د طالبانو د کډوالو وزارت وايي؛ په تېرو څلورو ورځو کې ۴۶۱ افغان کډوال د تورخم له لارې افغانستان ته راستانه شوي دي. د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر خبري اژانس هم په تېرو څلورو میاشتو کې له پاکستان څخه د څه باندې ۵۰۰۰ کورنیو د راستنېدو خبر ورکړی دی.
د پنجشنبې په ورځ (د وږي په ۳۰مه) د طالبانو د کډوالو چارو وزارت پر اېکس ټولنیزې پاڼې (ټوېټر) لیکلي، چې راستانه شوي کډوال د نغدي او ژوند ژواک د لومړنیو مرستو د ترلاسه کولو په موخه د مهاجرت نړۍوال سازمان دفتر ته معرفي شوي دي.
له پاکستان څخه د افغان مهاجرینو د زور یا داوطلبانه راستنېدو په اړه احصایې مختلفې او په ځینو مواردو کې متضادې دي.
د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر خبري اژانس خبر ورکړی، چې له څلورو ورځو راپه دې خوا څه د پاسه ٩٠٠ افغان کورنۍ له پاکستان څخه راستانه شوي دي.
که څه هم دا نه ده څرګنده، چې د دغو مهاجرینو بېرته ستنېدل جبري دي که په خپله خوښه؛ خو له دې وړاندې هم په پاکستان کې د افغان مهاجرینو د نیولو او د پاکستاني پولیسو له خوا د هغوی د جبري بېرته ستنېدو په اړه راپورونه خپاره شوي دي.
د جلال اباد ښار په لومړۍ ناحیه کې د قول اردو فامیلو پخواني نظامي اوسیدونکي وايي، د طالبانو د درېیمې لېوا د قوماندان په امر یو شمېر طالبان د پنجشنبې په سهار د دوی کورونو ته ورغلي او د دوی د کورنۍ مېرمنې او ماشومان یې وهلي او دوی یې په زوره له کورونو ویستلي دي.
د قول اردو فامیلو ځمکه د پخواني ولسمشر نجیب الله له خوا پر نظامیانو باندې وېشل شوې وه او د تېر جمهوریت پرمهال یوځل بیا دغه پروسه څېړل شوې وه، چې د هغه وخت د دفاع وزیر مارشل قسیم فهیم لخوا تایید او وروسته د دې فامیلو اوسیدونکي دولت ته یو مقدار پیسې هم تحویل کړي دي او دولت ورته قانوني اسناد ورکړي دي.
د یادې فامیلو اوسیدونکي وايي؛ ټول قانوني اسناد په لاس کې لري خو بیا هم ځورول کیږي.
دوه ورځې وړاندې د درېیمې لوا قوماندانۍ دغو پخوانیو نظامیانو ته ویلي وو؛ که تر راتلونکو دوه ورځو پورې خپل کورونه خالي نه کړي، نو دوی به یې بیا کورونه پر بلډوزرانو په زوره وران کړي.
د سې شنبې په ورځ (د وږي په ۲۶مه) افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته د طالبانو د سرپرست دفاع وزیر هغه مکتوب رسېدلی، چې په ننګرهار کې د درېیمې لېوا قومندان یې نه مني.
د ننګرهار په مرکز جلال اباد ښار کې د قول اردو فامیلو اوسیدونکي، چې زیاتره پخواني نظامیان دي؛ د سې شنبه د (د وږي ۲۸ مه) وویل د طالبانو دفاع وزیر ملا یعقوب سره د لیدنې پرمهال ورته ویل شوي وو، چې دوی په خپلو کورونو کې اوسېدلی شي او هیڅوک دا حق نه لري چې دوی له خپلو کورونو وباسي.
دوی زیاتوي په دې اړه د ملا یقعوب په لاسلیک مکتوب په لاس کې لري؛ خو په جلال اباد کې د دې ډلې د درېیمې لېوا قوماندان د خپل دفاع وزیر مکتوب نه مني او ټینګار کوي چې له خپلو کورونو څخه وځي.
