرۍ او د خلکو پر ژوند ژور اغېز کړی.
هممهاله په بشردوستانه کارونو کې د ښځو ونډه له سختو محدودیتونو سره مخ ده. له سپتمبر راهیسې د ملګرو ملتونو پر ښځینه کارکوونکو دفترونو ته پر تګ بندیز لګېدلی. فلچر دا کار «د نه منلو وړ» وباله او ویې ویل، چې دغه محدودیت د مرستو رسولو بهیر فلج کړی.
هغه ټینګار وکړ: «بې له ښځو هر ډول ګټور بشردوستانه غبرګون ناشونی دی. افغانستان ښځو ته اړتیا لري».
بشري حقونه لاهم له لاسرسي لرې
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو مرستندویه پلاوې (یوناما) خبرداری ورکړی، چې بشري حقونه، په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو لپاره له لاسرسي وتلي دي. جبري بېرتهراستانه شوي، خبریالان، پخواني چارواکي او د مدني ټولنې فعالان له جدي ګواښونو سره مخ دي.
ګانیون په یوه جلا بیان کې وویل: «بشري حقونه اختیاري نهدي؛ دا د ژوند بنسټیزې اړتیاوې دي. افغان مېرمنې باید کار وکړي، زدهکړې وکړي او په ټولو برخو کې فعاله ونډه واخلي. دغه چاره د هېواد د رغېدو لپاره حیاتي ارزښت لري».
د نړۍوالې بېړنۍ مرستې اړتیا
ملګري ملتونه وایي، له سختو ننګوونو سره، سره لاهم اړمنو ته مرستې رسوي او په تېرو میاشتو کې یې د زلزلې، وچکالۍ او ستنو شویو کډوالو لپاره له ۴۰مېلیونه ډالرو زیاته بېړنۍ بودجه ځانګړې کړې ده. خو فلچر خبرداری ورکړ، چې د بودجې کموالی اوس د انسانانو د ژوند په بیه تمامېږي.
هغه وویل: «د ۲۰۲۶کال په رانږدې کېدو سره موږ له دې ګواښ سره مخ یو، چې نورې ضروري مرستې هم راکمې شي؛ په داسې حال کې چې د خوړو ناامني، روغتیايي اړتیاوې، پر بنسټیزو خدمتونو فشار او د ساتنې ګواښونه ټول په زیاتېدو دي».
فلچر ټینګار وکړ، که د نړۍوالې ټولنې بېړنۍ او پراخه مرسته ور ونه رسېږي، د افغانستان کړکېچ به لا ژور شي.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ندا محمد ندیم تهران ته د خپل سفر په ترڅ د مېشتو افغانانو او استادانو سره د لیدنې پر مهال په افغانستان کې د امنیت پر ټینګښت ټینګار کړی او ویلي یې دي، چې دوی د ایراني چارواکو سره د ډیپلوماسۍ له لارې د کډوالو ستونزې څاري.
د ایراني رسنیو د راپور له مخې؛ ښاغلي ندیم په افغانستان کې د ښوونیرې، زېربنایي، اقتصادي او نورو برخو په تړاو له ایراني چارواکو سره خبرې کړې او زیاته کړې یې ده، چې اوسمهال په ټول افغانستان کې امنیت ټینګ شوی دی.
په راپور کې راغلي، نوموړي په ایران کې له مېشتو افغان کډوالو او استادانو سره ژمنه کړې چې د دوی ستونزې به له ایراني چارواکو او د سفارت له استازو سره شریکې کړي او ورته به رسېدنه وکړي.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ایران ته په رسمي سفر تللی، نوموړي د دغه سفر په ترڅ کې د ایران علمي او مذهبي مرکزونو څخه هم لیدنه کړې ده او له ایراني چارواکو سره یې د ایران او افغانستان ترمنځ د لوړو زدهکړو د همکارۍ پر پراختیا ټینګار کړی و. نوموړي دغه راز په کابل کې د طب، ټېکنالوژۍ او مصنوعي ځیرکتیا په برخو کې د ازاد اسلامي پوهنتون د څانګې پراختیا غوښتنه کړې وه.
