اقتصاددان
بازار ارز افغانستان پس از یک دوره طولانی ثبات نسبی، درگیر بیثباتی و شوک شده است. نرخ تبادله یک دالر به فراتر از ۸۰ افغانی رسیده و این در حالی است که در اوایل ماه جدی یک دالر در برابر ۷۰ افغانی تبادله میشد.
نوسان شدید در ارزش پول افغانی، پس از آن شدت گرفت که دولت جدید امریکا کمکهای این کشور را به حالت تعلیق درآورد.
بیشتر بخوانید: امریکا تمام کمکهای خارجی خود را به جز کمکهای نظامی به اسرائیل و مصر قطع میکند
بانک مرکزی تحت کنترول طالبان در کمتر از دو هفته گذشته، ۶۳ میلیون دالر را در بازار مالی تزریق کرد و سیاستهای به شدت سختگیرانه را بر تبادله ارز وضع کرد. با وجود این اقدامات، ارزش پول افغانی همچنان در حال کاهش است و چشمانداز روشن برای مهار این بحران، دستکم در کوتاهمدت متصور نیست.
این روند در کمتر از دو هفته و به صورت حیرتانگیز، تصور طالبان از ثبات و پایداری حاکمیتشان را نابود کرد و نشان داد که پایههای حاکمیت این گروه به شدت لرزان و آسیبپذیر است و طالبان فاقد توانایی مدیریت بحران اند.
عملکرد قدرتمند پول افغانی در بیشتر از سه سال گذشته، وابسته به میلیاردها دالر کمکهای نقدی بود که از طریق کرویدور بشردوستانه سازمان ملل، وارد افغانستان میشد. این منابع ارزی، ضمن کند کردن روند فروپاشی کامل اقتصادی و مالی، منجر به ثبات نسبی ارزش پول افغانی در برابر ارزهای خارجی و مهار تورم شد.
بیشتر بخوانید: لیلام ۲۵ میلیون دالر در بازار؛ قیمت دالر از ۸۰ افغانی هم بالاتر رفت
امریکا، به تنهایی بزرگترین کمککننده به افغانستان بوده است. از نزدیک به ۷ میلیارد دالر کمک به افغانستان، امریکا بیشتر از ۵۰ درصد را به خود اختصاص داده است. پیامد قطع شدن این حجم عظیم منابع مالی، برای اقتصاد شدیدا وابسته افغانستان، جبرانناپذیر خواهد بود و طالبان نیز از پس لرزههای آن در امان نخواهد ماند.
بیشتر بخوانید: رئیس شورای پناهندگان ناروی از پیامدهای تعلیق کمکهای امریکا به افغانستان هشدار داد
پیامدهای کاهش ارزش افغانی
یکی از پیامدهای مهم تعلیق کمکهای امریکا، شوک وارده در بازار ارزی افغانستان است. بر اساس معیارهای تخصصی و بر مبنای ویژگیهای اقتصاد بحرانزده افغانستان، کاهش ارزش پول افغانی در برابر ارزهای خارجی، دستکم از مسیر سه مکانیزم مشخص، بحران انسانی و فقیر فراگیر در افغانستان را تشدید میکند.
کاش قدرت خرید مردم: به صورت فوری، کاهش کمکها، حدود ۲۳ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار میدهد و احتمالا یک بخش مهم برنامههای سازمانهای بینالمللی متوقف خواهد شد. در این میان، زنان و کودکان بیشترین آسیب را میبینند.
بر اساس گزارش سازمان ملل، کمکهای بشردوستانه، نفوس درگیر با ناامنی اضطراری غذایی را از ۸.۷ میلیون نفر به ۳.۱ میلیون و تعداد افرادی را که به سختی میتوانند نیازهای غذایی شان را تامین کنند از ۱۴.۱ میلیون به ۱۱.۶ میلیون نفر کاهش داده است. این کمکها با سرپا نگهداشتن سیستم بهداشتی، تآمین امنیت غذایی و عرضه خدمات به کودکان درگیر سوءتغذیه را به صورت چشمگیر بهبود بخشیده است.