دغه مکتوب افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته هم رسېدلی دی، په دې مکتوب کې د طالبانو دفاع وزیر امر کړی: ( د ملي دفاع وزارت په ملکیتونو او ځمکو پورې اړوند ټول موضوعات « قراردادونه، د ملکیت تبادله، حقوقي دعوې او داسې نورې چارې » دې تر امر ثاني پورې معطل او وځنډول شي)
احسان الله خاورین افغانستان انټرنشنل – پښتو ته وویل، چې د پنجشنبې په سهار د درېیمې لېوا د قوماندان په امر یوه ډله طالبان د دوی کورونو ته ورغلي او د دوی ماشومان او مېرمنې یې وهلي دي.
نوموړي زیاته کړه: “د شپې درې بجې یې موږ له خوب راپاڅولو، زموږ مېرمنې او ماشومان یې هم ووهل او د کور ټول سامانونه یې بېرون را ګوزار کړل، وحشت نور څنګه وي؟”.
د خاورین په خبره، چې طالبانو یې د کور وسایل مات کړي او یو شمېر پخواني متقاعدین یې له ځانه سره زنداني کړي دي.
هغه وویل:” طالبانو ویل چې تاسو له یهودو او کافرانو سره کار کړی، دا چې نه مو وژنو شکر وباسئ او له دغه ځایه باید کورونه بار کړئ”.
د پخواني جمهوري نظام د ولسمشرۍ ماڼۍ یوه کارکوونکي خالد احساس پر فیسبوک لیکلي، چې نن سهار د دوی له کورنۍ سره شوی ظلم د زغم وړ نه دی.
هغه لیکلي: “نه محکمه زموږ غږ اوري، نه والي زموږ غږ اوري او نه د پوښتنې څوک شته دی، اخر سړی څه وکړي؟”.
نوموړی زیاتوي، چې پلار یې د تېر نظام د ملي اردو منصبدار و او په “ډېر ویاړ او افتخار “ سره یې دغه دنده سرته رسولې ده.
په دغه فامیلو کې شاوخوا ۱۹۶ د پخوانیو نظامیانو کورنۍ ژوند کوي، چې د کورونو قانوني اسناد په لاس لري.
د معلومات له مخې؛ په تېرې یوې اونۍ کې د درېیمې لېوا قوماندان سیف الدین او د استخباراتو مدیر لعل پاچا د دې فامیلو ۴۱ کسان زنداني کړي دي او فشار پرې راوړي، چې دوی ته لاسلیک وکړي ترڅو له خپلو کورنو څخه وځي.
د دغو پخوانیو نظامیانو له مقاومت وروسته طالبان د پنجشنبې په سهار د دوی کورونه ته ورغلي او له وهلو ټکو وروسته یې د دوی د کورونو وسایل بېرون ګوزار کړي دي.
که څه هم پخواني نظامیان د طالبانو د ننګرهار د والي دروازې ته ورغلي؛ خو هغه ورته ویلي، چې د لېوا قوماندان یې خبر نه مني او والي ورسره په دغه برخه کې ورسره همکاري نه شي کولی.
په جلال اباد کې د قول اردو فامیلو اوسیدونکي وايي؛ یوه ډله مشران د دې راپورته شوې ستونزې د حل لپاره د طالبان دفاع وزارت ته ورغلي، خو تر اوسه یې کومه نتجه نه ده ورکړې.
تر اوسه د یادې پېښې په اړه طالبانو رسنیو ته څه نه دي ویلي، هڅه مو وکړه چې په دې اړه د طالبانو د دفاع وزارت نظر هم را واخلو خو له بار – بار هڅو سره ونه توانېدو.
دا لومړی ځل نه دی، له دې وړاندې هم په کابل کې د ملي اردو د روزنیز مرکز سره نېږدې د پخوانیو نظامیانو یو شمېر کورونه په زوره نیول شوي دي.
