په مالیزیا کې د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان سفارت وايي، په دغه هېواد کې یې افغانانو ته د پاسپورټونو وېش پیل کړ. د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت نن په خپله خبرپانه کې د مالیزیا لپاره د دوی د سفیر نقیب الله احمدي له قوله ویلي چې دا پروسه به شفافه او چټکه وي.
نوموړي د سفارت له کارکوونکو غوښتي چې خپلې دندې په ښه همغږۍ ترسره کړي.
تر دې مخکې د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت په ایران، پاکستان، ازبکستان او ترکیه کې د پاسپورتونو وېش پیل کړی دی.
د دغه وزارت چارواکو ویلي چې په چین کې به هم افغانانو ته د پاسپورت د وېش په بهیر کار وکړي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړی راپور ورکوونکی ریچارډ بېنېټ وايي، د طالبان له خوا د سختو کړنو او تګلارو سره بد اقتصادي او بشري وضعیت، وروستۍ مرګونې زلزلې او د کډوالو د جبري ستنېدو او د بې ثباتۍ د مخنیوي لپاره په افغانستان کې بېړنیو اقداماتو ته اړتیا ده.
نوموړي دا خبرې د سې شنبې په ورځ «د لړم په دویمه» د ملګرو ملتونو عمومي غونډې ته د خپل وروستي راپور د وړاندې کولو پر مهال وکړې او زیاته یې کړه، چې نړیواله ټولنه باید له افغانانو سره خپلو بشري مرستو ته دوام ورکړي.
د بېنېټ په خبره، د افغانستان په زندانونو او توقیف ځایو کې لا هم شکنجې روانې دي او له بشري حقونو څخه سرغړونې کيږي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړی راپور ورکوونکی په افغانستان کې د زدکړو د کیفیت مساله هم یاده کړې او ویلي یې دي، چې د طالبانو له خوا پر دیني زدکړو تمرکز د افغانستان ماشومان له هر اړخیزې پوهې محروموي او د بې کارۍ خطر لا زیاتوي.
نوموړی وايي، چې په دې سره به د بې کارۍ کچه لوړه، د افراطي نظریاتو بنسټ غښتلی او په سیمه او نړۍ کې د تروریزم ګواښ زیاتیږي.
بېنېټ له شپږم ټولګي څخه په پورته ټولګیو کې د نجونو او مېرمنو د زدکړو او کار پر اړتیا ټینګار کړی او زیاته کړې یې ده، چې تر اوسه د دغې ستونزې د حل لپاره طالبانو کوم روښانه اقدام نه دی کړی.
د نوموړي په خبره، طالبانو د جنسیت پر بنسټ د ځورونې اقدامات لا زیات کړي او دغه سیستماتیک تبعیض لا ډېرې څېړنې او ارزونې ته اړتیا لري.
بېنېټ له بېلابېلو افغانانو سره د نوموړي د بحثونو نچوړ هم شریک کړ او ویې ویل، چې افغانانو ورسره د افغانستان په اړه بېلابېلې اندېښنې شریکې کړې دي.
په دغه غونډه کې بېنېټ هیله وښوده، چې ملګري ملتونه به د افغان مېرمنو او نجونو د حقونو په اړه خپل غوڅ دریځ څرګندوي او د افغانستان په اړه به بې تفاوته نه پاتې کیږي.
ریچارډ بنیټ هیله ښودلې چې د ملګرو ملتونو غړي هیوادونه به د افغانانو د بشري حقونو او افغان میرمنو او نجونو د حقونو څخه پریکنده ملاتړ څرګند کړي.
د روانې اونۍ په پیل کې د افغانستان د بشري وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو مرستندویه ماموریت «یوناما» د خپل نوي راپور په ترڅ کې ویلي، چې لا هم په افغانستان کې بشري حقونه تر پښو لاندې کیږي، ښځې له ټولنیز ژوند څخه محرومې او محدودې دي او خپلسرې شکنجې او وژنې روانې دي.
دغه راپور چې د جولایي، اګسټ او سپټمبر د میاشتو له پېښو او ارزونو څخه رغېدلی؛ پکې د ښځو د محدودیتونو تر څنګ د تېر حکومت د کارکوونکو شکنجې، بندیزونه، سرغړونې، رسنۍ او د بدني سزاګانو مفصل معلومات شریک شوي دي.
په دغه راپور کې یوناما خپل پخواني راپور ته هم اشاره کړې او ویلي یې دي، چې د پخواني حکومت د غړو پر وړاندې لا هم خشن چلند روان دی او د عمومي بښنې مساله درسته نه تطبیقیږي.
په راپور کې راغلي، چې د سپټمبر تر نیمایي پورې په زندانونو کې د بندیانو شمېر له ۱۷ زرو څخه لوړ شوی، چې له لس زره هغه اوسط څخه زیاتوالی ګڼل کېږي، چې برحاله د زندانونو د چارو د سمون ادارې یې د ۲۰۲۲ کال له نیمایي راهیسې ساتل په پام کې نیولي.