با توجه به اینکه بخش قابل ملاحظه کالاهای اساسی وارداتی اند، کاهش ارزش پول افغانی با افزایش قیمتها، قدرت خرید خانوادهها را کاهش داده و افراد بیشتری زیر خط فقر سقوط خواهد کرد.
کاهش دسترسی به کالاهای اساسی
بخش قابل ملاحظهای کالاهای اولیه و اساسی در سبد مصرفی خانوادهها از بیرون از افغانستان وارد میشوند. بهخصوص واردات مواد غذایی، دارو و تجهیزات صحی، به شدت به توانایی اقتصاد کشور در تأمین ارز وابسته است. کاهش قابل ملاحظه کمکها و ارزش پول افغانی، واردات این کالاهای اساسی را تحت تأثیر قرار میدهد و دیر یا زود، بازار افغانستان با کمبود این کالاها روبرو خواهد شد. از سوی دیگر، تعلیق کمکها، توانایی مبارزه با چالشهای مانند سوءتغذیه هزاران کودک و مادرو فراهم کردن کالاهای ضروری برای شرایط اضطراری مانند بحرانهای محیط زیستی را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد.
کاهش رشد اقتصادی
بر علاوه مواد غذایی و کالاهای اساسی، یک بخش قابل ملاحظه اجناس وارداتی شامل تجهیزات سرمایهای، تکنالوژی و مواد خام برای سرمایهگذاری در داخل افغانستان است. واردات این اجناس برای تقویت توان تولیدی و سرپانگهداشتن سکتور خصوصی، حیاتی است. کاهش ارزش پول افغانی، واردات تجهیزات سرمایهای را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این محدودیت، احتمال روبهرو شدن شماری از سرمایهگذاریهای خصوصی به ورشکستگی را تشدید و ظرفیت محدود تولیدی در داخل را نیز کاهش خواهد داد.
چالش ساختاری
ثبات ارزی، وابسته به توانایی اقتصاد کشور در راستای فراهم ساختن منابع پایدار ارزی است. کسری عظیم تراز تجاری افغانستان، نشاندهنده چالش ساختاری عمیق است که به عنوان فاکتور تعینکننده در تعیین ارزش پول افغانی در برابر ارزهای خارجی عمل میکند. در بیشتر از سه سال گذشته، خلا کمبود ارز توسط کمکهای خارجی جبران شد. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، کسر تراز تجاری تجمعی در یازده ماه سال ۲۰۲۴ با افزایش ۵۳ درصدی به ۸.۱ میلیارد دالر رسیده است. به همین دلیل، هر تلاش بانک مرکزی تحت کنترول طالبان برای مهار بی ثباتی در بازار ارز، بدون جریان کمکهای بینالمللی، با شکست حتمی روبهرو خواهد شد.
از سوی دیگر، سواستفاده سیستماتیک و گسترده طالبان از کمکهای مالی بینالمللی و نقض گسترده حقوق زنان و دختران، کمکهای جامعه جهانی به افغانستان را به صورت گسترده کاهش داده است. در سال ۲۰۲۴ کمکهای امریکا، بریتانیا و آلمان تا ۹۰ درصد کاهش را نشان میدهد.
جریان کمکهای مالی برای افغانستان و بهخصوص ثبات در اقتصاد کلان کشور از اهمیت حیاتی برخوردار است و هیچ جایگزین فوری برای این منابع مالی وجود ندارد. ادامه این کمکها، مستلزم احترام به حقوق بنیادین شهروندان افغانستان و بویژه زنان و ایجاد ساختار فراگیر سیاسی است. طالبان، تاکنون در برابر درخواستهای جامعهجهانی و مردم افغانستان مقاومت کرده و با نقض سیستماتیک حقوق بشر، مردم را در کام بدترین بحران انسانی و حقوق بشری قرار داده است. ادامه این سیاستها و تداوم بحران اقتصادی، سرنوشت تلخی برای حاکمیت طالبان رقم خواهد زد.
مارکو روبیو، وزیر خارجه جدید امریکا از سرسختترین منتقدان طالبان در ایالات متحده شناخته میشود. او پس از فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان در اگست ۲۰۲۱، مواضع قاطعی در برابر طالبان و حامیان این گروه اتخاذ کرده است.
