منابع از دانشگاه کابل خبر دادند که پس از نشر خبر تخریب مزار خلیلالله خلیلی، شاعر نامدار زبان فارسی، طالبان سنگ مزار او را بازگرداندند و محوطه را از انبار درختان قطعشده پاکسازی کردند. به گفته منابع، مسئولان دانشگاه از شب شنبه دوباره کار را در محوطه مزار خلیلی شروع کردند.
منابع از دانشگاه کابل پیشتر گفته بودند که تراکتورها از روز پنجشنبه در محل مزار خلیلالله خلیلی مشغول کار بودند. روز شنبه دانشجویان متوجه شدند که سنگ مزار خلیلالله خلیلی در جایش نیست اما پس از جنجالیشدن این رویداد، طالبان سنگ مزار او را شب شنبه بازگرداندند.
طالبان این محل را به انبار درختان قطع شده تبدیل کرده بودند. حمدالله فطرت، معاون سخنگوی طالبان روز یکشنبه یادداشتی را در اکس منتشر کرد که در آن نوشته شده است: «آرامگاه شاعر دری خلیلالله خلیلی در پوهنتون کابل ویران نشده بلکه چهاراطراف آن از خس و خاشاک پاککاری شده است.»
صفحات طالبان در شبکههای اجتماعی نوشتند که وزارت تحصیلات عالی تصمیم داشته است این محل را یک «پارک» بسازد.
خلیلالله خلیلی، شاعر، ادیب و اندیشمند بزرگ افغانستان در بهار ۱۳۶۶ در اسلامآباد، پایتخت پاکستان درگذشت و جسد او بر اساس وصیتش در گورستان آوارگان افغان در حومه شهر پیشاور به خاک سپرده شد. آقای خلیلی وصیت کرده بود که پیکرش در خاک وطنش دفن شود.
او در سالهای اخیر زندگی خود در شعری نوشته بود: «تابوت مرا جای بلندی بگذارید / تا باد برد بوی مرا بر وطن من.»
در سال ۱۳۹۱ کابینه افغانستان به رهبری حامد کرزی، رئيسجمهور پیشین تصمیم گرفت بقایای جسد آقای خلیلی را پس از ۲۵ سال از درگذشتش، از پاکستان به کابل منتقل کند.
بر اساس تصمیم شورای وزیران افغانستان جسد خلیلالله خلیلی در محوطه دانشگاه کابل و در نزدیکی آرامگاه سید جمالالدین افغان به خاک سپرده شد.
خلیلالله خلیلی یکی از بزرگترین شاعران معاصر زبان فارسی در افغانستان و از چهرههای برجسته ادب فارسی در قرن بیستم بود. او علاوه بر شاعری، نویسنده، استاد دانشگاه، مورخ و سیاستمدار نیز بود و نقشی مهم در شکلگیری ادبیات معاصر زبان فارسی داشت.
خلیلی در شعر کلاسیک فارسی به ویژه غزل و قصیده استاد بود و از اولین شاعران زبان فارسی بود که شعر نو نوشت.
خلیلالله خلیلی از افراد نزدیک به ظاهرشاه، آخرین پادشاه افغانستان بود و در زمان سلطنت او بهعنوان مقام بلندپایه دولتی و دیپلومات در کشورهای مختلف کار میکرد.
او بعد از حکومت ظاهرشاه افغانستان را ترک کرد و در اروپا و امریکا زندگی کرد.
پس از ۱۳۵۷ خورشیدی، آقای خلیلی از مخالفان حضور شوروی در افغانستان بود و در تبعید شعرهایی در حمایت از جنگ گروههای مجاهدین علیه شوروی سرود. او سالهای آخر زندگی خود را در پاکستان سپری کرد و در اسلامآباد جان باخت.
زلمی خلیلزاد بار دیگر در صحنه افغانستان ظاهر شده است؛ نه بهعنوان نماینده رسمی، بلکه بهحیث یک «میانجی خودخوانده» که میان طالبان و منافع خارجی در رفتوآمد است. فعالیتهای اخیر او مرزهای میان دیپلوماسی، لابیگری شخصی و تلاش برای بازسازی اعتبار از دسترفته را مخدوش کرده است.
چند هفته پیش آقای خلیلزاد در سفری که «غیررسمی» خوانده شده، وارد کابل شد. با این حال او با پروتکل کامل از سوی امیرخان متقی وزیر خارجه طالبان مورد استقبال قرار گرفت؛ استقبالی که معمولا برای فرستادگان رسمی انجام میشود، نه شهروندان عادی.
صحنهای که در آن یک دیپلومات امریکایی غیرمنتخب، از سوی رژیمی که به رسمیت شناخته نشده، خوشآمد گفته میشود پیام عمیقی داشت: مردی که هنوز میکوشد ثابت کند توافق ناکام دوحه میتواند کارا باشد.
روز جمعه زلمی خلیلزاد بار دیگر در صحنه ظاهر شد. اینبار در نشستی میان عبدالغنی برادر معاون اقتصادی رئیسالوزرای طالبان و شهیرالطقی، رئیس اجرایی شرکت دلتا انترنشنل از عربستان سعودی. این نشست بر سرمایهگذاریهای نفت، گاز و انرژی تمرکز داشت و شامل بحث درباره مشارکت احتمالی عربستان در پروژه تاپی (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هند) میشد.
طالبان و دلتا انترنشنل توضیح ندادهاند که چرا زلمی خلیلزاد در این نشست حضور داشت یا نقش او در پروژههای نفت و گاز چیست.