د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړی استازی اصف دورانی د پنجشنبې په ورځ له یوه پلاوي سره کابل ته ورسېد. دا سفر په داسې مهال دی چې پاکستان له طالبانو غواړي پر خپلو ژمنو ودرېږي او د پاکستاني طالبانو پرضد ګام پورته کړي.
د طالبانو رییس الوزرا ته د پاکستان د لومړي وزیر انوارالحق کاکړ تر لیک وروسته ښاغلی دورانی کابل ته ځي.
ښاغلي کاکړ په دغه لیک کې ګډو موخو ته د رسېدو لپاره د همکاري غوښتنه کړې وه.
اسلام اباد وايي، پاکستاني طالبان په افغانستان کې مرکزونه لري او له کرښې په اوښتو سره په پاکستان کې بریدونه کوي.
کابل ته د پاکستاني پلاوي د سفر پر مهال د دغه هېواد د بهرنیو چارو سرپرست وزیر جلیل عباس جیلاني ویلي، په پاکستان کې بریدونه لا هم له افغانستان سرچینه اخلي.
د هغه په خبره، اسلام اباد غواړي افغانستان ټیکاومن هېواد وي، خو د پاکستاني طالبانو او داعش په ګډون ځینې «ترهګرې» ډلې په دغه هېواد کې شته.
نوموړی وايي، دا ډلې پر پاکستان سربېره د سیمې نورو هېوادونو ته هم خطر دي.
د افغانستان لپاره د ځانګړي استازي په توګه تر ګومارل کېدو راهیسې دا کابل ته د اصف دوراني دویم سفر دی.
نوموړی دوه میاشتې مخکې هم کابل ته تللی او له طالب چارواکو سره یې لیدلي وو.
د اسیا پراختیايي بانک د زیانمنو افغانانو په تېره ښځو او ماشومانو د ژوند د ښه والي او خوندیتوب لپاره له افغانستان سره څلور سوه میلیونه ډالره مرسته کوي. دا مرسته د ملګرو ملتونو د مرستندویه ادارو له لورې لګول کېږي او موخه بېړنیو غذايي اړتیاوو او روغتیایي خدمتونو ته ځواب ویل دي.
دغه بانک د چارشنبې په ورځ په خبرپاڼه کې ویلي: «د افغان ولس بېړنیو خوراکي اړتیاوو ته رسیدګي او روغتیايي خدمتونه برابرول یې لومړیتوب دی.»
د اسیا پراختیايي بانک دې مرستې سره د منځمهال لپاره د خوړو خوندیتوب لپاره د خوړو کورنی تولید زیاتول او افغانانو ته لومړنۍ روغتیايي اسانتیاوې برابول غواړي.
د بانک په افغانستان کې د بې مخینې انساني ناورین خبردای ور کوي او بانک اټکل کوي چې د دغه هېواد ۸۵ سلنه وګړي د بې وزلۍ تر کچې لاندې ژوند کوي.
دغه بانک اقلیمي بدلون او ترې را پیدا شوې وچکالي، سېلابونه او زلزلې هغه لاملونه بولي چې په افغانستان کې یې بشري ناورین ډېر کړی دی.
دا بانک پخپله اعلامیه کې وايي، دا مرسته د ملګرو ملتونو د دریو ادارو له خوا وېشل کېږي او مالي تشې د ډکولو لپاره سملاسي ملاتړ دی.
له دې مرستې سل میلیون ډالر د خوړو نړیوال پروګرام ته ور کول کېږي چې له یو میلیون او یو لک اړمنو افغانانو سره مرسته وکړي. سل میلیون ډالر هم د خوړو او کرنې ادارې ته ور کول کېږي او دوه سوه میلیون ډالر ماشوم ملاتړې ادارې یا یونیسف ته ور کول کېږي چې په لسو ولایتونو کې د نږدې اوه نیم میلیونه افغان ماشومانو اړتیاوو ته ځواب ووايي.
د ځینې افغان زندانیانو کورنیو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل، چې د طالبانو استخبارات د شک پر بنسټ افغانان نیسي او بندي کوي یې. دغه کورنۍ نیوکه کوي، چې طالبان په لومړیو کې د زندانیانو د ځای په اړه هیڅ معلومات نه شریکوي او د محکمې له پرېکړې مخکې یې په زندان کې ساتي.
