دیپلوماتهای غربی و سازمان ملل متحد در این روزها دور دیگری از تلاشها را برای تعامل با افغانستان آغاز کردهاند. توماس وست، فرستاده ویژه امریکا برای افغانستان در لندن به سر میبرد تا با مقامهای بریتانیایی درباره افغانستان گفتوگو کند.
در نیویارک نیز فریدون سینیرلیاوغلو، هماهنگکننده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای افغانستان، کارهایش را شروع کرده و با شماری از رهبران زن افغان ملاقات کرده است. اما آیا این تلاشها در تناسب با پیچیدگی اوضاع افغانستان و هرجومرج حاکم بر فضای سیاسی این کشور، گرهی از کار را باز خواهد کرد و مهمتر آنکه برنامه افغانها برای آینده کشورشان چیست؟
توماس وست در لندن با طارق احمد، معاون وزیر خارجه بریتانیا در امور جنوب آسیا و اندرو مکوربی، رئیس امور افغانستان و پاکستان وزارت خارجه بریتانیا دیدار و گفتوگو کرده است. او در این دیدارها منافع مشترک کشورش با بریتانیا را بررسی کرده است. آقای وست بعد از لندن، در این سفر چهار روزه منطقهای به امارات متحده عربی خواهد رفت تا گفتوگوهای افغانستان را پیش ببرد.
در نیویارک نیز فریدون سینیرلیاوغلو با اصیلا وردک و حبیبه سرابی، فعالان حقوق زن افغانستان دیدار و درباره دایره ماموریت خود گفتوگو کرده است. ماموریت اصلی او ارائه گزارش جامع درباره اوضاع افغانستان و راهحلهای پیشنهادی برای بنبست موجود تا پنج ماه آینده است.
سازمان ملل متحد و طرفهای ذیدخل در امور افغانستان میکوشند نشست دیگری را برای باز کردن گره سیاسی افغانستان برگزار کند و محور اصلی تلاشها این است که طرفهای داخلی افغانستان مانند طالبان، رهبران سیاسی، فعالان حقوق زن و جامعه مدنی دور یک برنامه مشترک گردهم آیند.
اما از روح این تلاشها بر میآید که شدت و شوق زیادی برای حل مسئله افغانستان وجود ندارد و دستکم تا اکنون نه امریکا و نه سازمان ملل متحد از خود فوریتی برای رساندن افغانها به یک اجماع سیاسی نشان ندادهاند.
دیگر هویدا است که امریکا علاقهاش به افغانستان را از دست داده است و برنامه درازمدت برای این کشور ندارد. منافع امریکا تغییر کرده و اولولیتهایش متمرکز به امور دیگر است. جنگ در اروپا برای پس زدن بلندپروازیهای روسیه و آمادگی برای تقابل بر سر منابع جهانی با چین چنان بزرگ است که توجه سیاستگذاران اصلی امریکا را به خود معطوف کرده است.
هرچند دیپلوماتها، نظامیان و کارمندان امریکایی که بیش از دو دهه در افغانستان خدمت کردهاند و مانند توماس وست روابط عاطفی عمیقی با این کشور دارند، همچنان میکوشند مسئله افغانستان را زنده نگهدارند، تروریسم و تهدید امنیت ملی امریکا دستکم در شرایط جاری چنان فوریت ندارد که زمان و سرمایه امریکا را به سوی افغانستان بکشاند.
این است که امریکا پرونده افغانستان را عملا به سازمان ملل متحد واگذار کرده است تا بلکه این نهاد به عنوان یک بازیگر بیطرف بتواند به کمک کشورهای منطقه اوضاع افغانستان را مدیریت کند. در حالیکه از نقش و نفوذ امریکا در افغانستان تحت کنترول طالبان به تدریح فروکاسته میشود، اهمیت و جایگاه قدرتهای منطقهای در امور افغانستان تقویت میشود.