د ایران د علومو، تحقیقاتو او ټېکنالوژۍ وزیر حسین سیمایي صراف د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ندا محمد ندیم سره په لیدنه کې ویلي، چې په ایران کې نجونې او هلکان په ګډه زدهکړې کوي؛ خو څنګه شونې ده چې په افغانستان کې نیمايي خلکو ته د زدهکړو اجازه ورنه کړل شي.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت خبر ورکړی، په روانه اونۍ کې ۲۲۸ افغان کډوال چې د عراق او پاکستان په زندانونو کې بندیان وو؛ له زندانه تر خوشې کېدو وروسته بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
د یاد وزارت د خبرپاڼې له مخې؛ له دې ډلې ۲۲۴ کسان چې د پاکستان په زندانونو کې له تېرو دوو میاشتو راهیسې بندیان وو، تر خوشې کېدو وروسته د سپین بولدک له لارې افغانستان ته ستانه شوي دي. په خبرپاڼه کې راغلي، ۴ نور کسان چې د عراق په زندانونو کې له درېیو میاشتو راهیسې بندیان وو؛ تر خوشې کېدو وروسته د نیمروز له لارې افغانستان ته ستانه شوي دي.
په خبرپاڼه کې د دغه کسانو د جرمونو په اړه څه نهدي ویل شوي؛ خو په پاکستان کې افغانان تر ډېره په دغه هېواد کې د اوسېدو قانوني اسنادو نه لرلو له امله د پولیسو لهخوا نیول کېږي.
له هغه راهیسې چې له طالبانو سره د اسلاماباد اړیکې ترېنګلې شوې؛ پاکستان د پلازمېنې په ګډون په یوشمېر ښارونو کې د افغان کډوالو پرضد عملیاتو ته زور ورکړی. په تېرو وروستیو کې پاکستاني پولیسو د افغانانو د نیولو لپاره ان د دوی د کورونو دروازې ماتې کړې دي.
په ننګرهار کې د طالبانو رسنیز مرکز چهارشنبه د (لېندۍ ۱۹مه) خبر ورکړی، چې د دغه ولایت د نازیانو ولسوالۍ په سروبي سیمه کې یو غرني لېوه ۷کسان داړلي. دوی وایي، په دغه کسانو کې درې ماشومان او یوه مېرمنه هم شامله ده چې روغتون ته د درملنې لپاره وړل شوي دي.
له اسلاماباد نه خپرېدونکې اېکسپرېس ټرېبیون ورځپاڼې راپور ورکړی، په پاکستان کې هغه کډوال له نوي کړاو سره مخ دي چې د امریکا د بیا مېشتېدنې قضیې لري. یادې رسنۍ ته پاکستاني چارواکو ویلي، که امریکا د دغه کسانو د پناه غوښتنې قضیې نه مني؛ نو دوی یې هم نور خپل هېواد کې نهشي ساتلی.
په راپور کې راغلي، د ډونالډ ټرمپ له لوري پر کډوالۍ د سختو بندیزونو له امله پاکستان کې هم د هغو افغانانو وضعیت مبهم شوی چې افغانستان کې یې له امریکایي ادارو او ځواکونو سره دندې کړې وې. له هغه وروسته چې په واشنګټن کې د امریکا پر ملي ګارډ وروستی برید وشو، ولسمشر ډونالډ ټرمپ د دغه افغانانو د انتقال پروګرام نامعلوم وخت لپاره ځنډولی دی.
یادې پرېکړې د هغو کسانو راتلونکی ناڅرګنده حالت کې ایسار کړی، چې په تېر شل کلن حضور کې له امریکايي ځواکونو، ادارو او قراردادیانو سره کار کړی دی. پاکستاني چارواکو اېکسپرېس ټرېبیون ورځپاڼې ته ویلي، چې اسلاماباد د واشنګټن بدلونونه له نږدې څاري. د حکومت یو جګپوړي چارواکي چې نه يې غوښتل نوم یې په ډاګه شي وویل: «که امریکا پرېکړه وکړي، چې دغه کسان نه مني؛ نو پاکستان به بله لار و نهلري او بېرته به یې خپل هېواد ته واستوي.»