د افغانستان انټرنشنل خبریال عبدالحق عمري له ګڼو هغو کورنیو سره خبرې کړې دي، چې په افغانستان کې ژوند کوي او د کورنیو غړي یې ورک یا د طالبانو د استخباراتو په زندانانونو کې دي.
د امنیتي ګواښونو له امله دا کورنۍ د خپلو نومونه او ادرسونو له ښودلو ډډه کوي.
د کندهار یو اوسیدونکی وايي ورور یې په تېر نظام کې د ملي امنیت کارمن و، د طالبانو د واک پر پنځمه میاشت د دې ډلې استخباراتو ریاست ونیو.
«د طالبانو استخباراتو زمونږ پر کور چاپه ووهله، زما ورور یې ونیو او په خپل ریاست کې یې زنداني کړ، دومره یې شګنجه کړ چې ان سترګه یې ړنده شوې ده، بیا د څه مودې لپاره خوشې شو، بیا طالبانو ته ولېږو، وایي نشته. نیولی او د څو میاشتو په تېریدو سره یې اوس د مرګ او ژوند هیڅ معلومات نه کیږي او د طالبانو استخبارات ګوښلي یو چې د ورور پوښتنه به نه کوئ، کله چې سپینږیري او مشران طالبانو»
دغه کورنۍ وايي د طالبانو د استخباراتو ریاست دوی ته د خپل بندي غړي د لیدلو اجازه نه ورکوي او نه هم دا حق ورکوي چې خپل ورور ته مدافع وکیل ونیسي چې دوسیه یې تعقیب کړی.
دوي زیاتوي طالبان د زندانیانو په اړه له هیڅ قانوني لارو چارو څخه کار نه اخلي، یوازې په شفايي ډول له زندانیانو سره چلند کوي.
طالبانو د پخواني حکومت سره د کاري مخینې پر لرلو سربېره ځینې کسان له وسلوالو ډلو سره د اړیکې یا غړیتوب په تور هم نیولي دي.
په ننګرهار کې یوې کورنۍ افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل چې ورور یې د سرک جوړولو شرکت کې ساختماني انجنیر و، خو طالبانو له داعش سره د اړیکې په تور نیولی دی.
دغه کورنۍ وايي انجنیر له هیچا سره اړیکه نه دلوده.
دوی زیاتوي « لالهانده ګرځو، هیڅ نه پوهیږو د چا دروازه وټکوو د طالبانو زیاتره مشر انو ته ورغلي یو خو وايي پر استخباراتو ریاست مو وس نه رسیږي »
هغه معلومات چې افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته رسېدلي دي، د طالبانو محاکم د بندي هغه اقرار تاییدوي چې د اسخباراتو ریاست په زور ترې اخیستی وي.
دوی د زنداني مدافع وکیل ته هم اجازه نه ورکوي چې له خپل موکل څخه دفاع وکړي.
معلومات زیاتوي د قلم لارې ټولنې له مشر او د زدکړو فعال مطیع الله ویسا څخه په زوره او له سختې شګنجې وروسته اعتراف اخیستل شوی دي.
د طالبانو د استخباراتو له زندانه خوشې شوی زنداني وايي « له ډېرې شګنجې او جبر وروسته یې له ما اعتراف واخیست، سترګې یې راباندې تړلې وې پر یوه نالیدي کاغذ باندې یې رانه ګوتې ولکولې، دوی چې څه لیکلي وو پرما یې په زور ومنل»
دی زیاتوي « اول یې راته وویل چې جرم نه لرې او ایله کوو دې، یوازې په دغه چل یې راباندې کوتې ولکولې»
دغه کس وايي د نړۍ هیڅ قانون کې داسې ناوړه چلند نشته چې طالبان یې په بېلابیلو نومونو له زندانیانو سره کوی.
یوناما هم پرون «په افغانستان کې له بندیانو سره د چلند» تر سرلیک لاندې راپور خپور کړ.