با بازگشت ترامپ، که چهرههای سرسخت مخالف طالبان مثل مارکو روبیو و مایک والتز که به کرسیهای کلیدی مثل وزارت امور خارجه و مشاور امنیت تکیه زدهاند، شمارش معکوس آغاز شده است تا دیده شود که سیاست خارجی و پالیسی امنیتی امریکا در قبال طالبان دچار چرخش خواهد شد یا خیر.
برخی با توجه به سابقه اظهارات خشمآگین وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی جدید امریکا احتمال میدهند که «ماه عسلی» که طالبان در دوران ریاستجمهوری جو بایدن از آن لذت میبردند، به پایان خواهد رسید.
پس از توافق دوحه که میان ایالات متحده امریکا و طالبان در ۲۰۲۰ امضا شد، این گروه به موفقیتهای گسترده از جمله به دست گرفتن حکومت افغانستان، دستیابی به تجهیزات مدرن امریکایی و دستیابی به میلیاردها دالر کمک بینالمللی دست یافته است.
از سخنرانیها و دیدگاههای مارکو روبیو، چنین برمیآید که او به همراه دیگر اعضای کلیدی تیم ترامپ از این موفقیتها ناراض است و در حال بررسی گزینههای فشار بر طالبان است.
دولت جدید ایالات متحده به کمکهای مالی به طالبان، بازپسگیری پایگاه بگرام و تجهیزات امریکایی، تحریمهای شدیدتر این گروه، مخالفت با تبادل زندانیان و به انزوا کشاندن طالبان بهعنوان گزینههای فشار برای رسیدن به خواستههای خود نگاه خواهد کرد.
تأکید بر «تروریستی» بودن طالبان
روبیو از زمان سقوط کابل در اگست ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان به قدرت، به یکی از بزرگترین منتقدان سیاستهای دولت جو بایدن در قبال افغانستان تبدیل شد.
حدود پنج سال پس از امضای توافقنامه دوحه در سال ۲۰۲۰ که جنگ میان امریکا و طالبان را متوقف کرد و فصل جدیدی در روابط این کشور با طالبان گشود، روبیو هنوز طالبان را یک گروه «تروریستی» میخواند.
او پس از سقوط کابل به دست طالبان با صراحت اعلام کرد که: «هیچ شکی نیست که افغانستان تحت کنترول طالبان تهدیدی مستقیم برای منافع امنیت ملی امریکا و متحدان ما در خاورمیانه و آسیای مرکزی است.»
این سیاستمدار با اشاره به خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و پیامدهای آن گفت:
«پس از خروج فاجعهبار دولت بایدن، افغانستان در حال تبدیل شدن به پناهگاهی برای تروریستهایی است که از امریکا نفرت دارند. دولت بایدن طالبان را مانند تروریستهایی که هستند، درمان نمیکند و این وظیفه کانگرس است که اقداماتی جدی برای حفاظت از امنیت امریکاییها اتخاذ کند.»
تهدید به قطع کمکها
مارکو روبیو از جمله سیاستمدارانی است که پیگیر توقف کمکهای مالی امریکا به افغانستان بوده است. او در لایحهای که تحت عنوان «قانون جلوگیری از تمویل تروریستها» ارائه کرد، خواستار تعلیق تمامی کمکهای بشردوستانه به افغانستان شد تا زمانی که اطمینان حاصل شود که این کمکها به دست طالبان نمیرسد.
روبیو در مصاحبهای با فاکسنیوز در این باره گفت: «دالرهای مالیاتدهندگان امریکایی نباید به نفع سازمانهای تروریستی مانند طالبان باشد. متاسفانه امروز شاهد اجرای این سناریو در زمان واقعی هستیم. تا زمانی که اطمینان حاصل نشود که این کمکها به طالبان نمیرسد، باید از کمک به سازمان ملل خودداری کنیم.»
در یکی از توییتهای او نیز آمده است: «هیچ پولی نباید به سازمان ملل برای افغانستان ارسال شود تا زمانی که مطمئن شویم این پولها به دست طالبان نمیرسد. این موضوع کاملاً منطقی است.»