اما در این میان یک صدا و طرح مهم دیگر غایب است. افغانها خود تا اکنون نتوانستهاند برای آینده کشور خود برنامهای ارائه دهند که بازیگران منطقهای و جهانی را دور آن بسیج کنند. نیروهای دموکراتیک و ملیگرای افغانستان که در داخل و خارج پراکندهاند، بهشدت دچار چندپارچگی و بیبرنامگی است. طالبان که دیگر طرف افغان است هیچ گامی برای تعامل با این نیروهای متخصص برنداشته است.
جناحهای شورای عالی مقاومت، حرکتهای سیاسی تحت رهبری رحمتالله نبیل و حنیف اتمر و رهبران سیاسی مانند حامد کرزی و عبدالله عبدالله، که همچنان در داخل ماندهاند، تحرکهای اندکی از خود نشان دادهاند، اما هیچ یک نتوانسته چتر ملی پرطرفداری تشکیل دهد تا جهانیان از آن به عنوان سندی معتبر برای حل مسئله افغانستان استفاده کنند.
ظاهرا دو طرف سیاسیون افغان و جامعه بینالمللی به چشم هم برای دادن طرحی نگاه میکنند و وظیفه فریدون سینیرلیاوغلو است که بتواند از میان این پراکندگی برنامهای برای دبیرکل سازمان ملل متحد ارائه دهد تا بستر سازش بینالافغانی را فراهم کند.
نیاز و وابستگی بازیگران داخلی سیاست افغانستان به همدیگر میطلبد که برای بیرون رفت از وضعیت کنونی همه طرفها اراده واضحی برای تعامل نشان دهند. در این میان، طالبان به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر اگر میخواهد از یک گروه شبهنظامی به یک جناح تشکیلدهنده دولت تغییر چهره دهد، بیش از هر کس دیگر به کمک جامعه جهانی و نیروهای متخصص افغان نیاز دارد تا بستر مشروعیت داخلی و رسمیت بینالمللی را به دست آورد.
هرچند اکنون ۲۱ سفارت خارجی فعال در کابل و ۱۶ سفارت خارجی مستقر در دوحه وجود دارند که مرتب با طالبان گفتوگو میکنند، هیچ کشوری این گروه را به عنوان حکومت مشروع افغانستان به رسمیت نشناخته است و حتی اگر تمام کشورها حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد باز هم مسئله افغانستان حل نشده باقی خواهد ماند، چرا که طالبان همچنان از نبود مشروعیت داخلی رنج خواهد برد و ظرفیتی برای ارائه خدمات و نجات مردم از فقر و چرخاندن دستگاههای حکومتی نخواهد داشت.
بنابرین، برای شکستن بنبست موجود و عبور افغانستان از تاریکی سیاسی، نیاز به طرحی از طرفهای افغان است که بتواند حمایت داخلی و بینالمللی را کسب کند.
تمام نقاشیها با تکنیک رنگ روغن و بر روی پارچه متقال با بافت درشت انجام شده است.
ابتدای ورودی سالن، در بیانیه نمایشگاه نوشته شده است: «سایه دنیای سیاه مهاجرت و جستوجوی امنیتی که هیچگاه یافت نشد. سایه روایت زنانی است که هم هستند و در دنیای هنر و زندگی اجتماعی حضور دارند و هم نیستند، چرا که هویت جغرافیایی، جنسیتی و سیاسی نمیخواهند که ما باشیم.»
نقاشیها را یکبهیک میبینم. به وضوح شالوده هنر نسرین محمدی را میتوان این روزها در گالری بنبست مشاهده کرد. در نقاشیهای رئالیستی او چهرهها، فرهنگ بومی افغانستان و موضوعات اجتماعی به صورت طبیعی، به گونهای که نقاش تخیل و ابتکار عمل خود را در نحوه پیاده کردن آن موضوع دخالت نداده و هر موضوع به همانگونه که در دنیای خارج دیده میشود، به نمایش در آمده است.