په دغه راپور کې یوناما وايي، طالبانو د اعتراف اخیستلو لپاره له بندیانو سره د «برقی شاکونو، سا بندولو، فشار او ګواښونو، په زور د اوبو څښلو، فزیکي وهلو او سختو دردونکو ربړونو» څخه کار اخیستی.
یوناما په دغه راپور ګې و ویلي دي چې د ۲۰۲۲ کال د جنورۍ له لومړۍ د ۲۰۲۳ کال د جولای تر ۳۱ په ۲۹ ولایتونو کې د طالبانو له خوا د بشري حقونو د سر غړونو پېښې ثبت شوې دي.
دغه سازمان ټینګار کړی چې په دې سرغړونو کې نږدې ۵۰ سلنه شکنجه او نور چلندونه یا ظالمانه، ناانساني او یا هم د سپکاوي ډکې سزا ګانې شاملې دي.
په دغه راپور کې ویل شوي ، دغه ربړونې او د ناانساني چلند پېښې تر ډیره د بند پر مهال د طالبانو د کورنیو چارو وزارت او استخباراتو له لوري تر سره شوې دي.
یوناما وايي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې مدافع وکیلانو ته د لاسرسي نه درلودو تر څنګ د محکمې له ضمانتونو سرغړونه هم یو معمول ګرځېدلی دی.
د یوناما په وینا، سره له دې چې د طالبانو مشرتابه د بندیانو او د بشري حقونو د ښه ساتلو او د امنیتي پرسونل د چلند په اړه لارښوونې کوي، خو دا سرغړونې مستندې شوې دي.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد په زندانونو کې له بندیانو سره د دوی د ناوړه چلند په هکله د یوناما راپور ردوي او «پروپاګنډ» یې بولي.
د قرغيزستان ولسمشر وايي، د افغانستان خلک له جدي ستونزو سره مخامخ دي او که نړۍواله ټولنه همغږي ونه کړي، د دغه هېواد وضعیت به لا پسې خراب شي.
سادیر جباروف د ملګرو ملتونو د عمومي اسمبلۍ په ۷۸مه غونډه کې، له نړۍ وغوښتل چې له افغانستان سره بشري مرستو ته دوام ورکړي.
د نوموړي څرګندونې په داسې حال کې راپورته شوې، چې تر دې مخکې د خوړو نړۍوال پروګرام په افغانستان کې د بودجې د کمښت اعلان کړی و.
د خوړو د نړۍوال پروګرام اجرایوي مشرې سنډي مکین خبرداری ورکړی، چې که دغه سازمان بودجه پیدا نه کړي له افغانستانه به په بشپړه توګه ووځي.
خو د قرغیزستان ولسمشر د ملګرو ملتونو د عمومي اسمبلۍ په ۷۸مه غونډه کې په خپله وینا کې ټینګار وکړ، چې په افغانستان کې بشري ناورین ته باید پاملرنه وشي.
نوموړي ویلي:« دا به مبالغه نه وي که ووایم، چې افغانستان له یوه بشري ناورین سره لاس او ګرېوان دی چې نه یوازې د شاوخوا سیمو لپاره بلکې د ټولې نړۍ لپاره ګواښ ګڼل کېږي.»
د قرغيزستان ولسمشر ټینګار کوي، چې هېواد یې د یوه باثباته افغانستان غوښتونکی دی: « د افغانستان وضیعت ته په پام کې نیولو سره، باید د منځنۍ اسیا د ټیکاو او امنیت په اړه خبري وشي.»
قرغيزستان پرون ( چهار شنبه د وږي ۲۹مه) د ټول ګټو د خپلواکو هېوادونو د استخباراتي خدمتونو د استازیو په حضور کې د یوه کنفرانس کوربه و.
په دې کنفرانس کې د افغانستان د وضعیت په اړه د اندېښنو په څرګندولو سره، د ټول ګټو خپلواکو هېوادونو د څو اړخیزو همکاریو د پیاوړتیا پرېکړه وکړه.