دونالد ترامپ، رئیسجمهور امریکا نیز مانند وزیر خارجه خود فکر میکند که پول مالیاتدهندگان امریکا به دست طالبان میرسد که نباید برسد.
آقای ترامپ پیش از این بارها درباره قطع و یا مشروط ساختن کمکهای امریکا به طالبان سخن گفته است.
ترامپ در ماه جنوری، کمتر از دو هفته قبل از ورود رسمی به کاخ سفید، در یک نشست خبری در اقامتگاهش در فلوریدا گفت: «حتی قابل باور نیست، میلیونها نه، میلیاردها دالر به افغانستان، در واقع به طالبان میفرستیم. نباید اجازه داد که چنین چیزی انجام شود.»
ایالات متحده امریکا هنوز بزرگترین کشور حامی کمک بینالمللی به افغانستان است، ادامه فعالیتهای سازمانهای بینالمللی و داخلی -که به گفته سیگار طالبان از آن سود میبرند- وابسته به این پول است.
مخالفت با تبادل زندانیان
دولت بایدن در چند دوره با طالبان تبادل زندانی انجام داده است. در تازهترین مورد، در آخرین روز حکومت بایدن اعلام شد که یک عضو طالبان به نام خان محمد در برابر دو شهروند امریکایی به نامهای رایان کوربت و جورج گلزمن از زندان رها شد. محمودشاه حبیبی، شهروند افغان-امریکایی تاکنون از زندان طالبان آزاد نشده است.
طالبان و ایالات متحده امریکا سابقه طولانی تبادل زندانیان را در کارنامه دارند.
در ۳۱ می ۲۰۱۴ بوئی برگدال، سرباز ارتش امریکا است که به مدت پنج سال در اسارت شبکه حقانی وابسته به طالبان اسیر بود، در ۳۱ ماه می ۲۰۱۴ با پنج زندانی طالبان در گوانتانامو مبادله شد.
این تبادل زندانی که حدود ۱۱ سال قبل در دوره ریاستجمهوری بارک اوباما انجام شد، انتقاد تند مارکو روبیو، که در آن زمان سناتور بود، را برانگیخت.
مارکو روبیو در آن زمان به رسانهها گفت: «این پنج نفری که آزاد شدهاند به زودی به مبارزه علیه امریکا بازخواهند گشت».
روبیو همان زمان پیشبینی کرد که اوباما الگویی را برای طالبان ایجاد کرده است که شهروندان امریکایی را بربایند تا در برابر آن از امریکا امتیاز بگیرند: «معتقدم که رئیسجمهور اکنون الگویی را ایجاد کرده است که دشمنان ایالات متحده را تشویق میکند تا مردان و زنان امریکایی را در ارتش هدف قرار دهند و آنها را به اسارت بگیرند تا در آینده تبادلات مشابهی انجام دهند».
به نظر میرسد که دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده امریکا، نیز در زمینه تبادل زندانیان نظری مشابه با روبیو دارد. آقای ترامپ در آستانه مراسم تحلیف خود در پاسخ به سوالی درباره تبادل زندانیان امریکایی با طالبان به فاکسنیوز گفت طرفدار مبادله زندانیان نیست.
انتقاد از روابط طالبان با چین، ایران و پاکستان
یکی دیگر از موضوعاتی که مارکو روبیو به شدت نسبت به آن انتقاد داشته است، روابط اقتصادی و تجاری چین با طالبان است. او معتقد است که چین با همکاری با یک «رژیم تروریستی» مانند طالبان، به دنبال پیشبرد منافع خود است. روبیو در این باره هشدار داده و گفته است: «معاملات میان چین کمونیست و طالبان نباید کسی را شگفتزده کند. این معاملات یادآوری برای دیگر کشورهاست که چین کمونیست برای منافع خود حاضر است با هر رژیم تروریستی همکاری کند.»
روبیو همچنین نقش پاکستان در توانمندسازی طالبان را مورد انتقاد قرار داده است. او پاکستان را متهم کرده که در پیروزی طالبان و بازگشت آنها به قدرت، نقش اساسی داشته است.