از سوی دیگر، هنر مدرن که تکاپوی وجودی خویش را از امپرسیونیسم آغاز کرده، در اندیشه استحصال به هنر ناب و مستقل پیش میرود و سعی بر حذف تاکیدات رومانتیستی و رئالیستی در محتوای اثر هنری دارد که راه را برای به وجود آمدن سبکهای جدید مانند فوویسم، کوبیسم و... باز میکند.
البته که این مفاهیم، بر اجتناب خانم نسرین محمدی از دغدغههای بیرون از هنر و تمرکز بر روابط درونی آن اثر نگذاشته و او را بر این داشته که سمبولیسم را با رئالیسم تلفیق کند. نسرین محمدی گاهی با رنگ پاشیدن بر تصویر واقعی، شکلی از اعتراض را نسبت به امور بیرونی جامعه و از طرفی نسبت به اجزای اجرایی هنر خویش نشان میدهد و تداعی همه این امور باعث ایجاد مفاهیمی سوررئالیستی در نقاشیهایش میشود.
با اینکه نمادگرایی یا سمبولیسم، جنبشی هنری در واکنش به جنبشهای رئالیستی و امپرسیونیستی به وجود آمده، اما خانم محمدی از نمادها استفاده میکند تا مفاهیم را به شیوهای غیرمستقیم بیان کند. مجسمههای بودا در بامیان که در تصرف کفتارها کشیده شده، کلاغها به عنوان نماد سیاهی بر شرایط این روزهای زنان افغانستان و... در این بین تصاویر حیوانات و حشرات بیشترین نقش را در نقاشیهای ایشان دارد.
هدف رئالیسم، جستوجو و بیان کیفیات واقعی هر چیز و روابط درونی مابین یک پدیده و دیگر پدیدههاست.
به همین منظور، خانم محمدی با نقاشی از سوژههای زن در این نمایشگاه میخواسته روایتی زنانه برای مخاطبان ایجاد کند، اما پدیده حضور طالبان در افغانستان، او را بر این داشته تا سیاهی این روزهای زنان افغانستان را با رنگ پاشیدن بر اسم افغانستان و چهرههای زنان به شکلی اعتراضی نشان دهد.
هنر رئالیستی موجودات طبیعی و اجتماعی را به عنوان موجودات منفرد و قائم بالذات مورد مطالعه قرار نمیدهد، بلکه آنها را به مثابه حلقههای زنجیر بیپایان در یک عمل و عکسالعمل متقابل میداند. نمایشگاه سایه نشاندهنده اوضاع مهاجران در ایران است. حس حقارت، محدودیت و خودسانسوری. ارتباط مهاجرین و تاثیرات محیط پیرامون.
به نظر میرسد نمیتوان واقعگرایی را در قالب تعریف محدود و محصور کرد؛ چرا که موضوع شناخت به دو عامل انسان و هستی مرتبط است و هر دو در حال تکاپو و حرکت هستند.
یعنی «سوژه» شناخت انسان و «اُبژه» شناخت هستی، هر دو در تغییر اند. چنانکه نقاش این آثار در صحبتهایش بیان میکند که تعدادی از نقاشیهایش همزمان با حمله دوباره طالبان کشیده شده و تاثیرات منفی آن به صورت ناخواسته در نقاشیهایش رسوخ کرده است.
در نتیجه، رویکردهای متفاوتی نسبت به آنچه واقعیت و حقیقت مینامیم صورت خواهد گرفت و تعریف ما از چیستی رئالیسم نیز مشمول وحدت همهجانبه و دقیق و مرزبندی مشخص نخواهد شد.
نقاشان نمادگرا یا سمبولیسم طیف گستردهای از موضوعات از جمله: قهرمانان، زنان، حیوانات و مناظر را مورد استفاده قرار میدادند. آنها معمولاً به این سوژهها معانی عمیقی مانند عشق، مرگ، مذهب یا بیماری را میدادند. آنها به جای اینکه زندگی واقعی را برای نمایش چیزی به کار برند از استعارهها (یا سمبلها) استفاده میکردند.