هغه وایي: «موږ نهشو کولای داسې یوه ډله خلکو ته د نامعلوم وخت لپاره ځای ورکړو، چې له پیله دایمي پاتې کېدل یې په پلان کې نهوو».
د دغه پروګرام بنسټ د ۲۰۲۱کال په اګسټ میاشت کې د پخواني افغان حکومت تر پرځېدو وروسته اېښودل شوی و او موخه یې دا وه؛ هغه افغانان خوندي ځایونو ته ولېږدول شي، چې د امریکا د ماموریت پر مهال یې ورسره همکاري کړې وه.
یاد چارواکی وایي، پاکستان د واشنګټن په غوښتنه زرګونه دغه کسان او د هغوی کورنۍ د لنډ مهالي پړاو لپاره ومنل. امریکا پاکستان ته ډاډ ورکړی و، چې له امنیتي ارزونو او اداري چارو وروسته ټول وړ کسان به ولېږدول شي؛ خو د پروګرام ناڅاپي درېدو په پاکستان کې په حکومتي کچو ژورې اندېښنې راولاړې کړې دي.
یو بل پاکستانی چارواکی وايي: «موږ د واشنګټن په غوښتنه په لنډمهالي ډول ځای ورکړی و. پاکستان نه اقتصادي توان لري، نه سیاسي فضا چې دغه ټول خلک د تل لپاره په خپل غېږ کې وساتي».
افغانستان انټرنشنل – پښتو ته رسېدلي معلومات په ډاګه کوي، چې په اسلاماباد کې پاکستاني پولیس اوس د امریکا سفارت له لوري افغان قضیه لرونکو ته ورکړل شوی هغه سند هم نه مني چې له مخې یې باید ونه نیول شي او یا هم ډیپورټ شي. دغه سندونو کې د پي۲، پي ۱ او بېلابېلو قضیو لرونکي افغانان شامل وو، چې د معلوماتو له مخې ډېره برخه یې د پاکستاني پولیسو له لوري نیول شوي او شړل شوي دي.
د بشري حقونو سازمانونو اندېښنه ښوولې، چې دغه افغانان له ګواښ سره مخ دي او د طالبانو په واکمنۍ کې به یې ژوند له لا ډېرو ننګوونو او مرګونو ګواښونو او ځورونو سره مخ شي. هممهاله د پاکستان په ټولو ښارونو کې د افغان کډوالو د اېستلو بهیر زور اخیستی او هره ورځ پولیس ان د افغان کډوالو دروازې ماتوي او په زوره یې خپل هېواد ته شړي.
اېکسپرېس ټرېبیون ورځپاڼې د یوه پاکستاني چارواکي له قوله لیکلي: «دغه کسان د امریکا له حکومت سره د یوه رسمي تفاهم له مخې پاکستان ته راغلي؛ خو د واشنګټن نوې پرېکړه اوسنی وضعیت بدل کړی دی».
ورځپاڼه وایي، طالبانو په وار، وار له ګاونډیو هېوادونو غوښتي چې افغانان بېرته واستوي او ادعا کوي چې د افغانستان امنیتي حالت ښه شوی دی؛ خو د بشري حقونو بنسټونه خبرداری ورکوي، چې د بهرنیو ځواکونو پخواني ژباړونکي، خبریالان، ښځینه فعالانې او مخکېني جکومتي مامورین له سخت ګواښ سره مخ دي.
په پاکستان کې مېشت د امریکا قضیه لرونکي افغانان هم سختو اندېښنو کې دي او د کډوالۍ په تړاو د ټرمپ وروستۍ پرېکړې یې ژوند له ناڅرګند حالت سره مخ کړی دی. ډېپلوماټیکې سرچینې وایي، پاکستان هڅه کوي له امریکا څخه د دغه پروګرام د راتلونکې په اړه روښانه دریځ ترلاسه کړي.
یو پاکستانی چارواکی وایي: «که امریکا دغه پروګرام په بشپړ ډول پای ته ورسوي؛ نو پاکستان به د یوې سختې پرېکړې په کولو مجبور شي. د دغه کسانو پرېښودل نور ناشونی دی».