د طالبانو له ببا واکمنېدو دوه کاله وروسته، دغه هېواد نه یوازې په سیاسي ډګر کې ګوښی پاتې شو، بلکې په اقتصادي او ټولنیزو برخو کې یې هم داسې زیانونه ولیدل چې ښایي لسګونه کاله وخت ونیسي چې دغه هېواد هماغه پخواني برم او حالت ته ورسیږي.
یو ستر زیان چې دغه هېواد ته په تېرو دوو کلونو کې واوښت، هغه د مغزونو فرار یا له هېواده د تعلیم یافته کادرونو وتل دي.
د جمهوریت د ړنګیدو په لومړیو شېبو کې یو شمېر کادرونه د ناټو او د ټلوالې په الوتکو کې واېستل شول، او یو شمېر نور یې په تېرو دوو کلونو کې په جوپو، جوپو نورو اروپایي او لویدیځو هېوادونو ته کډه شول.
په دغو کادرونو کې د لسانس نه نېولې بیا تر ماسټرۍ او ډوکټورا تر کچې پورې تعلیم یافته کسان شامل وو، چې له افغانستانه وتلي دي.
دا رنګه په سلګونه د پوهنتون استادان، ډاکټران، انجنیران، اقتصاد پوهان، د مدني ټولنې فعالان، قاضیان، د ورزش د ډګر لوبغاړي، هنرمندان، خبریالان او د بېلابېلو مسلکونو کارپوهه کسان له دغه هېواده کډه کېدو ته اړ اېستل شوي دي.
د یو شمېر کتونکو په وینا، که دا پلا کابل پرته له جګړې او تاوتریخوالي د طالبانو لاس ته ورغی؛ خو د دغه هېواد معنوي شتمني چې هغه د متخصصو او کارپوهه کسانو وتنه ده تر ډېره هغه تشه رامنځته کړې چې ورسره د دغه هېواد د راتلونکې په اړه اندېښنې هم زیاتې شوې دي.
دا پلا طالبانو واک ته د رسېدو سره سم خپل ملګري پر دندو وګومارل او تر ډېره یې د مسلکي خلکو مسلک او کار ته پاملرنه و نه کړه.
په اسلام اباد کې یو افغان کډوال چې د ډکتورا تر کچې یې زده کړې کړي وایي، چې طالبانو دا پلا هیڅ یو مسلکي کس ته د هغه د مسلک سره سمه دنده ورنکړه او هغوی چې دندې هم لرلې، پر هغوی یې کړۍ تنګه کړه، چې له هېواده ووځي.
دغه افغان کډوال چې نه غواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي افغانستان انټرنشنل ته یې وویل:« ما په تېرو دېرشو کالو کې شاوخوا شل زره قاضیان او څارنوالان روزلي، تر شلو ټوکو زیات درسي او علمي کتابونه مې پنځولي، په ګڼو ادارو کې مې کار کړی، خو کله چې طالبان راغلل، زه یې په کور کېنولم.»
دغه افغان متخصص زیاته کړه:« ما له طالب چارواکو سره خبرې وکړې هغوی ته مې وویل چې دا وطن کادرونو ته اړتیا لري، هغوی باید تاسې وساتئ، د هغوی قدر وکړئ او لاس پرې راکاږئ، خو هغوی زما په خبرو نه یوازې دا چې اعتنا و نه کړه، بلکې بابېزه یې هم وګڼله.»
دغه مسلکي کادر او متخصص د دغه وضیعت له لېدو وروسته هېواد پرېښود او د مهاجرت لاره یې خپله کړه.
خو دا یواځينی بېلګه نه ده، چې افغان کارپوهان له هېواده تېښته کوي؛ بلکې په تېرو دوو کالو کې لسګونه زره په زده کړو سمبال کسان له افغانستانه وتلو ته اړ شوي او نورو هېوادونو کې مېشت شوي دي.
یوازې د کابل پوهنتون تر څلور سوو زیات استادان چې ټولو یې د ماسټرۍ او ډوکټورا تر کچې زده کړې کړې وې له هېواده وتو ته اړ اېستل شوي دي.
که څه هم چې طالبان په پوهنتونونو کې د استادانو کمی ډېر مهم نه ګڼي؛ خو داسې ډېرې څانګې شته چې له نیمایي ډېر استادان یې له هېواده وتلي دي.
له هېواده دغه شان تېښتې کېدای شي، د مهاجرت او یا اوږد مهاله سفر په بڼه وي، خو اغېزې یې د دغه هېواد په ښوونیز نظام او ښوونیز چاپيریال خورا ژورې او نه جبرانېدونکې دي.
تجربو ښودلې چې هر جګړه تر شا ورانې وېجاړې ډېرې پرېږدي، خو که نورې وبجاړۍ ژر د رغېدو وي او یا هم په لنډه موده کې ورغېږي، خو د تعلیمي نظام رغېدنه او د مسلکي کادرونو روزنه ښایي پېړۍ، پېړۍ وخت واخلي چې یو هېواد په کار پوهه مسلکي کادرونه ولري چې د هېواد د راتلونکو نسلونو روزنې او پالنې ته مټې راونغاړي.