در نتیجه، معيارهای خلق اثر نسرین محمدی را میتوان به عناوينی همچون توانايی اجرای اثر، خلاقيت، شناخت كمپوزيسيون و اجرای كار فیالبداهه و فكری اشاره كرد، آنچه که بر او و جامعهاش تاثیرگذار بوده و به نوعی خواسته تا هنرش، صدای هموطنانش باشد. به نظر من، این یکی از نمایشگاههای خوب دنیای مهاجرت به شمار می رود. به هر حال معيار قضاوت درست، از خود قضاوت بسيار مهم تر است.
ما ۱۴ سرباز که حالا جایی و کشوری برای رفتن نداریم، درسرزمین بیگانه درماندهایم. فراتر از بیپولی و بیسرنوشتی، آنچه ما را بیشتر آزار میدهد این حرف برخیها است که سرباز وطن جنگ نکرد و میدان را رها کرد.
ما یکسال قبل از سقوط، برای فراگیری آموزشهای نظامی به ایالت آسام هند رفتیم. ما باید برای خدمت بر میگشتیم، اما آنچه بعداً به سراغ ما آمد، خبرهای سقوط کشور بود و پیامدهای ناگوار آن.
هیچ باورم نمیشد کابل بدست طالبان سقوط کرده است. ما چهارده نفر هر کدام در گوشهای ناراحت نشسته و به صفحات تیلفون خود خیره شده بودیم. کسی با فامیلش صحبت میکرد، کسی پنهان گریه میکرد و کسی مثل من شوکه شده بود و نمیدانست چه کند.
سربازان هندی برای دلجویی پیش ما میآمدند و صحبت میکردند. اما، نمیخواستیم باور کنیم که غرور و کشور خود را از دست دادهایم.
اشتهایی برای خوردن نبود و با خود میگفتم آیا کسی نیست که من را از این خواب پرکابوس بیدار کند.
حکومت هند تصمیم گرفت آموزشهای نظامی ما را متوقف کند. همه منتظر معجزهای بودیم که ورق برگردد اما چنین نشد و باید آسام را ترک میکردیم و به دهلی میرفتیم.
ساعت شش عصر به آنجا رسیدیم. جیب ما خالی بود و در ۲۴ ساعت گذشته غذا و آب نخورده بودیم و جایی نداشتیم. پس از مشوره تصمیم گرفتیم به سفارت برویم که تنها آدرس ما بود.
وقتی رسیدیم شب بود و کسی در سفارت نبود. میخواستیم در چمن سبز نزدیک سفارت صبح کنیم. روی چمن دراز کشیده و آسمان کم ستاره دهلی را تماشا میکردیم. اما پشهها، جایی در بدن ما نبود که نگزیده باشند.
کمی گذشت، یک تیم مجهز از پولیس دهلی آمد. با آنها صحبت کردیم. هرچند ما را درک میکردند، اما بنا به وظیفه میخواستند ما را از آن محوطه بیرون کنند.ما جایی برای رفتن نداشتیم و بر ماندن اصرار میکردیم. برای ما کمی دال هندی با نان خشک و آب خوردن آوردند. دال خیلی تند بود، اما پس از آن همه گرسنگی، لذیذترین غذای جهان بود.
با اصرار آنها مجبور شدیم ساحه را ترک کنیم. آنها گفتند که شما را جایی بهتر میبریم. اما آنجا که ما را بردند، ایستگاه قطار و جایی خیلی بد بود. حیوانات هم در آنجا استراحت نمیکردند. با خود فکر کردم که شاید ارزش یک آواره که همه چیز خود را از دست داده، همین است.
به پولیس گفتیم اینجا نمیباشیم. اینبار ما را به محله لاچ پتنگر یا افغانستان کوچک بردند. پس از پیاده شدن متوجه شدم که دو مرد در کوچه، در نیمه شب فارسی صحبت میکنند. از شدت خوشحالی میخواستم آنها را در آغوش بگیرم و ببوسم. با آنها صحبت کردم و سرگذشتم را گفتم و ما را به یک زن افغان معرفی کردند و گفتند جایی بر ما دارند.