این حضور تصادفی نیست، آقای خلیلزاد پیشینه طولانی در پروژههای انرژی منطقوی دارد.
در دهه ۱۹۹۰ او بهعنوان مشاور یونوکال (Unocal) کار میکرد و در طرح نخستین خرید گاز از طریق افغانستان، تحت کنسرسیوم سنتگس (CentGas)، مشوره میداد. پروژهای که شامل شرکت دلتا اویل سعودی نیز بود. شرکتی که امروز از آن بهعنوان پیشزمینه یا نسخه ابتدایی دلتا انترنشنل یاد میشود. هرچند هیچ پیوند تجاری مستقیمی تأیید نشده است، اما همزمانی شبکهها چشمگیر است: سه دهه بعد، همان شبکه تجارتی خلیجی دوباره در کابل فعال شده و خلیلزاد باز هم در محور جلسه حضور دارد.
در یکی از گفتوگوهایی که با محمداشرف غنی رئیسجمهور پیشین افغانستان داشتم، بخشی از آن در یکی از پادکستها نیز ضبط و منتشر شده است، او بهصراحت گفت که زلمی خلیلزاد در جریان مذاکرات و پروژههای منطقوی، بهویژه در بخش گاز و انرژی، با چهرههای خاص امریکایی و منطقهای در تماس بوده است.
رئیسجمهور غنی تأکید کرد که خلیلزاد و شماری از مشاوران امریکایی او در تلاش بودند تا با طرح دوباره پروژه تاپی و جلب حمایت پاکستان، یک چارچوب اقتصادی و سیاسی ایجاد کنند که طالبان را بهعنوان نیرویی باثبات در منطقه معرفی کند و مسیر انرژی آسیای مرکزی را به سوی جنوب باز کند. او گفت که این طرح عملا در تضاد با منافع ملی و استقلال افغانستان قرار داشت.
بار دیگر، در حالیکه طالبان هر روز حقوق اساسی شهروندان افغانستان، بهویژه زنان را پایمال میکنند، در هر ولایت شکنجه وجود دارد، خلیلزاد عملاً چشم بر تمام این واقعیتها بسته است. او بهجای همسویی با صدای قربانیان و نیروهای غیرطالبان، در تلاش است با رژیمی همکاری کند که مشروعیت ملی و بینالمللی ندارد. او همهروزه با طالبان همکاری میکند.
بسیار روشن است که آقای خلیلزاد میکوشد نشان دهد توافقی که او میان طالبان و ایالات متحده امریکا امضا کرد، در واقع یک «موفقیت» بوده است؛ توافقی که قرار بود صلح بیاورد، اما کشور را به پرتگاه سقوط برد.
بدتر از آن او اکنون به گونهای غیررسمی و بدون پنهانکاری بهعنوان مدافع و لابی طالبان عمل میکند، با حضور و گفتوگوهای پنهان، رژیم طالبان را مشروعیت میبخشد و در سطح خصوصی، کشورها و سرمایهگذاران را به تعامل با طالبان تشویق میکند. بهجای آنکه از ناکامی بیاموزد، گویا مصمم است آن را توجیه کند. این دیگر دیپلوماسی نیست، بلکه غرور در لباس تعامل است.
او هنوز هم به این باور است که برخی طالبان بهویژه آنانی که در کابلاند، به ویژه شبکه حقانی «طالبان خوب» اند، در حالیکه رهبران قندهار مشکل اصلی بهشمار میروند. او فکر میکند میتواند از طریق حقانیها اصلاحات بیاورد. این توهم توسط تیمهای تبلیغاتی همنظر با او تقویت میشود، اما برای مردم عادی افغانستان، چنین تفاوتی وجود ندارد، سرکوب، سرکوب است؛ چه از سوی حقانی باشد و چه از آدرس هبتالله.
اگر زلمی خلیلزاد واقعا به آینده افغانستان باور دارد، باید نفوذ و دسترسی خود را نه برای لابی در حمایت از طالبان یا بازگشت به بازار انرژی، بلکه برای ایجاد یک روند ملی و فراگیر بهکار گیرد، روندی که طالبان و غیرطالبان را در چارچوبی از حقوق و آزادیهای شهروندی، نمایندگی از مردم و کسب اعتبار بینالمللی گردهم آورد.
افغانستان به دیدارهای پنهانی، قراردادهای خصوصی یا نمایشهای سمبولیک نیاز ندارد. این کشور ما به صداقت نیاز دارد و به سیاسیونی که جرات داشته باشند اشتباهات خود را بپذیرند و تلاش کنند مسئولیت آنرا به گردن گیرند و بهتر از گذشته عمل کنند.
بازسازی این سرزمین از سایه توافقهای ناکام یا خطوط لوله فرسوده بهدست نخواهد آمد.
افغانستان زمانی دوباره ساخته میشود که مردان و زنان باهم و بهصورت شفاف کار کنند تا آنچه شکسته ترمیم شود. تاریخ به یاد نخواهد داشت که چه کسی برحق بود؛ تاریخ به یاد خواهد داشت که چه کسی جرات کرد تا چیزها را درست کند.
مقالههایی که در زاویه منتشر میشوند، بیانگر دیدگاه نویسندگان است و لزوما نظر تحریریه افغانستان اینترنشنال نیست. صفحه زاویه با انتشار دیدگاههای گوناگون، میکوشد فضای گفتوگوی باز بین دیدگاههای متفاوت را فراهم کند.