روبیو در سپتامبر ۲۰۲۱، در جلسهای با حضور آنتونیو بلینکن، وزیر امور خارجه بایدن از پاکستان بخاطر حمایت از طالبان انتقاد کرد.
او گفت: «نیروهای امنیتی افغانستان هر ساله ۱۰ هزار تلفات میدادند. طالبان نیز تلفات میداد، اما آنها پناهگاهی امن در پاکستان داشتند که میتوانستند به آنجا بروند تا استراحت کنند، تجهیزات خود را تعمیر کنند، آموزش ببینند و نیرو جذب کنند.»
آقای روبیو در این جلسه تاکید کرد که «طالبان پناهگاه امنی در پاکستان داشت که به چالش کشیده نمیشد.»
این سناتور جمهوریخواه در جلسه کانگرس گفته بود که سقوط افغانستان قابل پیشگیری بود ولی مقامات دولت بایدن آنرا ندیدند و یا نخواستند ببینند.
به گفته او «این اشتباه پیامدهای ژئوپلیتیکی گستردهای دارد. چین، روسیه و ایران به خروج ناموفق امریکا از افغانستان نگاه میکنند و آن را نشانهای از ناکارآمدی میبینند که ممکن است آنها را به سوءمحاسبات سوق دهد.»
لایحههای ضد تروریسم
روبیو با ارائه لایحهای تحت عنوان «قانون جلوگیری از شناسایی حکومتهای تروریستی»، خواستار تحریم کشورهایی شده که به طالبان کمک میکنند. این لایحه همچنین وزارت خارجه امریکا را موظف میکند که طالبان را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کند.
او در این زمینه گفته است: «هیچ شکی وجود ندارد که افغانستان تحت کنترول طالبان تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ما است. پس از خروج نظامی فاجعهبار دولت بایدن، این کشور به پناهگاهی برای تروریستها تبدیل شده است. ما باید اطمینان حاصل کنیم که پولهای مالیاتدهندگان امریکایی به جیب این سازمانهای تروریستی نمیرود.»
علاقه ترامپ به پایگاه بگرام
دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا، در سپتامبر ۲۰۲۱ گفت که قرار بود «پنج پایگاه نظامی امریکا در افغانستان را با بمب از میان ببرند و پایگاه بگرام را به دلیل نزدیکی به چین، تا سالهای طولانی نگهدارند.»
آقای ترامپ گفت: «ما آنجا پایگاه بزرگ و زیبایی داشتیم که میلیاردها دالر هزینه ساختش شده بود و یک شبه بدون اینکه چراغها را خاموش کنیم، از آنجا بیرون شدیم». او همچنین افزود: «میدانید حالا کی به همهای تجهیزات نظامی ما در آنجا نگاه میکند و آنها را در کنترول دارد؟ چین». آقای ترامپ میگوید که دولت بایدن تجهیزات نظامی با ارزش حدود ۸۵ میلیارد دالر را در افغانستان رها کرده است.
دونالد ترامپ در سپتامبر ۲۰۲۴ نیز گفت اگر نگاهی به چیزهایی که امریکا از دست داده بیندازیم، از موقعیت این کشور در میان تولیدکنندگان نفت تا از دست دادن پایگاه بگرام، میتوان تصور کرد که چقدر خسارتبار بوده است که امریکا باید دوباره آن را به دست بیاورد.
او گفت «تصور کنید اگر تولید ما توقف پیدا نمیکرد بزرگترین پایگاه هوایی دنیا را که در نیمهشب از دست دادیم، از دست نمیدادیم، موقعیت کشور ما بهتر بود، ولی به شما تعهد میدهم که با رای شما آن را دوباره به دست خواهیم آورد»
بازپسگیری تجهیزات جنگی امریکا
دونالد ترامپ بارها در سخنرانی خود از به جا ماندن تجهیزات جنگی امریکا در افغانستان با حسرت و دریغ یاد کرده است.
هفته گذشته ترامپ اعلام کرد که تسلیحات بجامانده این کشور در افغانستان را از طالبان پس خواهد گرفت.
او با انتقاد تند از دولت جو بایدن برای بجاگذاشتن تسلیحات امریکا در افغانستان گفت: «آنها تجهیزات نظامی ما را به دشمن سپردند.»