یوناما وايي، چې د طالبانو د کورنیو چارو وزارت او استخباراتو ریاست له خوا له بندیانو سره په دوامدار ډول نادرست چلند کیږي، هغوی شکنجه کوي او ناوړه چلند ورسره کوي؛ خو د دغې مسالې د تعقیب کومه بدیله لار نه شته.
خو د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد د تېرې دوشنبې په ورځ دغه رد کړی دی.
په افغانستان کې د خوړو نړیوال پروګرام دفتر ویلي، چې په راتلونکي ژمي کې له اړمنو سره د مرستې لپاره ۴۰۰ میلیونه ډالرو ته اړتیا لري. دغه دفتر د چارشنبې په ورځ «د لړم په۳مه« په خپل اېکس کې په یوه یادښت کې لیکلي، چې دغه بودیجه باید سر له اوسه دغه دفتر ته ورکړل شي.
د خوړو نړیوال پروګرام زیاته کړې، چې غواړي په راتلونکي ژمي کې په ټول افغانستان کې له زیانمن شویو کورنیو سره پر دې غوښتل شوې بودیجه مرسته وکړي.
تر دې مخکې د خوړو نړیوال پروګرام ویلي وو، چې په افغانستان کې ۱۵ میلیونه خلک نه پوهېږي، چې د بل وخت خواړه به له کومه کړي.
دې ادارې له افغانستان سره د اروپايي ټولنې د ۲۱.۶ میلیونه ډالرو مرستې هرکلی کړی او ویلي یې دي چې په دې پیسو به له زیانمنو خلکو سره مرسته وکړي.
د دغه سازمان د شمېرو له مخې افغانستان د نړۍ له هغو لسو هېوادونو څخه دی چې تر یو میلیون ډېر وګړي پکې له سختې لوږې سره مخ دي.
دغه سازمان تر دې وړاندې اندېښنه ښودلې وه چې د نړیوالو مرستو کموالي په افغانستان کې مرستندویه ادارې له جدي مالي ننګونو سره مخ کړې دي.
د پاکستان د کورنیو چارو وزارت سرپرست وایي، د بې قانونه کډوالو د اېستلو پرېکړه یوازې د افغانانو لپاره نه، بلکې په دغه هېواد کې د ایران د بلوڅانو لپاره هم ده. سرفراز بګټي زیاتوي، څوک چې د کډوالۍ کارت یا ویزه لري، د پاکستان مېلمه ده، خو بې قانونه کډوال که د هر هېواد وي اېستل کېږي.
سرفراز بګټي د چارشنبې په ورځ یوه غونډه کې وویل، بې قانونه کډوالو ته د ور کړل شوې نېټې داسې اخیستون کېږي چې دا پرېکړه یوازې د افغانانو په هکله ده، خو داسې نه ده، د ټولو بې قانونه کډوالو لپاره ده.
د پاکستان کورنیو چارو وزارت د روانې میاشتې لومړیو کې د اکتوبر تر وروستۍ نېټې بې قانونه کډوالو ته د وتلو لپاره وخت ور کړ.
پاکستان وايي، په دغه هېواد کې ۴.۴ میلیونه قانوني او ۱.۷ میلیونه بې قانونه افغان کډوال اېستل کېږي.
له دې نېټې راهیسې په پاکستان کې له افغان کډوالو سره د امنیتي ادارو چلن لا سخت شوی دی.
د پاکستان پر کورنیو ادارو سربېره نړیوالې ادارې هم له اسلام اباد غواړي چې دا پرېکړه واخلي، خو پاکستان وايي، له دې پرکړې نه شاته کېږي.
د طالبانو د ځمکو د غصب مخنیوي کمېسون وايي، د کابل په دارالامان کې یې د هغې ۲۶.۵ جریبه ځمکې په هکله لازم تصمیم نیولی چې تېر حکومت د لنډمهال لپاره ګلبدین حکمتیار ته ورکړې وه. خو دغه کمېسون دا نه دي ویلي چې د دې ځمکې په هکله یې څه پرېکړه کړې ده.
د طالبانو د عدلیې وزارت د چارشنبې په ورځ خبرپاڼه کې ویلي، د ځمکود غصب د مخنیوي او غصب شویو ځمکو د ګرځولو کمېسون په کابل، فراه، بلخ او څو نورو ولایتونو کې یې د زرګونه جریبه ځمکې دوسیې ارزګولې دي.
طالبان وايي، دغه کمېسون د فراه په خرپلان سیمه کې د ۲۶ زره جریبه دولتي ځمکې د تصفیې پرېکړه کړې او هم یې د دغه ولایت په غلامان سیمه کې پنځه سوه جریبه ځمکه دولتي پېژندلې چې باید له شخصي ځمکو بېله شي.
د طالبانو عدلیې وزارت وايي، د کابل په شکردره کې یې هم د ۳۹۰۰ جریبه ځمکې په هکله پرېکړه کړې چې له مالکانو یې اسناد وغوښتل شي او د کرنې وزارت د دې سندونو ریښتونوالی وارزوي.