آن خانم با یک احساس انسانی میخواست برای حال ما سربازان گریه کند. ما را به خانهای برد و گفت امشب اینجا باشید. او در حال ترک خانه در کنار دروازه ایستاد و گفت: کرایه شما تا فردا ۳ هزار روپیه هندی به اضافه ۵۰۰ روپیه دیگر پول برق می شود؛ فردا میایم و میگیرم.
ظاهراً دلش به حال ما میسوخت اما، نهایتاً پنج ساعت بعد پول را دادیم و دوباره با بکسهای مسافرتی بزرگ خود به طرف سفارت حرکت کردیم.
در اطراف سفارت افغانستان پولیس زیاد بود و مانع تجمع ما شد که خواهان دریافت کمک از سفارت بودیم. بعد از چند ساعت کلنجار، ناگهان شخصی با قدی کوتاه با دو مردی نسبتاً شیک پوش نزدیک ما شد و خود را اتشه نظامی سفارت افغانستان معرفی کرد.
اتشه با عطوفت و ملایمت صحبت میکرد. به عنوان کمک، مقداری پول از جانب سفارت برای مخارج چند روز ما داده شد.او گفت که هر کاری دست شان بر آید انجام خواهند داد. اما، در همان اول فهمیدیم که سفارت به عنوان نمایندگی یک دولت سقوط کرده کاری برای ما انجام داده نمیتواند.
زندگی در دهلی خیلی سخت بود و مجبور بودیم با زیر پا کردن غرور خود، از هر جا که امکان داشت کمک دریافت کنیم. خلاصه شده بودیم گدای شهر غربت. چهار ماه گذشت و هیچ روشنی نه در سرنوشت دولت سقوط کرده پدیدار شد و نه در سرنوشت ما. در این چهار ماه گاهی در پارک شب و روز بسر کردیم و گاهی در اتاقهای پر نم با آن پشهها و گرمی طاقت فرسای دهلی. در این چهار ماه تعداد دیگری از افسران و بریدملان اردوی ملی که بعد از ما از کورس شان فارغ شده بودند، نیز به جمع ما پیوستند .
بعضی اوقات در پیش سفارت کشورهای دنیا تجمع میکردیم تا یادآوری کنیم که سالها درکنار شان با تروریستها جنگیدیم و حالا ما را در میدان رها کردند.
نهایتاً، حکومت هند برای بیرون کردن ما از مخمصه فقر و بیسرنوشتی، مجبور شد یک کورس یکساله با تمام امکانات رفاهی و غذایی فراهم کند. روزانه سه ساعت درس میخواندیم و بقیه روز را در اتاقهای مان بودیم . حال خوشی نداشتیم. ظاهراً در صنف بودیم اما روان مان درگیر رویای جنگ دوباره با تروریستان یا مسئلهای «چرا این اتفاق افتاد و آینده ما چه میشود»، درگیر بود.
در آن ایام دشوار، بعضی اوقات میشنیدیم که سربازان افغان شکست خوردند. ما تقصیری نداشتیم. همسنگرانم در روزهای آخر با چشم گریان و به امر مقامات مافوق سلاح و تجهیزات شان را تسلیم کردند.
سرباز بر اساس مقررات عسکری نمیتواند اعتراض کند. حق ما خورده میشد، مقامات بلند رتبه گاهی به نفع طالبان کار میکردند. اگر چیزی میگفتیم مجازات میشدیم. با این حال، ۱۶ سال برای نظام کار کردم و گاهی تا یک قدمی مرگ پیش رفتم.
حالا پس از یکسال کمی قویتر شدهایم. بعضی از دوستانم با کارهای شاقه در بدل پول کم کار میکنند و از خانوادههای شان در افغانستان حمایت میکنند. اما، سرباز هر جایی که باشد سرباز هست، فقط جبهه تغییر میکند.
*مرتضی عرب، عضو سابق ارتش افغانستان است. این نوشتار نظر نویسنده است و بازتابدهنده دیدگاه افغانستان اینترنشنال نیست.