رئيسجمهور امریکا در یک گردهمایی بزرگ پیش از مراسم تحلیف خود در یک سخنرانی در سالن کپیتال وان آرنا در واشنگتن، مقامهای دولت جو بایدن را «بیکفایت» خواند و از کمکهای میلیاردی به افغانستان نیز به شدت انتقاد کرد.
او خطاب به هواداران خود گفت: «آیا میدانید که ما سالانه میلیاردها دالر به افغانستان میدادیم؟»
رئیسجمهور امریکا طالبان را «دشمن» نامید و گفت باید به آنها بگوئیم که به آنها پول نمیدهیم، مگر آنکه تجهیزات نظامی را بازگردانند.
تهدید به حمله
مارکو روبیو تنها کسی نیست که به سوی طالبان نگاهی آمیخته با خشم و نفرت دارد.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ در ماه جدی اعلام کرد که «وقتش است که به دنبال جهادیها در افغانستان، عراق و سوریه برویم.»
مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، رئیسجمهور امریکا میگوید که استراتیژی حکومت آینده امریکا متمرکز بر مهار گروههای مثل داعش و القاعده خواهد بود. مایک والتز گفت این برنامه شامل اقدام در افغانستان، عراق و سوریه است که ممکن است از آنجا برای حملات علیه امریکا برنامهریزی شود.
والتز گفت امریکا باید به طور جدی به دفاع خود نگاه کند و مهمتر از همه، مرزهای خود را ببندد.
چالشهای پیشروی روبیو در وزارت خارجه
روبیو که اکنون در سمت وزیر خارجه دولت ترامپ فعالیت میکند، با چالشهای بزرگی در حوزه سیاست خارجی روبرو است. از جمله این چالشها، وضعیت پیچیده افغانستان، بحران اوکراین و مقابله با نفوذ چین در خاورمیانه و آسیای مرکزی است.
او در یکی از سخنرانیهای اخیر خود تأکید کرد که خروج نیروهای امریکایی از افغانستان بدون برنامهریزی مناسب، زمینهساز فاجعهای بزرگ بوده است. روبیو گفت: «ما از ابتدا میدانستیم که خروج نیروهای امریکایی از افغانستان باعث سقوط سریع دولت کابل و تقویت طالبان خواهد شد. این وضعیت نباید کسی را شگفتزده کند.»
آینده سیاست امریکا در قبال طالبان
مارکو روبیو، با اتخاذ سیاستهای سختگیرانهتر علیه طالبان و متحدان آن، تلاش میکند تا امریکا را در موقعیتی قویتر در برابر این گروه قرار دهد. حال باید دید که مواضع او و فشارهای بینالمللی چه تاثیری بر آینده طالبان و وضعیت افغانستان خواهد داشت.
به گفته روبیو: «اینکه طالبان کنترول افغانستان را در دست دارد، یک تهدید جهانی است و باید تمام تلاش خود را برای متوقف کردن آنها به کار بگیریم.»
به نظر میرسد که دوران وزارت خارجه مارکو روبیو، دورانی پرتنش در سیاست خارجی امریکا باشد.
روبیو و دیگر منتقدان معتقدند که طالبان تهدیدی جدی برای ایالات متحده است، بنابراین روابط میان امریکا و طالبان احتمالا همچنان خصمانه و در چارچوب مقابله با تهدیدات تروریستی باقی خواهد ماند، بهویژه با توجه به رویکردهای محافظهکارانه روبیو و همحزبیهای او.
احتمال قطع کمکهای مالی و یا مشروط ساختن آن، فشار به متحدان برای قطع حمایت از طالبان، و ادامه مبارزه با گروههای تروریستی، از جمله عواملی هستند که روابط امریکا با طالبان را پیچیده و دشوار خواهند ساخت.
به نظر میرسد که روبیو به کمکهای بینالمللی به افغانستان، تحریم بیشتر طالبان، بازپس گرفتن تجهیزات امریکایی و بازگشت امریکا به پایگاه بگرام بهعنوان گزینههای فشار بر طالبان چشم خواهد دوخت.