طالبان زیاتوي چې په بلخ، پروان او لوګر کې یې هم ۳۲ زره ځریبه ځمکه دولتي ثابته کړې ده.
طالبانو په بیا واکمنېدو پسې د ځمکو د غصب مخنیوي کمېسون جوړ کړ چې ور سره یې په مختلفو ولایتونو کې په زرګونه جریبه ځمکه له خلکو وګرځوله، خو ځینې خلک د دې کمېسون پر چلن هم نیوکې کوي.
طالبانو په کابل کې د ملګرو ملتونو پلاوي ته ویلي، چې دوی د نجونو لپاره د ښوونځیو د پرانیستلو نېټه نه شي ټاکلی؛ خو له ملګرو ملتونو غواړي چې له دوی سره مرستې او تعامل ته غاړه کېږدي.
د طالبانو د عمومی مشر ملا هبت الله د دفتر غړو او نږدی همکارانو د ملګرو ملتونو له استازو سره په کابل کې دغه خبرې کړي.
افغانستان انټرنشنل ته ځینو ځانګړو سرچېنو ویلي په پام کې وه، د ملګرو ملتونو ځانګړی همغږي کوونکی او مفتش فریدون سینیرلي اوغلو په کندهار کې د طالبانو له مشر ملا هبت الله سره وویني؛ خو د هغه سفر د ناڅرګنده لاملونو له امله ترسره نه شو او په پای کې د ملا هبت الله لهخوا اته کسیز پلاوی له کندهاره کابل ته ورغی چې د ملګرو ملتونو له دغه پلاوي سره وویني.
د طالبانو په دغه پلاوي کې ملا هبت الله ته نږدې کسان جان محمد مدني، ملا شمس الله، احمدجان عمري، عبدال هادي تراب، ملا محمد مجاهد، ملا محمد رسول او اختر محمد زعفراني شامل وو.
په دغو مخامخ خبرو کې له طالبانو وغوښتل شول، چې په افغانستان کې د نجونو ښوونځي پرانیستل شي او مېرمنو ته دې د کار اجازه ورکړل شي، چې په دې توګه طالبانو ته د کورني مشروعیت د تر لاسه کولو لاره هواره شي.
د طالبانو د پلاوي په استازولۍ ملا محمدجان مدني د ملګرو ملتونو پلاوي ته ویلي چې، دوی په کور دننه له بشپړ مشروعیت څخه برخمن دي؛ خو د بهرني مشروعیت په اړه بهرنیان له دوی سره ترخه ژبه کاروي او د تعامل په برخه کې ناغېړي کوي.
ملا مدني زیاته کړه:« موږ د مېرمنو لپاره د داسې حرفوي زدهکړو او ملي صنایعو د دودولو په لارو چارو په لټه کې یو چې مېرمنې وتوانیږی په راتلونکې کې له خپلو کورونو کار وکړي او پر ځان بسیا شي.»
ملا مدني دا رنګه ویلي، چې دوی د امر بالمعروف او نهی عن المنکر له وزارت سره په ګډه کار کوي چې نجونو ته په راتلونکې کانکور ازموینه کې د ګډون زمینه برابره کړي.
د دغې ناستې پر مهال د ملګرو ملتونو استازیو په وار، وار طالبانو ته یادونه وکړه، چې د دوو کالو راهیسې تاسې د نجونو لپاره نه د نصاب په جوړولو یوه خوله شوئ او نه مو ورته ځانګړی چاپیریال هغسې چې تاسې یې غواړئ برابر کړ، ایا د دغه کار د عملي کولو لپاره کومه نېټه ځانګړې کولای شئ؟
د ملګرو ملتونو پلاوي ته د طالبانو ځواب دا و چې، دوی دغې مسلې ته نېټه نه شي ټاکلی؛ خو له ملګرو ملتونو غواړي چې د نجونو لپاره د جلا ټولګیو په جوړولو کې د دوی ملاتړ وکړي.
په دغې لېدنه کې د ملګرو ملتونو استازیو طالبانو ته په ډانګ پییلې توګه ویلي، تر هغې پورې چې طالبانو په دې برخه کې عملي ګامونه نه وي اخیستي هغوی د هیڅ ډول مرستې او ملاتړ ژمنه نه شي ورکولای.
دا لومړی ځل نه دی او ښايي وروستی ځل هم نه شي، چې یو شمېر بهرني سیاستوال، بنسټونه او نړۍوالې معتبرې ادارې غواړي د طالبانو له مشر سره وویني؛ خو هغه په خپله د دغو بنسټونو سره د مخامخ خبرو څخه ډډه کوي او لېږل شوي پلاوي یې هم دومره واکمن او ځواکمن نه دي، چې په خپل سر خبرې اترې وکړي او یا هم په مهمو مسلو کې له بهرنیانو سره ژمنې وکړي.